Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti geografiya tabiiy recurslar kafedrasi

SHARQIY POMIRNING TABIIY GEOGRAFIK SHAROITIDAGI
O‗ZIGA XOS XUSUSIYATLARI  
Orografik tuzilishi. Sharqiy Pomir tog‗ tizmalari tizimi qo‗shilib yagona 
mossivni hosil qilib 4000 m balandlikda keng vodiylardan va berk 
botiqlardan iborat. 
Iqlimi: Tog‗ to‗siq orqasida joylashganligi uchun yillik yog‗in-sochin 
miqdori 40-100 mm bo‗lib, asosan yoz oylarida yog‗adi. 4000 m 
balandlikda yanvar oyining o‗rtacha harorati -20C
0
, iyulniki +8C
0
ni tashkil 
qiladi. Iqlimi nihoyatda quruq bo‗lganligi uchun qor chizig‗i 5200-5400 m 
balandlikda yotadi. 
Muzliklari: Muzliklari kam va kichik maydonlarni ishg‗ol qiladi. Doimiy 
muzliklar keng tarqalgan. Sharqiy Pomir uchun muzliklarning pulsatsiyasi 
(tez yuvib ketilishi) harakatli emas. 
Daryolari: Daryo to‗rlari uncha ko‗p emas, Yarkend va Qashqar (Xitoy) 
hovuzlariga qaraydi. 
Ko‘llari: Sharqiy Pomirdagi ko‗llar kelib chiqishi (genezisi) tiktonik 
ko‗llardir: Qorako‗l (4000), Rangko‗l va Bachqir, Sho‗rko‗l. 
Tabiat zonalari: Keng daryo vodiylari va botiqlarning baland 
ko‗tarilganligi tufayli balandlik zonalari pastki va o‗rta qismlarida 
kesishgandek baland tog‗lardan boshlanadi. Vodiylarning va botiqlarning 
tagi bu yerda baland tog‗ sahrolari bilan band.

---

86 
O‘simliklari: O‗simliklari juda siyrak. Eng harakatli o‗simligi yer yoqalab 
o‗suvchi yarim buta – Teresken. Bu yerdagi yakka-yu yagona o‗tinga 
yaroqli bo‗lgan o‗simlik hisoblanadi. Tereskenli sahrolar (cho‗llar) 3500-
4200 metr balandlikda o‗sadi. Baland tog‗ cho‗l zonasida shuvoq o‗sadi. 
Toshloqli joylarda yostiqsimon kserofitlar (Nagornya Kserofiti) uchraydi. 
Tuproqlari: Sharqiy Pomirning baland tog‗ cho‗l zonasida o‗ziga xos 
primitiv, toshloqli tuproqlar uchraydi. Eng yuqori gorizontal tarkibida 
gumus miqdori 0,3 foizdan oshmaydi. Cho‗l taqirsimon tuproqlar ham 
uchraydi. Yaxshi namlangan yon bag‗irlar pastki qismida baland tog‗ cho‗l-
dasht qo‗ng‗ir tuproqlar ham tarqalgan. 
Muzliklar: Sharqiy Pomir toshloqli shimoliy tundra uchun xos bo‗lgan 
doimiy muzliklar va qazilma (iskopayemie) muzliklarning keng 
tarqalganligi bilan ham ajralib turadi. 
Hayvonlari: Arhar, uzun dumli sug‗ur, qizil pishuxa, Pomir quyoni va 
boshqalar. Uy hayvonlaridan qo‗tos ko‗p uchraydi. Sharqiy Pomir qishda 
ham yaylovlardan chorva mollari uchun foydalaniladi.