Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika



Yüklə 1,85 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/50
tarix18.05.2023
ölçüsü1,85 Mb.
#116100
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   50
54baf52fc97007b313abf5d9abaa5d06 « DOZIMETRIYANING ZAMONAVIY MUAMMOLARI VA AMALIY TATBIG‟I » FANIDAN O„QUV-USLUBIY M A J M U A

Aktivlik. Radioaktiv nurlanishlarning ionlashtiruvchi ta‟sirini aniqlashda 
radioaktiv manba‟ning aktivligini, manba bilan nurlanayotgan namuna orasidagi 
masofani, manba‟dan chiqayotgan gamma-kvantlar, zarralar energiyasini, manba 
o„lchamini, shaklini bilish kerak. Quyida bu kattaliklar qarab chiqiladi. 
Radioaktiv 
yadrolarning 
o‟z-o‟zidan 
yemirilishida 
ionlashtiruvchi 
nurlanishlar (
𝛼, 𝛽, 𝛾-nurlanishlar) chiqariladi. 
Natijada yemirilayotgan yadroning tarkibi yoki ichki energiyasi o‟zgaradi. 
Har bir radioaktiv izotop o„z tezligi bilan yemiriladi. Yemirilish tezligi A 
radioaktiv yadrolar soniga to„g„ri proporsional 
𝜆  
 
(1) 
 
-radionuklid yadrolari soni; 𝜆 -yemirilish doimiyligi bo‟lib, vaqt birligi 
ichida yemirilish extimoliyatini bildiradi. 
𝜆 qancha katta qiymatga ega bo‟lsa, 
yemirilish shunchalik tez bo‟ladi. Yemirilish doimiyligi 
𝜆 radioaktiv izotopning 
yarim yemirilish davri 

bilan quyidagicha bog‟lanishda: 

(2) 
Xar bir radioaktiv izotopning o‟ziga xos 
𝜆 va

kattaliklari alohida bo‟ladi. 
Radioaktiv yadrolar yarmining yemirilishi uchun ketgan vaqt shu radioaktiv 
izotopning yarim yemirilish davri deyiladi. Radioaktiv izotopning miqdoriy 
xarakteristikasi, uning aktivligidir. Aktivlik radioaktiv moddaning miqdoriy 
o‟lchovi bo‟lib, uni quyidagicha ta‟riflash mumkin: 


Aktivlik deb vaqt birligi ichida radioaktiv yemirilishlar soniga aytiladi va A-
harfi bilan belgilanadi. CU-birliklar sistemasida aktivlik birligi sifatida 1 sekundda 
1 marta yemirilish, ya‟ni yemirilish/sekund (yemir/s) qabul qilingan. Bu birlik 
bekkerel (Bk) deyiladi, ya‟ni: 
Aktivlikning sistemaga kirmagan birligi kyuri (Ku). Kyuri birligi sifatida 
radionuklidning 1 sekundda 
yemirilish qabul qilingan: 
yemir/s 
Aktivlikning kyuri birligi bekkeril birligi bilan quyidagicha bog‟lanishda: 
yemir/s = 
1 millikyuri (1mKu)= 
Kyuri=

1 mikrokyuri (1mkKu)=
Kyuri=

𝛾-nurlanuvchi radioaktiv manbalar aktivligini aniqlashda Ra ning milligram-
ekvivalent (Mg-ekv Ra) birligi ishlatiladi. 1mg-ekv.Ra shunday birlikka, bunda 
gamma nurlanuvchi manbaning doza quvvati 1mg Ra ning doza quvvatiga teng 
bo‟ladi. 
Amalda ko‟pchilik xollarda radioaktiv izotopning bir minutda yemirilishlari 
soni ishlatiladi.
U vaqtda aktivlik birliklari quyidagicha ifodalanadi. 
Radioaktiv manba yemirilishida chiqariladigan zarralar oqimni xosil qiladi
bu oqim 1 sekundda chiqadigan zarralar soni bilan o‟lchanadi. Birlik yuzaga – (m
2

sm
2
) to‟g‟ri keladigan zarralar soni zarralar oqimining zichligi deyiladi. Zarra 
oqimining zichligi birligi sifatida zarra/min.m
2
, zarra/min.sm
2
birliklar qabul 
qilingan. 


Dozimetriyada radioaktiv manbalarning aktivliklari sifatida: Solishtirma 
aktivlik Am (Bk/kg), xajmiy aktivlik A
v
(Bk/m
3
), molyar A
mol
(Bk/mol), sirt 
aktivligi A
s
(Bk/m
2
) tushunchalari ishlatiladi. 
Aktivlik (Bk) bilan radioaktiv modda massasi (g) orasida quyidagicha 
bog‟lanish mavjud. Agar berilgan biror radioaktiv moddada har sekundda 
yemirilish sodir bo‟lsa, bu aktivlikni beradigan radioaktiv yadrolar soni N 
moddaning shu aktivligining yemirilish ehtimoliyati 
𝜆 ga nisbatiga teng bo‟ladi, 
ya‟ni: 
(3)


yoki

U vaqtda A=1 Bk aktivlikni beradigan radioaktiv moddaning umumiy 
miqdori m grammlarda quyidagicha bo‟lishi kerak: 
(4) 
Bu formulada A-berilgan radioaktiv izotopning atom massasi gramm (g) 
larda; 
Avogadro soni; 
-bir dona atomning massasi. (4) 
formulaga son qiymatlari qo‟yilganda aktivligi 1 Bk bo‟lgan radioaktiv modda 
massasi grammlarda qancha bo‟lishi kerakligi kelib chiqadi: 


(5) 
Istalgan 1 g radioaktiv izotopning aktivligi A Bk/g birlikda quyidagicha 
xisoblanadi: 


(6) 

Yüklə 1,85 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin