6 Mavzu: Qishloq xo’jaligida mehnat jarayonlarini boshqarish Reja

!оЕ1
к Mm = ------- .
!oKIv
 
Bunda: Mm -mehnatning mavsumiylik koeffitsiyenti;
IoYeIk - bir yildagi yoki oydagi yeng ko’p ish kuni;
IoKIv - bir yilda yoki oydagi yeng kam ish kuni.
Uning miqdori ham 1-1,2 atrofida bo’lgani maqsadga muvofiqdir. Hozirgi vaqtda uning miqdori
2- 
2,3 ga teng bo’lmoqda. Bu mehnat resurslarining ishlab chiqarish jarayonida bir me’yorda 
qatnashmayotganligidan dalolat beradi. Bu holni yumshatish zarur. Buning uchun kam mehnat 
sarflanadigan oylarda ishlab chiqarishning boshqa sohalarini tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Bu 
masalani har bir korxona o’zi ichki imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda hal etishi mumkin.
d). Mehnatning unumdorligi darajasi. Uning mutlaq (absolyut) darajasini aniqlash uchun haqiqatda 
sarflangan jami ish vaqti miqdorini shu davrda ishlab chiqilgan mahsulot miqdoriga, qiymatiga hamda 
bajarilgan ish hajmiga taqsimlash zarur. Bu mehnatni tejash iqtisodiy qonunining talabi.
Amaliyotda esa u haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulotning, bajarilgan ishning miqdori yoki 
qiymatini unga sarflangan ish vaqtiga taqsimlash natijasida aniqlanmoqda. Bunday usulda ular bir- 
birlarini inkor etmaydi, balki to’ldiradi. Ularni aniqlash uchun ushbu formuladan foydalanish mumkin:
Sv Em
 
Mu = -------еки ------ 
Em Sv
 
Bunda: Mu-mehnatning unumdorlik darajasi, kishi-kuni, soati, so’m;
Sv-mahsulot etishtirish, xizmat ko’rsatish uchun sarflangan ish vaqti, kishi-kuni, soatda;
Yem-sarflangan vaqt ichida etishtirilgan mahsulot, s, so’m.
Bu ko’rsatkich etishtirilayotgan bir birlikdagi (sen, tonna, so’m) mahsulot uchun qancha vaqt 
sarflanganligini yoki sarflangan bir birlikdagi vaqt yevaziga qancha mahsulot etishtirilganligining, 
xizmatlar bajarilganligining darajasini ifodalaydi. Mahsulot birligiga sarflangan jonli mehnat miqdori 
kamaysa yoki sarflangan bir birlik mehnat yevaziga etishtirilgan mahsulot birligi ko’paysa, mehnat 
unumdorligi oshganligidan dalolat beradi. Bu ko’rsatkich qishloq xo’jaligida ayrim ish, mahsulot turlari, 
davrlari hamda xo’jalik miqyosida natura hamda qiymat ko’rinishida aniqlanadi. Uning darajasini qiymat 
ko’rinishida bir necha yillar davomida aniqlashda qiyosiy baholardan foydalanish lozim. Shunda qishloq 
xo’jalik mahsulotlari baholari o’zgarishining ta’siri bartaraf etiladi. Yuqorida keltirilgan ko’rsatkichlar 

---

yordamida qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida qatnashayotgan mehnat resurslaridan qanday 
foydalanilayotganlik hamda sarflanayotgan mehnatning unumdorlik darajasi aniqlanib, chuqur tahlil 
etiladi.
Shunga asoslangan holda kelajakda mehnat resurslaridan foydalanishni yaxshilash va sarflanishi 
zarur bo’lgan mehnatning unumdorligini oshirish uchun qanday tadbirlarni ishlab chiqish kerakligi 
belgilanadi.
Bulardan tashqari qishloq xo’jaligida tarmoq sifatida band bo’lgan mehnat resurslari salmog’i ham 
aniqlanadi. Uning darajasi tarmoqda band bo’lgan mehnat resurslari miqdorini makroiqtisod darajasida, 
ya’ni respublika miqyosida band bo’lgan mehnat resurslari soniga taqsimlash natijasida aniqlanadi. 
Aniqlangan raqam 100 ga ko’paytiriladi. Chunki u foizda ifodalanadi. Buning uchun quyidagi 
formuladan foydalanish mumkin:
tbms=-