5.7% ga tushirib yubordi.
1.2.1 – jadva
BTT quyidagi 10 ta mamlakatni xalqaro turistlar tashrifi bo`yicha lider
davlatlar sifatida belgilagan.
O`rin
Mamlakat
BTT
Hududi
Xalqaro
turistik
tashriflar
(2012)
Xalqaro
turistik
tashriflar
(2011)
O`zgarish
(2011
-
2012)
(%)
O`zgarish
(2010-
2011)
(%)
1
Fransiya
Europe
83.0 million
81.6 million
1.8
5.0
2
Qo`shma
Shtatlar
North
America
67.0 million
62.7 million
6.8
4.9
3
Xitoy
Asia
57.7 million
57.6 million
0.3
3.4
4
Ispaniya
Europe
57.7 million
56.2 million
2.7
6.6
5
Italiya
Europe
46.4 million
46.1 million
0.5
5.7
6
Turkiya
Europe
35.7 million
34.7 million
3.0
10.5
7
Germaniya
Europe
30.4 million
28.4 million
7.3
5.5
8
Birlashgan
Qirollik
Europe
29.3 million
29.3 million
0.1
3.6
30
9
Rossiya
Europe
25.7 million
22.7 million
13.4
11.9
10
Malayziya
Asia
25.0 million
24.7 million
1.3
0.6
Xalqaro turizm tushumlari 2011-yilda 1.035 trln dollargacha oshdi
(€740
mlrd), real ko`rsatkichlar 2010-yilga qaraganda 3.8%ga o`sgan.
1.2.2 – jadval
BTT ma`lumotlariga asosan quyidagi mamlakatlar xalqaro turizmdan eng
ko`p daromad olgan davlatlardir.
O`ri
n
Mamlakat
BTT
Hudud
i
Xalqaro
turizm
tushumlar
i
(2012)
Xalqaro
turizm
tushumlar
i
(2011)
O`zgaris
h
(2011
-
2012)
(%)
O`zgaris
h
(2010
-
2011)
(%)
1
Qo`shma
Shtatlar
North
America
$126.2
milliard
$115.6
milliard
9.2
11.7
2
Ispaniya
Europe
$55.9 milliard
$59.9 milliard
6.6
14.0
3
Fransiya
Europe
$53.7 milliard
$54.5 milliard
1.5
16.2
4
Xitoy
Asia
$50.0 milliard
$48.5 milliard
3.2
5.8
—
Makao
Asia
$43.7 milliard
$38.5 milliard
13.7
38.3
5
Italiya
Europe
$41.2 milliard
$43.0 milliard
4.2
10.9
6
Germaniy
a
Europe
$38.1 milliard
$38.9 milliard
1.9
12.1
31
7
Birlashgan
Qirollik
Europe
$36.4 milliard
$35.1 milliard
3.7
8.2
—
Gan Kong
Asia
$32.1 milliard
$27.7 milliard
16.0
24.6
8
Avstraliya
Oceania
$31.5 milliard
$31.5 milliard
0.2
8.1
9
Tayland
Asia
$30.0 milliard
$27.1 milliard
9.6
25.9
10
Turkiya
Europe
$25.6 milliard
$25.0 milliard
2.4
10.1
1.2.3 - jadval
BTT quyidagi davlatlarni 2012-yilning Xalqaro Turizm Sarflari bo`yicha top
o`ntalikka kiritgan.
O`rin
Mamlakat
BTT
Hududi
Xalqaro
turizm
sarflari
(2012)
Xalqaro
turizm
sarflari
(2011)
Bozordagi
ulushi
(%)
O`zgarish
(2011
-
2012)
(%)
1
Xtoy
Asia
$102.0
milliard
$72.6
milliard
9.5
28.9
2
Germaniya
Europe
$83.8
milliard
$85.9
milliard
7.8
2.5
3
Qo`shma
Shtatlar
North
America
$83.5
milliard
$78.2
milliard
7.8
6.4
4
Birlashgan
Qirollik
Europe
$52.3
milliard
$51.0
milliard
4.9
2.5
32
5
Rossiya
Europe
$42.8
milliard
$32.9
milliard
4.0
23.2
6
Fransiya
Europe
$37.2
milliard
$44.1
milliard
3.5
15.7
7
Kanada
North
America
$35.1
milliard
$33.3
milliard
3.3
5.2
8
Yaponiya
Asia
$27.9
milliard
$27.2
milliard
2.6
2.6
9
•
Avstraliya
Oceania
$27.6
milliard
$26.7
milliard
2.6
3.3
10
Italiya
Europe
$26.4
milliard
$28.7
milliard
2.5
8.1
Havo yo`llari ma`lumotlariga asoslanib Master Card Global Destination
Cities Index quyidagi shaharlarnini 2013-yilning eng mashhur turizm
destinatsiyalari sifatida qayd etgan.
1.2.4 - jadval
Eng mashhur turizm destinatsiyalari.
O`rin
Mamlakat
BTT Hududi
Xalqaro turizm tashriflari
1
Bangkok
Asia
15.98 million
2
London
Europe
15.96 million
33
3
Parij
Europe
13.92 million
4
Singapur
Asia
11.75 million
5
Nyu
York
City
North America
11.52 million
6
Istanbul
Europe
10.37 million
7
Dubai
Asia
9.89 million
8
Kuala Lumpur
Asia
9.20 million
9
Hong Kong
Asia
8.72 million
10
Barcelona
Europe
8.41 million
Global Turizm hajmi: Butun dunyo iqtisodiyotining eng katta bizness sektori
hisoblangan Turizm va Sayohat Industriyasi dunyoning
230 million
ish o`rni
hamda butun dunyo yalpi milliy mahsulotining 10% ini tashkil etadi.
1.2.5 - jadval
Master Card
quyidagi shaharlarni 2013 - yilda dunyoning turizmdan eng
ko`p daromad olgan shaharlari sifatida qayd etadi.
O`rin
Shahar
BTT Hududi
Xalqaro turistlar xarajatlari
1
New York City
North America
$18.6 milliard
34
2
London
Europe
$16.3 milliard
3
Parij
Europe
$14.6 milliard
4
Bangkok
Asia
$14.3 milliard
5
Singapur
Asia
$13.5 milliard
6
Tokyo
Asia
$12.7 milliard
7
Seul
Asia
$10.8 milliard
8
Dubai
Asia
$10.4 milliard
9
Sidney
Oceania
$10.4 milliard
10
Barcelona
Europe
$8.9 milliard
35
II bob. Turizmda klasterning ijtimoiy – iqtisodiy mohiyati va Turistik
biznesni tartibga solishda klaster yondashuv tahlili
2.1 Klasterning mazmuni mohoyati.
Turistik tarmoq o‘zida nafaqat kata miqdordagi balki turistik xizmatlarni
yetkazib berish jarayonida qatnashadigan boshqa korxonalarni birlashtiradi.
Hozirda Yevropa mamalakatlari ilmiy va hukumat doiralarida tez – tez “klasterli
biznes”, “klasterli yondashuv” degan atamalar jarang sochmoqda.
Klaster so‘zi ingilizcha cluster so‘zidan olingan bo‘lib, ―asalari uyasi‖,
“to’plangan”, “yig’ilgan”, “jamlangan” ma‘nolarini anglatadi. Oldin klaster deb
elementlarning tarkibidagi xususiyaltar bir biri bilan ajralib turishi yoki bir biri
bilan bog‘liq bo‘lgan atom, molekula va ionlarning zich joylashishiga va ularning
o‘zaro bog‘liqliligiga aytilgan.
Klaster
nazariyasining
asoschisi,
raqobatbardoshlik
strategiyasi
tushunchasining eng hurmatli mualliflaridan biri bo‘lmish Garvard maktabi
professori Maykl Porter hisoblanadi. O‘zining ―Конкуренция‖ kitobida u shuni
ta‘kidlab o‘tadiki, klasterning muvoffaqiyatli rivojlanishi uchun turg‘un rivojlanish
stretegiyasi bo‘lishi muhim omillardan biri hisoblanadi. Maykl Porter fikricha:
―Klasterlar – postindustrial iqtisodiyotga o‘tish sharoitida raqobatbardoshlik
avzalliklariga erishishga qaratilgan manfaatdor tomonlarning urunishlari
birikishining tashkiliy shakli hisoblanadi.‖ Iqtisodiyotning globallashuvi sharoitida
manfaatdor tomonlarning urunishlari birikishining tashkiliy shakli hisoblanadi.
Yo‟naltirilgan Klasterlarning eng asosiysi – bu biznes va mintaqa uchun
innersiya bo‘yicha imkoniyat beradi.
Turistik biznes uchun klaster – bu kelajakda o‘zida raqobatdoshlikni
ta‘minlashni real imkoniyati hisoblanadi. Ya‘ni korxonaning 5 – 10 va undan
ko‘proq muddatga uzoq muddatli rivojlantirish strategiyasini yaratish demakdir.
Klasterlar geografik mahalliylashtirilgan va iqtisodiyotning aniq tarmoqlariga
maxsuslashtirilgan korxonalardan iborat hisoblanadi. Iqtisodiy tizimda klasterli
36
birlashish quyidagi vazifani amalga oshiradi: “Kuchli korxonalar o‟z izidan
kuchsizlarini tortadi”.
2.1.1 - chizma
Manba: Ma‘lumotlar asosida muallif ishlanmasi.
Postindustrial iqtisodiyot davrida klasterlar – bu bitta hududda joylashgan
va o‘z ichiga katta, o‘rta va kichik korxonalarni oladigan tashkilotlar guruhi
(ittifoqi) hisoblanadi. Klasterlar mintaqalarning hududlarini samarali iqtisodiy
rivojlantiriishini ta‘minlovchi asos va shu orqali mamlakatning samarali
rivojlanishiga turtki beradigan vositadir.
Klasterlarning yaratilishi va raqobatlantirilishi asosida mintaqaviy
iqtisodiyotning rivojlanishi biznesning tashabbuskorligini va faolligini, shu bilan
birga biznesning Qonun chiqaruvchi va Ijro etuvchi hokimiyatlari bilan qo‘shma
harakatlari nazarda tutiladi. Biznes va hukumatning tarmoqlararo yaratishida va
rivojlantirilishidagi rollari har xil, lekin shu bilan birga bir – birini to‘ldiruvchi
hisoblanadi. Klasterlarni rivojlantirish yo‘llaridan biri mintaqaviy boshqaruv
idorasining iqtisodiy va ijtimoiy dasturlari hisoblanadi. Masalan, Xorazmda
Klasterlarni rivojlantirish uchun iqtisodiy va ijtimoiy dasturlar ishlanishi kerak.
37
Klasterlarni shakllantirish uchun ularni ishtirokchilarini ishonchi bir – birlariga
juda yuqori bo‘lishi kerak.
M. Porter barcha klasterlarning rivojlanishini bir xilda qo‘llab – quvatlash
lozim, chunki qay bir klaster jadalroq rivojlanadi, qay biri sustroq kechishini
oldindan bilish mumkin emas, deb ta‘kidlaydi. Mana shuning uchun ham hozirda
faqat yuqori rivojlanish sur‘atlariga ega klasterlarga yordam ko‘rsatish tarafdori
bo‘lgan hukumat siyosati to‘g‘ri emas. Klaster nazariyasi M. Porterning shogirdi
M. Enrayt tomonidan yanada rivojlantirildi. Raqobatbardoshlikning mamlakat
ichidagi mintaqaviy tafovutlari va raqobat ustunligining geografik ko‘lamlari
Enraytning tadqiqod ob‘ekti sifatida xizmat qildi. U raqobat ustunligi xalqaro yoki
milliy miqiyoslarda emas, balki mintaqaviy darajada yaratiladi, bunda
mintaqalarning rivojlanishi uchun tarixiy shart – sharoit, biznes yuritish
madaniyatining turli – tumanligi va ma‘lumot olish kabilar muhim ahamiyatga ega,
deb taxmin qilgan.
Natijada, M. Enrayt ―mintaqaviy klaster‖ nazariyasini yaratdi. ―Mintaqaviy
klaster – bu shunday klasterki, bunda unga a‘zo firmalar geografik jihatdan bir –
biriga yaqin joylashgan bo‘ladi‖, yoki ―mintaqaviy klaster – bu xo‘jalikning bitta
yoki bir nechta o‘zaro bog‘liq tarmoqlarida faoliyat yurituvchi firmalar
aglomeratsiyasi‖.
2.1.2 - chizma
Dostları ilə paylaş: |