Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан

2. Perforatorlar turlari. 
3. Perforatorlar tuzilishini o`rganish. 
4. Perforatorlar ish prinsiplarini o`rganish. 
 
Ishdan maqsad: Talabalar o`z bilimlarini, perfaratorlar tuzilishi va ishlash 
prinsiplarini o’rganish orqali yanada mustahkamlash. 
 
Perforatorlar qabul qilish energiyasiga ko’ra pnevmatik va gidravlik sinflariga 
ajratiladi. Ko’mir va ruda konlarida eng ko’p tarqalgan turi pnevmatik 
perforatorlardir. 
8-rasm. Pnevmatik perforatorlar va ularni ish joyiga o’rnatish usullari. 
Pnevmatik perforator zarb-burilishli porshenli mashinaga ega bo’lib, qattiqlik
koeffitsienti f=8-20 gacha bo’lgan qattiq tog’ jinslaridan shpurlar hosil qilishga 
mo’ljallangan.
Pnevmatik perforatorlarning konstruktsiyasi va ishlatilish sharoitlariga bog’liq 
ravishda ko’chiriluvchi (perenosnie), kolonkali va teleskopik turlari mavjud. 

---

13 
Pnevmatik ko’chiriluvchi perforatorlar – «PP» og’irligi 24-33 kg bo’lib, 
pnevmatik uzatuvchi qurilma (61-rasm,a) ga o’rnatilib ishlatiladi. 
Pnevmatik perforatorlarning asosiy uchta turi ishlab chiqarilgan (jadval): 
PP35V (P- perforator, P – perenosnoy; 35 – zarb energiyasi, Dj; V-suv bilan chang 
bostirish (pilepodavlenie vodoy), PP54V, PP63V; barchasi – shovqin yutgich va 
tebranishni so’ndirgich qurilmalariga ega (s glushitelyami shuma i vibrogasyaщimi 
ustroystvami). Bundan tashqari, ushbu har uchala modellarda quyidagi farq qiluvchi 
jihatlar bor: PP54B va PP63VB lar yon tarafdan yuvuvchi muftaga ega (osnaщeni 
muftoy bokovoy promivki) («B» harfi); PP63S – suvli stvollarni o’tishda diametri 46 
mm gacha va uzunligi 5 m gacha bo’lgan shpurlarni burg’ilashga mo’ljallangan. 
Bunda maydalangan tog’ jinsi markazlashgan havo yordamida xaydash (s 
intensivnoy tsentralьnoy produvkoy) («S»-produvka); PP63P – markaziy so’rish 
tizimiga ega bo’lgan shpurlarni burg’ilashga mo’ljallangan (s tsentralьnim 
pileotsosom) («P»); PP63SVP – changni namlab haydash bilan burg’ilashga 
mo’ljallangan (s intensivnoy produvkoy shpura i uvlajneniem pili). Siqilgan havoning 
nominal bosimi – 0,5 MPa. 
Perforatorlar parametrlari2.7.-jadval 
Parametrlari 
Perforatorlar 
(Ko’chiriluvchi) 
Perenosnie 
Teleskopik 
Kolonkali 
P
P
35V
P
P
54V
P
P
63V
P
T29M
P
T36M
P
K60
P
K75
Zarb energiyasi , Dj 
Bir 
minutdagi 
zarb 
chastotasi
Qo’zg’atish momenti, Nm 
Havo sarfi, m
3
/min 
Massasi, kg 
36 
2300 
20 
2,8 
24,0 
54 
2300 
29 
3,5 
30,5 
63 
1800 
27 
3,5 
33,0 
45 
2300 
20 
3,3 
44 
80 
2300 
30 
4,5 
52 
90 
2500 
157 
9,0 
60 
150 
2600 
216 
13,0 
75 
 
Perforatorning tuzilishi va ishlash prinsipi PP54VB pnevmatik perforatori 
misolida (61-rasm) ko’rib chiqamiz. U ichida zarbli-buruvchi mexanizm va havo 
taqsimlash qurilmasi joylashgan korpus, boshqaruv mexanizmi, chang bostirish va 
maydalangan tog’ jinsidan tozalash qurilmasidan iborat. o’z navbatida korpus uch 
asosiy yig’ma qismdan tashkil topgan: bosh qismi 4, silindr 10 (yo’naltiruvchi vtulka 
11 i patron 12, yuvuvchi yon mufta 15 va burg’ini tutib turuvchi 16).
Zarbli-buruvchi mexanizm burg’iga zarb berishga va orqaga qaytishida tor 
burchakka burishga mo’ljallangan. U silindr ichida joylashgan buruvchi gaykali 7 
zarb beruvchi porshen 9, xrapovik qurilmali 5 buruvchi vint 6, buruvchi buksa 13 va 
grandbuksa 14 dan iborat. 
Havo taqsimlash qurilmasi 22 ning vazifasi siqilgan havoni perforator silindri 
o’ng va chap tekisligiga (yuzasiga) navbatma-navbat uzatishdan iborat. 
Perforator boshqaruv mexanizmi bosh qismda joylashgan bo’lib, siqilgan 
havoni bo’shatuvchi rukoyatka 26 li kran 3, siqilgan havo rukavasini ulash patrubka 
25 si dan iborat. Rukoyat odatda uchta holatda: «Stop»–siqilgan havo kanali berk; 
«Zaburivanie»–siqilgan havo tor tirqish orqali o’tadi, bunda perforator tor zarb 

---

14 
chastotasi bilan ishlaydi; «Polnaya rabota»–kran to’liq ochilgan. Ayrim hollarda 
shpurdagi maydalangan tog’ jinsi burg’ining markaziy kanali orqali siqilgan havoni 
haydash bilan bajariladi. Bunda rukoyatning to’rtinchi «Produvka» holati bo’ladi. 
9.-rasm. PP54VB pnevmatik perforatori
Tebranish so’ndiruvchi prujinali qurilma burg’ilovchi mashinistni tebranishdan 
ximoya qilishga mo’ljallangan. U rukoyat 1 va ikkita truba 2 shaklidagi yengil 
payvandlangan ramadan tashkil topgan. Trubalarda polzun 20 li ishchi prujinalar 
joylashgan. Tebranishni so’ndirish uchun yo’naltiruvchi kronshteyn 24 va tayanch 
kolьtsalar oralig’iga ikkita 23 yordamchi prujinalar o’rnatilgan.
SHovkin so’ndirgich 8 rezinadan tayyorlangan bo’lib, kamerasi silindr tashqi 
yuzasiga qoplangan. SHovkin so’ndirgich o’q atrofida aylanuvchan bo’lib, 
burg’ilovchi o’ziga qulay holatda aylantirishi mumkin. U ovoz darajasini taxminan 
1,5 marta pasaytiradi. 
Perforatorning ishlash prinsipi. Zarb beruvchi porshen siqilgan havo ta’sirida 
oldinga va orqaga harakatlanadi. Bu harakatlar havotaqsimlash qurilmasining siqilgan 
havoni silindrning o’ng va chap yuzalariga navbatma-navbat uzatishi natijasida sodir 
bo’ladi. Oldinga harakatlanish vaqtida zarb beruvchi porshen ishchi qadami oxirida 
perforatordagi burg’ilash asbobini tutib turuvchi qismiga zarb kuchini yetkazadi; zarb 
beruvchi porshen orqaga harakatlanganda xrapovik qurilma 5 va buriluvchi vint 6 lar 
yordamida ma’lum burchakka buriladi. Bunda u o’ziga birikib to’rgan buksa 13 i 
grandbuksa 14 va burg’ilash asbobi xam buriladi.