SeçMƏ statiSTİka müŞAHİDƏLƏRİNİn aparilmasinin metodoloji

Ölçmələrlə bağlı xətalar. Ölçmələrlə bağlı xətalar o zaman meydana çıxır ki, seçilmiş 
obyektlər üzrə istifadə olunan ölçü qiymətləri onların real qiymətlərindən fərqlənir, buna da 
aşağıdakı amillər təsir göstərə bilər: 
- müşahidə obyektlərinin və suallarının müəyyən edilməsi; 
- respondentlərin suallara cavab verməyə hazır və qadir olmaması; 
- məlumatların yığılmasının keyfiyyəti; 
- məlumatların kodlaşdırılması; 
- məlumatlarda düzəlişlərin aparılması; 
- məlumatların işlənməsi. 
Qiymətləndirmə zamanı buraxılan xətalar. Qiymətləndirmə prosesində seçmədən baş 
məcmuya ekstrapolyasiya (şamil) edilir. Bu ümumiləşdirmənin öz xətaları da ola bilər. Bu 
xətaların əsas səbəbləri seçmənin layihəsinin düzgün tərtib edilməməsi, vahidlərin seçməyə daxil 
edilməsi və həmin layihənin düzgün həyata keçirilməməsi ola bilər. Bunlara aşağıdakılar 
daxildir: 
- məcmuya daxil edilən vahidlərin düzgün müəyyənləşdirilməməsi; 
- seçmənin düzgün aparılmaması; 
- cavablarda olan xətalar; 
- seçmənin və qiymətləndirmənin xətaları. 
Seçmə müşahidədə qarşıya çıxan xətalar növlərinə və mənbələrinə görə təsnifləşdirilir, 
təhlil olunur və onların seçmə müşahidənin nəticələrinə təsiri hesablanır. Seçmə müşahidənin 
xətalarının hesablanması məqsədilə tətbiq edilmiş seçmə növündən asılı olaraq, müxtəlif riyazi 
düsturlardan istifadə olunur.
Statistik tədqiqatların keyfiyyətinə nəzarət. Bazar münasibətlərinə müvafiq olaraq, 
məlumatların metodoloji və keyfiyyət baxımından istifadəçilərin tələbatına uyğun hazırlanması 
qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdən biridir. Statistik məlumatların keyfiyyətinin yüksəldilməsi 
üçün standartların hazırlanması və milli statistika xidmətləri tərəfindən tətbiq edilməsi günün 
vacib tələbidir. Keyfiyyət göstəriciləri və konsepsiyası aşağıdakılardır: 
1. Keyfiyyət göstəriciləri 
- faydalılıq; 
- dəqiqlik;
- reprezentativlik; 
- sürəklilik və punktuallıq;
- məlumatın əldə edilməsinin mümkünlüyü və şəffaflığı; 
- müqayisəlilik;

---

- əlaqəlilik; 
- tamlıq; 
2. Konsepsiyalar: 
- statistik xarakteristikalar; 
- statistik parametrlər (orta kəmiyyət, median, standart xəta və s.); 
- statistik vahidlər (seçmə vahidi, seçmə əlaməti, təhlil vahidi); 
- baş məcmu; 
- seçmə məcmu; 
- sorğu aparılan dövr; 
- tədqiqatın əhatə dairəsi (dərəcəsi); 
- təsnifatlar; 
3. Ölçmə: 
- seçmə prosesi; 
- məlumatların toplanması (metod və metaməlumatlar); 
- məlumatların redaktə edilməsi və bərpası; 
- uyğunluq 
və 
qiymətləndirmə 
(mövsüm 
uyğunluğu, 
çəkilərin tapılması, 
qiymətləndirmə); 
- ölçmənin digər aspektləri. 
Təcrübə göstərir ki, statistik registrlər, metaməlumatlar müxtəlif məqsədlər, istifadəçilər 
üçün hazırlanır və statistik tədqiqatların əsasını təşkil edir. Onların daim təkmilləşdirilməsi, 
günün tələblərinə uyğunlaşdırılması, aktual vəziyyətdə saxlanması istifadəçilərin tələbidir. 
Məlumatlar bazasının, statistik registrin və metaməlumatlar sisteminin yaradılması, 
aktuallaşdırılması və tətbiqi üçün statistik məlumatların istehsalı menecmenti məsuliyyət daşıyır.
Statistik tədqiqatlarda rabitə və informasiya texnologiyalarının, mikrokompüterlərin və 
internet şəbəkəsinin geniş tətbiqi informasiya sisteminin tipik layihəsinin hazırlanmasını 
şərtləndirir. Hazırlanacaq layihələr milli statistika orqanlarında statistik müşahidələrin aparılması 
texnologiyasını, metaməlumatlar sistemini (inzibati informasiya sistemi ilə birlikdə) özündə əks 
etdirməlidir. Ev təsərrüfatlarının və digər vahidlərin statistik registrləri, metaməlumatlar statistik 
tədqiqatların aparılması üçün baza hesab edilir. Buraya əsas konsepsiyalar, metaməlumatlara 
giriş, statistik məlumatlar, statistik informasiya sistemi, statistik məlumatların istehsalçıları və 
istifadəçiləri, proqram təminatı, metaməlumatlardan istifadə qaydası, statistik metaməlumatların 
mümkün mənbələri, statistika sistemində metaməlumat infrastrukturu daxildir. 
Statistik tədqiqatın keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün respondentlərdən məlumatların 
toplanması, onların yoxlanması və ilkin məlumatların redaktə edilməsi statistik xidmətin vacib 
əməliyyatlarıdır. Çünki yekun məlumatların keyfiyyəti ilkin məlumatların keyfiyyətindən 
asılıdır. Mövcud təcrübədə ilkin məlumatların bütün respondentlərdən toplanması və onların 
keyfiyyətinin yüksəldilməsi problem olaraq qalır.