Fanining tadqiqot sohasi va muammolari

4 – davr. (5–11 Yoshgacha). Bu davr maqsadiga erishish 
uchun intilish, uddaburonlik va tirishqoqlik bilan xarakterlanadi. 

---

Salbiy tomonlari – ong hayotning barcha qirralarini qamrab 
ololmaydi, muammolarni hal qilishda aql zakovat darajasining 
pastligi, 
bilimlarni 
opzlashtirishdagi 
qoloqlik. 
Anomal 
rivojlanish: shaxsiy kamchiliklarni his qilish, konformlik, passiv 
mehnat vazifalaridan qochish.
5 – davr. (11–20 Yoshgacha). Opsmirlik va opspirinlik, 
hissiy yetuklik. Betakror, opziga xos Yosh davri. Salbiy tomoni 
qathiyatsizlik. 
6 –davr. (20–45 Yoshgacha). Ilk (erta) yetuklik. Boshqa 
jinsga psixologik intim yaqinlashuv qobiliyati va ehtiyoji 
vujudga keladi. Bundan tashqari yolgpizlikka moyillik va 
odamovilik kabi yoqimsiz xususiyatlar bilan farqlanadi. 
7 – davr. Oprta yetuklik davri (40–60 Yoshgacha). Hayotiy 
faoliyatning barcha sohalarida (mehnat, ijodiyot, gpamxoprlik, 
pusht qoldirish, tajriba uzatish) mahsuldorlik tuygpusi hamrox 
bopladi va ezgu niyatlarning amalga oshishida turtki bopladi. 
Anomal rivojlanish: xudbinlik, opz-opziga ehtiborini qaratish, 
ishida besaramjonlik, erta invalidlik, opzi haqida qaygpurishni 
yopqolishi.
8 – davr. Kechki yetuklik (60 va undan yuqori). Hayotdan 
qanoatlanish tuygpusi bilan xarakterlanadi. Optgan umri haqida 
opylash, oplimga tik qarash va undan qoprqmaslik. Salbiy 
tomoni – hayot faoliyatidan noumidlik, kopngil sovish 
tuygpulari. Umrni bekorga optkazganidan qaygpurish, vaqtni tez 
optayotganidan, opzidan, boshqalardan qoniqmaslik, umrini 
boshqatdan yashashga xohish, hayotdagi betartiblikdan ranjish, 
oplimdan qoprqish. 
psixodinamik nazariya asosini shaxsning xulqini emotsiya, 
mayl yordamida tahlil qilish tashkil etadi.
Kognitivistik yopnalish namoyondalaridan birinchi boplgan 
J. piaje aql - idrok nazariyasi va uning davrlari haqidagi 
tahlimotni yaratgan. Bu tahlimotda intellekt rivojlanish davrlari 
koprsatib beriladi.
Bu davrlar:
1. Sensomotor intellekt (tugpilgandan 2 Yoshgacha). 

---

2. Operatsiyalardan ilgarigi tafakkur davri (2 Yoshdan 7 
Yoshgacha). 
3. Konkret 
operatsiyalar 
davri 
(7-8 
Yoshdan 
11-12 
Yoshgacha). 
4. Formal operatsiyalar davri. 
Har bir Yosh davri opzining muhim hayotiy sharoitlari, 
ehtiyojlari 
va 
faoliyati, 
xarakterli 
qarama-qarshiliklari, 
psixikaning 
sifat 
xususiyatlari, 
psixik 
jihatdan 
yangi 
hislatlarning hosil boplishi bilan ajralib turadi. Har bir davr 
opzidan oldingi davr tomonidan tayyorlanib, uning asosida 
vujudga keladi va opz navbatida, opzidan keyingi davrning 
paydo boplishi uchun asos boplib xizmat qiladi. 
Bir Yosh davrdan 2-Yosh davriga optish tinch yopl bilan yoki 
inqirozlar bilan kechishi mumkin. Buni pedagog albatta bilishi 
zarur. Inqiroz taraqqiyotning turli bosqichlarida vujudga kelishi 
mumkin. 
Eng 
yorqin 
namoyon 
bopladigan 
inqirozlar 
quyidagilar: 
1. Yangi tugpilgan chaqaloqlik inqirozi. 
2. Uch Yosh inqirozi. 
3. Opsmirlik davriga optishdagi inqiroz. 
4. Oprta Yosh inqirozi. 
Agar kattalar tomonidan bolaning yangi ehtiyojlari hisobga 
olinsa hamda ularni qondirish imkoniyatlari shakllanishiga 
yordam berilsa, inqiroz vujudga kelmasligi ham mumkin. Bunda 
shaxsning rivojlanishi inqirozsiz, tinch yopl bilan amalga 
oshishi tahminlanadi. 
SHuningdek, pedagog har bir Yosh davrida psixikaning 
muayyan tomonlari samarali rivojlanishi uchun optimal 
imkoniyatlar mavjud ekanligini ham bilishi lozim. Bunday davr 
senzitiv davr deb ataladi. Masalan: ilk bolalik davri, yahni bir 
Yoshdan 3 Yoshgacha boplgan davr bola nutqining rivojlanishi 
uchun senzitiv davr hisoblanadi. Kichik maktab Yosh davri – 
opquv malakalarining rivojlanishi uchun qulaydir. Har bir Yosh 
davri bir qancha xususiyatlar bilan xarakterlanadi. 
Bular: 

---

1. Oilada va jamoada bola holatining opzgarishi. 
2. Tahlim-tarbiya shakllarining opzgarishi. 
3. Bola organizmi ayrim xususiyatlarining voyaga etishi. 
4. Bolada yangicha faoliyat turining vujudga kelishi. 
Har bir Yosh davrida faoliyatning biror turi etakchilik rolini 
bajaradi. 
Faoliyatning 
etakchi 
turi 
tushunchasi