Nutq texnikasi va notiqlik madaniyati

Pedagogik texnikani egallash mahorati 
O'qituvchi pedagogik faoliyatida pedagogik texnikaning ko'nikma v 
amalakalarini mukammal takomillashtirgan holda o'z mahoratini oshirish uchun 
quyidagi jarayonlarni bilishi lozim: 
O'qituvchi o'zlashtirishi lozim bo'lgan pedagogik texnikaning muhim tarkibiy 
qismlaridan biri uning nutq texnikasidir (nutq tempi, diksiyasi, tovush ohangini 
baland, o'rta, past qila olishi va hokazo). 
Dars jarayonida o'quv materiallarini idrok qilishda o'qituvchining nutqi 
muhim rol o'ynaydi. Olimlarning fikricha, o'quvcbilar tomonidan 
l
A foiz o'quv 
materialim tafakkur orqali idrok qilish va o'zlashtirish o'qituvchilarning nutqiga va 
uning so'zlarni to'g'ri talaffuz qilishiga bog'liq. O'quvcbilar o'qituvchining nutqi 
nihoyatda kuzatuvchanlik va qiziqish bilan tinglaydilar. Past ohangda 
gapiradigan'o'qituvchining darsi o'quvchilar uchun zerikarli bo'ladi, nihoyatda 
baland gapirish, oddiy suhbat chog'idaovozni baland qilib so'zlashish o'quvchilami 
darsdan bezdiradi v acharchatadi. O'quvchilarning bunday o'qituvchi ta'limidan 
ko'ngillari soviydi. Shuning uchun o'qituvchi savodli gapirishi, o'z nutqini chiroyli 
va tushunarli, ta'sirchan qilib bayon qilishi, o'z fikr va his-tuyg'ularini so'zda aniq 
ifodalash malakalariga ega bo'lishi lozim. 
Chiroyli, savodli, ta'sirchan gapiruvchi o'qituvchilarning nutqlari o'quvchila 
rongiga tez ta'sir etadi, o'quv materiallarini oson o'zlashtirib olishig akatta 
imkoniyat yaratadi, o'quvchilar bunday o'qituvchilarning darslarini toqatsizlik bilan 
kutadilar. O'qituvchilar o'z nutqlari ustida tinimsiz Jshlashlari, so'zlaming chiroyli, 
ma'noli, ta'sirchan bo'lishi uchun mashq qilishlari, ovoz diapazonlarining kuchi, 
nutq tembrining harakatchanligi va diksiyasini doimo mashq qilib borishlari lozim. 

---

Ovoz diapazoni chegarasi baland yoki past gapirish toni bilan belgilanadi. 
Diapazonning qisqarishi tovushning past tonligiga olib keladi. 
Past ohangda so'zlashish o'qituvchining idrokini bo'shashtiradi va susaytiradi. 
O'qituvchi tovush diapazonini, uning tembri bilan bog'lab ishlatsa, gaplari 
chiroyli, mayin, jozibali chiqib, tinglovchilarni o'ziga jalb yetadi va o'quv 
materiallari mazmuni yanada yaxshi idrok qilinadi. 
O'qituvchining notiqlik texnikasi so'zlami aniq, to'g'ri, tiniq eshitilarli va 
tushunarli bayon qilishida namoyon bo'ladi. To'g'ri va mukammal ovoz diksiyasiga 
ega bo'lgan o'qituvchi so'zlami ifodali bayon qiladi. Ifodali gapirishda til, lab, 
kichik tilcha, pastki jag' ishtirok etadi. 
O'qituvchi ifodali gapirishi, so'zlami talaffuz qilishi uchun yuqoridagi 
organlara doimo mashq qildirishi lozim. Shunday qilib, pedagogik texnikada nutq 
malakalari muhim ahamiyat kashf etar ekan, o'qituvchi doimo gapirish tempi, 
ritmi, diksiyasi, ovoz kuchi, diapazoni, harakatchanligi ustida mashq qilishi zarur. 
Har bir o'qituvchi o'z tafakkuriga, fikrlash qo-biliyatiga, o'zining kasbiy 
yo'nalishi, kasbiy laboratoriyasiga ega bo'lishi kerak. Bu yo'nalish va 
laboratoriyani o'qimveMlarning o'zlari mustaqil filer yuritishlari, mustaqil bilim 
olishlari, pedagogik mahoratini oshirib borishlari orqali qo'lga kiritadilar va mohir 
o'qituvchiga xos fazilatlarni tarbiyalaydilar hamda kasbiy ideal sari harakat 
qiladilar. Pedagogik texnika sirlarini mukammal bilish o'qituvchining tashkiliy-
metodik malakalarni egallashiga ham bog'liq. Bu malakalar zarur bilimlar bo'yicha 
ma'ruzalami tinglash, maxsus adabiyotlami o'qish orqali qo'lga kiritiladi. 
Tashkiliy-metodik malakalar aytilgan yo'1-yo'riqlar, ko'rsatmalami o'zining 
individual kasbiy tajribasida sinab, ko'nikma hosil qilsa maqsadga muvofiq bo'ladi.