YAŞar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

 
Misal 
Şam ağaclarının işıq 
uğrunda mübarizəsi, 
quşların güclü balala-
rı zəifləri itələyərək 
yuvadan yerə atır, at  
ilxılarında balaların 
birgə yemləndiril-
məsi. 
Eyni cinsə mənsub 
olan boz siçovulun 
qara siçovulu 
insanların yaşayış 
məskənlərindən 
sıxışdırıb çıxarması.  
Quraqlıq bitkilərində 
su qıtlığının 
qarşısının alınması 
üçün bəzən kök daha 
dərinə gedir, 
yarpaqlar pulcuğa və 
ya tikana çevrilir.  
 
 
 
 
Elektron resurslar 
https://www.youtube.com/watch?v=qocUS08VETk 
http://tana.ucoz.ru/load/342-1-0-1935 
http://tana.ucoz.ru/load/342-1-0-1937 
 
Yaşamaq 
uğrunda 
mübarizə 
Növdaxili 
mübarizə 
 
Növarası 
mübarizə 
Əlverişsiz 
mühitlə 
mübarizə 
Yırtıcılar arasında qida uğrunda 
mübarizə; ərazi, dişi uğrunda 
rəqabət; qonur ayı ağacların 
gövdəsini cızaraq sahəsinin 
sərhədlərini işarələyir; balaları 
birlikdə yemləmək 
Boz siçovulun qara siçovulu 
insanların yaşayış məskənlərindən 
sıxışdırıb çıxarması; "yırtıcı-şikar", 
"parazit-sahib", "bitki-bitkiyeyən 
heyvan" münasibətləri 
Quraqlıq bitkilərində kök daha 
dərinə gedir, yarpaqlar pulcuğa və 
ya tikana çevrilir; sukkulentlər 
gövdə və ya yarpaqlarında su 
toplayır. 

 
122
Qiymətləndirmə meyarları: hesablama, izahetmə, şərhetmə 
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
İntensiv çoxalma 
prosesi zamanı  baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi 
hesablamaları 
yalnız müəllimin 
köməyi ilə aparır. 
 
İntensiv çoxalma 
prosesi zamanı  baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi 
hesablamaları 
çətinliklə aparır, 
nəticələri müəllimin 
köməyi ilə çıxarır. 
İntensiv çoxalma 
prosesi zamanı  baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi 
hesablamalar aparır,  
nəticələri müəllimin 
köməyi ilə çıxarır. 
 
İntensiv çoxalma 
prosesi zamanı  baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi 
hesablamaları 
müstəqil aparır və 
müvafiq nəticələr 
çıxarır. 
Yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesinin 
mahiyyətini 
çətinliklə izah edir. 
 
Yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesinin 
mahiyyətini izah 
edərkən tez-tez 
səhvlər buraxır. 
Yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesinin 
mahiyyətini əsasən 
izah edir. 
 
Yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesinin 
mahiyyətini izah 
edir. 
 
Ekoloji amillərin 
yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesin-
də rolunu yalnız 
müəllimin köməyi 
ilə şərh edir.   
Ekoloji amillərin 
yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesin-
də rolunu  şərh 
edərkən tez-tez 
səhvlər buraxır. 
Ekoloji amillərin 
yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesin-
də rolunu əsasən 
şərh edir.   
Ekoloji amillərin 
yaşamaq uğrunda 
mübarizə prosesin-
də rolunu ətraflı 
şərh edir.   
 
 
Dərs 39 / Mövzu 30:
 TƏBİİ SEÇMƏ VƏ ORQANİZMLƏRİN MÜHİT 
ŞƏRAİTİNƏ UYĞUNLAŞMASI 
  
Sualların müzakirəsinə keçməzdən  əvvəl müəllim  şagirdləri bir daha intensiv 
çoxalma göstəriciləri ilə tanış edir:  
1 siyənək 40000-ə yaxın kürü tökür; 
nərə balığı – 2 mln.; 
qurbağa – 10000-ə qədər. 
Bir xaşxaş bitkisi üzərində 30-40 min toxum əmələ gəlir. 
 
Sonra dərslikdə verilmiş suallardan əlavə digər suallar da müzakirə oluna bilər. 
Alt 
STANDARTLAR
1.1.4. Mikrotəkamülü  şərh edir və ona dair təqdimatlar hazırlayır. 
2.1.3. Bioloji proseslərin mahiyyəti və məzmununu, baş verən 
dəyişiklikləri riyazi üsullarla əsaslandırır. 
4.1.1. Ekoloji amillərin canlıların həyatında rolunu şərh edir, 
təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Təbii seçmə prosesini  şərh edir. 
  Təbii seçmə  prosesində baş verən  dəyişikliklərə aid riyazi 
hesablamalar aparır və müvafiq nəticələr çıxarır.  
  Təbii seçmə prosesində ekoloji amillərin rolunu şərh edir. 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Təbii seçmə, coğrafi və bioloji təcridlər, irsi dəyişkənlik, 
uyğunlaşma, rudiment 

 
123
–
 
Fərdlərin hamısı özündən sonra nəsil qoyurmu? 
– Əgər belə deyilsə, hansı amillər fərdləri qoruyur və qalanlarını kənar edir? 
Müzakirə zamanı müəllim şagirdlərin cavabları əsasında ümumi nəticə çıxarır 
ki, orqanizmlərin ölümünün səbəbi – qida çatışmazlığı, düşmənlərin hücumu, 
mühitin  əlverişsiz  şəraitinin təsiri (quraqlıq, güclü şaxta, yüksək temperatur) – 
yaşayış  uğrunda mübarizədir. Çoxalmanın intensivliyi ilə yaşayış imkanları 
arasında təzadlar mütləq yaşayış uğrunda mübarizəyə gətirib çıxarır.  
Tədqiqat sualı formalaşdırılır. 
 
Tədqiqat sualı:
  Növ daxilində daim yaşayış uğrunda mübarizə gedərkən 
fərdlərin sağ qalmasını hansı proses təmin edir?  
 
Mövzuda verilmiş  nəzəri materialla tanışlıq “Fasiləli oxu” üsulu ilə aparılır. 
“Təbii seçmə” anlayışı ilə tanışlıqdan sonra müəllim  şagirdlərə  qısa məlumat 
təqdim edir.   
 
 
Bu məlumat “Fəaliyyət” bölümünə keçidi təmin edir.  
 
Məsələ. Alimlər belə bir təcrübə aparmışlar: yaşıl örtük üzərinə ümumi sayı 
1200 olan qonur və yaşıl rəngli adi dəvədəlləyi buraxırlar. Təcrübə  nəticəsində 
quşlar 75% qonur, 25% isə yaşıl həşəratları yemişlər. Qonur və yaşıl dəvədəlləyi-
nin (həşəratların) məhvolma intensivliyini müəyyən edin.   
Həlli: 
1) Sağ qalan qonur dəvədəlləyilərin sayı  (cəmi 100%, 75% yeyilib, 25% isə sağ 
qalıb):       1200х25/100=300 fərd 
2) Sağ qalan yaşıl  dəvədəlləyilərin sayı    (cəmi 100%, 25% yeyilib, 75% isə sağ 
qalıb):       1200 х 75/100= 900 fərd 
m
n
m
E


 
3) Е
(qonur)
 = (1200 – 300)/1200 = 0,75 
    Е
(yaşıl) 
= (1200 – 900)/1200 = 0,25 
 
Cavab:  Е1 > Е2, qonur həşəratların məhvolma intensivliyi çoxdur, deməli, yaşıl 
dəvədəlləyi fərdləri daha yaxşı uyğunlaşmışlar (bədənlərinin rəngi örtüklə eynidir).  
 
Dərsin əsas məzmunu 
• “Təbii seçmə” anlayışının mahiyyəti. 
• Təcrid növləri: bioloji və coğrafi.  
• İrsi dəyişkənlik.  
Müasir dövrdə  təbii seçmə prosesinə riyazi xarakteristika vermək olar. Onun 
köməyi ilə  fərdlərin məhvolma intensivliyi və effektivliyi müəyyən edilir. Bu 
göstəricilərdən təbii seçmənin təsirinin riyazi modellərini quran zaman istifadə 
olunur. Təkamül proseslərini proqnozlaşdırarkən onların xüsusi əhəmiyyəti var. 

 
124
• Uyğunlaşma. Uyğunlaşmanın nisbiliyi. 
 
Təklif olunan cədvəl və sxemlər  
Mətnlə tanış olduqca 4-cü tapşırıqdakı sxem tədricən doldurula bilər.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elektron resurslar 
http://pedsovet.org/component/option,com_mtree/task,viewlink/link_id,159238/Ite
mid,118/ 
http://www.darwin.museum.ru 
 
İrsiyyət 
Dəyişkənlik 
Orqanizmlər bir-birindən 
fərqlənirlər və öz 
səciyyəvi əlamətlərini 
irsən ötürə bilirlər 
 
Daha yaxşı uyğunlaşanlar 
sağ qalır 
İntensiv 
çoxalma 
Mühit 
amillərinin 
məhdudluğu  
Yaşamaq uğrunda 
mübarizə 
Təbii seçmə 
Süni seçmə 
 İnsanın tələbatını ödəməyə xidmət edir 
 Sort və cinslər yaranır 
 
İnsan əhliləşdirmə apardığı dövrdən təsir göstərir
 
Təbii seçmə 
 Növ üçün faydalı əlamətlər seçilir 
 Yeni növlər yaranır 
 Təbiət yarandığı dövrdən təsir göstərir 

 
125
Qiymətləndirmə meyarları: şərhetmə, hesablama 
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
Təbii seçmə prose-
sinin mahiyyətini 
çətinliklə  şərh edir. 
 
Təbii seçmə prose-
sinin mahiyyətini  
şərh edərkən tez-tez 
qeyri-dəqiqliyə yol 
verir. 
Təbii seçmə 
prosesinin 
mahiyyətini əsasən  
şərh edir. 
 
Təbii seçmə prose-
sinin mahiyyətini 
dolğun  şərh edir. 
Təbii seçmə  
prosesində baş 
verən  dəyi-
şikliklərə aid riyazi 
hesablamaları 
yalnız müəllimin 
köməyi ilə aparır.  
Təbii seçmə  prose-
sində baş verən  də-
yişikliklərə aid riya-
zi hesablamaları 
çətinliklə aparır, 
nəticələri müəllimin 
köməyi ilə çıxarır. 
 
Təbii seçmə  
prosesində baş 
verən  dəyişiklik-
lərə aid riyazi 
hesablamalar aparır, 
nəticələri müəllimin 
köməyi ilə çıxarır. 
Təbii seçmə  pro-
sesində baş verən  
dəyişikliklərə aid 
riyazi hesablamaları 
müstəqil aparır və 
müvafiq nəticələr 
çıxarır. 
Təbii seçmə prose-
sində ekoloji amil-
lərin rolunu yalnız 
müəllimin köməyi 
ilə şərh edir. 
Təbii seçmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu  
şərh edərkən tez-tez 
səhvlər buraxır. 
Təbii seçmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu 
şərh edərkən kiçik 
səhvlərə yol verir. 
Təbii seçmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu 
dolğun şərh edir. 
 
 
Dərs 40 / Mövzu 31:
 MİKROTƏKAMÜL.  YENİ NÖVLƏRİN ƏMƏLƏ 
GƏLMƏSİ 
 
Mövzu ilə tanışlıq məqsədilə  şagirdlər keçmiş  dərslərdə qazanılmış biliklərə 
əsaslanaraq dərslikdə verilmiş, yaxud aşağıdakı sualları müzakirə edir, 
fərziyyələrini irəli sürürlər: 
– Təkamülün nəticəsi nədir?  (orqanizmlərin mühitə uyğunlaşması, növlərin 
mürəkkəbləşməsi və təkmilləşməsi, Yer üzərində növlərin çoxşəkilliliyi) 
– Növlərin çoxşəkilliliyi necə meydana çıxdı?  
– Növəmələgəlmənin əsasında nə durur? 
Tədqiqat sualı formalaşdırılır. 
 
Tədqiqat sualı:
  Yer üzərində növlərin əmələ gəlməsi hansı amillərin təsiri 
altında və necə baş verir?  
 
Alt 
STANDARTLAR
1.1.4. Mikrotəkamülü  izah edir və ona dair təqdimatlar hazırlayır. 
4.1.1. Ekoloji amillərin canlıların həyatında rolunu şərh edir, 
təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Növəmələgəlmə prosesinin mahiyyətini izah edir. 
  Növəmələgəlmə prosesində ekoloji amillərin rolunu şərh edir. 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Divergensiya, mikrotəkamül, coğrafi və ekoloji növəmələgəlmə 
 

 
126
Dərslikdə verilmiş fəaliyyət yerinə yetirilir. Mövzuda verilmiş nəzəri materialla 
tanışlıq “Ziqzaq”, “Fasiləli oxu”, “Kiçik qruplarda müzakirə”, yaxud hər hansı 
digər üsulla aparıla bilər. 
 
 
Dərsin əsas məzmunu 
• Mikrotəkamül canlı orqanizmlərin yeni növlərinin əmələ gəlməsi prosesidir.  
• Növəmələgəlmə: coğrafi və ekoloji növəmələgəlmənin xüsusiyyətləri. 
 
Təklif olunan cədvəl və sxemlər  
E blokunda “Öyrəndiklərinizi tətbiq edin və yoxlayın” bölümündəki 2-ci tapşırığa 
uyğun sxem: 
 
 
 
 
 
 
Növəmələgəlmənin 
yolları 
Prosesin mahiyyəti
Misallar 
Coğrafi 
• Arealın 
genişlənməsi 
 
 
 
 
• Arealın hissələrə 
parçalanması  
• Populyasiyaların sayı artır və növün fərdləri 
areallarını genişləndirərək yeni həyat 
şəraitinə düşür. Populyasiya daxilində irsi də-
yişkənlik yaranır, təbii seçmə nəticəsində po-
pulyasiyanın gen tərkibi dəyişir və divergen-
siya nəticəsində mikrotəkamül baş verir. 
 
• Növün arealı müxtəlif amillərin təsiri ilə 
hissələrə parçalanır və bu, yeni cavan 
növlərin yaranmasına səbəb olur.
 
Ekoloji    
növəmələgəlmə
 
Coğrafi      
növəmələgəlmə
İlkin 
populyasiya 
Növəmələ-
gəlmə  
prosesinin 
başlanğıcı
Tam 
təcrid 
Növəmələ-
gəlmənin 
sonu 
NÖVƏMƏLƏGƏLMƏ
COĞRAFİ
EKOLOJİ
Arealın genişlənməsi 
  № 2, 3 
  № 1, 5 
Arealın hissələrə
parçalanması 
  № 4, 6 

 
127
 
Ekoloji 
 
 
Növün populyasiyaları öz arealında qalır, 
lakin areal daxilində həyat şəraiti dəyişir. 
Populyasiyaların gen tərkibi dəyişir, nəticədə 
bioloji təcrid yaranır və yeni növlər yaranır. 
 
 
Keçən dərsdə tərtib olunmuş sxemə əlavələr etmək məqsədəuyğundur:  
 
 
Elektron resurs  
https://www.youtube.com/watch?v=VZy6lUBwo0Y 
 
Qiymətləndirmə meyarları: izahetmə, şərhetmə 
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
Növəmələgəlmə 
prosesinin 
mahiyyətini 
çətinliklə izah edir. 
 
Növəmələgəlmə 
prosesinin 
mahiyyətini 
müəllimin köməyi 
ilə izah edir. 
 
Növəmələgəlmə 
prosesinin 
mahiyyətini  əsasən 
izah edir. 
 
Növəmələgəlmə 
prosesinin 
mahiyyətini ətraflı 
izah edir. 
 
 
İrsiyyət 
Dəyişkənlik 
Orqanizmlər bir-birindən 
fərqlənirlər və öz 
səciyyəvi əlamətlərini 
irsən ötürə bilirlər 
 
Daha yaxşı uyğunlaşanlar 
sağ qalır 
İntensiv 
çoxalma 
 
Mühit 
amillərinin 
məhdudluğu  
Yaşamaq uğrunda 
mübarizə
Təbii seçmə 
Növəmələgəlmə 
Uyğunlaşmaların  
yaranması və 
təkmilləşməsi 
Təcridlər

 
128
Növəmələgəlmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu 
yalnız müəllimin 
sualları əsasında 
şərh edir. 
Növəmələgəlmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu 
şərh edərkən 
çoxsaylı səhvlərə 
yol verir. 
Növəmələgəlmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu 
əsasən şərh edir. 
Növəmələgəlmə 
prosesində ekoloji 
amillərin rolunu 
ətraflı şərh edir, 
misallar gətirir. 
 
 
Dərs 41 / Mövzu 32:
 İNSANIN FORMALAŞMASINA SOSİAL AMİLLƏRİN 
TƏSİRİ 
 
 Mövzu  ilə tanışlıq məqsədilə  şagirdlər mövcud biliklərə  əsaslanaraq dərslikdə  
verilmiş, yaxud aşağıdakı sualları müzakirə edirlər, fərziyyələrini irəli sürürlər:  
–  İnsanın formalaşmasının ilk dövründə irsi dəyişkənliyin və  təbii seçmənin rolu 
nədən ibarətdir? 
– Genetik məlumat nəsildən-nəslə necə ötürülür? 
– Sosial məlumat nəsildən-nəslə necə ötürülür? 
 
Nəticələrin müzakirəsi zamanı müəllim  şagirdlərin fikrini ona yönəldir ki,
 
insanın quruluşunun və fiziologiyasının xüsusiyyətləri genetik məlumat sayəsində 
nəsildən nəslə ötürülür, sosial məlumat isə söz və təlim nəticəsində çatdırılır. Hər 
yaşlı nəsil tərbiyə və təhsil prosesində gənc nəslə təcrübə, bilik, mənəvi dəyərləri 
ötürür.
 
Deməli, insanın formalaşması cəmiyyətin formalaşması ilə bağlıdır. 
 
Tədqiqat sualı:
  İnsanın formalaşmasında hansı amillər iştirak edir? Onların 
rolu nədən ibarətdir?  
Paraqrafın C blokunda verilmiş  nəzəri material ilə tanışlıq “Fasiləli oxu”, 
“İnsert”, yaxud hər hansı digər üsulla aparıla bilər.  
 
Dərsin əsas məzmunu 
• İnsanın formalaşmasında bioloji və sosial amillərin təsnifatı. 
• İnsanın formalaşmasında əməyin rolu.  
• Antropomorfozlar. 
• İctimai həyat tərzi. 
• Nitq, təfəkkür. 
Alt 
STANDART  
3.1.1. İnsanın formalaşmasında sosial amillərin rolu və 
əhəmiyyətinə dair təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  İnsanın formalaşmasında sosial amillərin rolu və  əhəmiyyətini 
şərh edir. 
   İnsanın formalaşmasında sosial amillərin rolu və əhəmiyyətinə 
dair təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİN  
Antropomorfoz 

 
129
Təklif olunan cədvəl, sxem və krossvordlar  
Dərsin sonunda, yaxud mətnlə tanış olduqca dərsliyin E blokunda verilmiş cədvəl 
və sxemləri tamamlamaq olar:  
 
1-ci tapşırıq. 
 
 
 
2-ci tapşırıq. 
 
SƏBƏB 
NƏTİCƏ 
bitki qidasından qarışıq 
qidaya keçmə 
bağırsağın qısalması 
 
dikyerimə 
 
onurğanın S-varı 
əyilməsi 
odda bişirilmiş qida ilə 
qidalanma 
çeynəmə aparatının 
yüngülləşməsi 
əmək fəaliyyəti 
 
ictimai həyat tərzi 
 
nitq 
 
şüurun inkişaf etməsi 
 
mürəkkəbləşən əmək 
prosesləri 
hiss orqanlarının 
inkişafı 
İnsanın təkamül amilləri  
Sosial 
 
 əmək fəaliyyəti  
 təfəkkür 
 ictimai həyat tərzi 
 şüurun inkişaf etməsi 
 nitq 
Bioloji 
 
 yaşamaq uğrunda mübarizə 
 təbii seçmə 
 mutasiya  
 irsi dəyişkənlik   
 təcridlər 

 
 
Də
• 
U
• 
Ş
Qi
İn
sı
a
ə
m
ə
İn
fo
so
v
tə
m
il
ərsə aid layihə
Uşağın inkişafının
Şəxsiyyətin forma
 
iymətləndirmə m
I səviyyə 
nsanın formalaşm
ında sosial 
amillərin rolu və 
həmiyyətini 
müəllimin sualları
sasında şərh edir
nsanın 
ormalaşmasında 
osial amillərin ro
və əhəmiyyətinə d
əqdimatları yalnı
müəllimin köməy
lə hazırlayır.  
və tədqiqat işl
n bioloji və sosio
alaşmasına təsir e
meyarları: şərhe
II səv
ma-
ı 
r. 
İnsanın 
formalaşm
sosial amil
və əhəmiyy
çətinliklə ş
olu 
dair 
z 
i 
İnsanın 
formalaşm
sosial amil
və əhəmiyy
dair təqdim
hazırlayark
yoldaşların
köməyində
edir. 
•
•
130
ləri üçün mövz
oloji amilləri. 
edən amillər. 
etmə, təqdimat 
viyyə 
masında 
llərin rolu 
yətini 
şərh edir. 
İnsa
form
sosi
və ə
əsas
 
masında 
llərin rolu 
yətinə 
matları 
kən 
nın 
ən istifadə 
İnsa
form
sosi
və ə
dair
kiçik
bura
 
•
•
•
zular  
hazırlama  
III səviyyə 
anın 
malaşmasında 
ial amillərin rolu 
əhəmiyyətini 
sən şərh edir. 
anın 
malaşmasında 
ial amillərin rolu 
əhəmiyyətinə 
r təqdimatlarda 
k səhvlər 
axır.  
•
•
 
IV səviyy
İnsanın 
formalaşmasın
sosial amilləri
rolu və 
əhəmiyyətini 
dolğun şərh ed
İnsanın 
formalaşmasın
sosial amilləri
rolu və 
əhəmiyyətinə 
ətraflı təqdima
hazırlayır.  
yə 
nda 
in 
dir. 
nda 
in 
dair 
atlar 

 
131
IV FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ NÜMUNƏSİ 
 
1.  Düzgün variantı müəyyən edin: 
  Quşlar digər xordalılardan xromosom yığımına  / lələk örtüyünün olmasına  
görə fərqlənirlər. 
  Fizioloji kriteri bütün fərdlərdə  həyat fəaliyyəti proseslərinin / kimyəvi 
tərkibin oxşarlığında özünü büruzə verir. 
  Bir növün fərdlərində müəyyən xromosom yığımının olması  morfoloji / 
genetik kriteriyə aiddir. 
  Növün yaşadığı xarici mühit amillərinin məcmuyu növün ekoloji / coğrafi 
kriterisidir. 
  Bir-biri ilə sərbəst çarpazlaşıb döllü nəsil verən / ümumi ərazidə yaşayan 
fərdlər qrupunu növ adlandırırlar.  
  Adi kirpi növünün Avropada yayılması / quru həyat tərzi keçirməsi növün 
ekoloji kriterisinə aiddir. 
 
2.  Düzgün (+) və yanlış  (–) ifadələri qeyd edin: 
  Eyni növə  mənsub fərdlər növün arealı daxilində populyasiyalar şəklində 
yayılırlar. 
  Populyasiyaların miqdarı  və  fərdlərin sayı arealın  əlverişli həyat  şəraiti  
olan hissəsində daha çox olur.  
  Populyasiyanın arealı daimidir, onun ölçüsü fərdlərin sayından və hərəkət-
lilik dərəcəsindən asılı deyil. 
  Ömrü uzun olan və az nəsil verən iri orqanizmlərdə populyasiyada fərdlə-
rin miqdarı dəyişkən olur. 
  Əgər populyasiyada cinsi yetişkənliyə malik fərdlər üstünlük təşkil edərsə, 
populyasiya daha da inkişaf edər.  
  Mutasiya prosesi və kombinativ dəyişkənlik populyasiyada genetik 
müxtəliflik yaradır. 
 
3.  Uyğunluğu müəyyən edin: 
 
 
 
a)  K.Linney 
 
b)  J.B.Lamark 
 
 
 
 
 
 
1.  Canlı təbiətin elementar vahidi kimi növü əsas 
götürmüşdür. 
2.  Orqanizmin qohumluğunu və  mənşəyini  əsas 
götürməklə ilk elmi sistematikanı yaratdı. 
3.  Növləri qoşa latın adları ilə adlandırmışdır. 
4.  Bitki və heyvanların üzvi aləmin tarixi inkişafının – 
təkamülün nəticəsi olduğunu göstərdi
.
 
5.  Yaxın növləri cinslərdə, cinsləri dəstələrdə, dəstələri 
siniflərdə yerləşdirdi. 
 

 
132