Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Kooperativ mulki jamoa mulkining ko’p uchraydigan shaklidir. Kooperativ xillari 
ko’p, ular shu xil mulkka asoslangan va keng tarqalgan korxonalardir. 
Kooperativlarga birlashganlarning mulki umumiy va daromadi asosan sarf etilgan 
mehnat bilan belgilanadi. Bu guruh asosidagi birlashma bo’lib, hissadorlik 
mazmunida tashkil topadi. Kooperativlarda qo’shilgan mulk bilan bir qatorda shaxsiy 
qatnashuv hal qiluvchi rol o’ynaydi. Har bir kooperativ bozorda mustaqil ishtirokchi 
sifatida faoliyat ko’rsata oladi. 
O’zbekiston sharoitida mahalla mulki ham rivojlanib, uning ahamiyati o’sib 
bormoqtsa. 
Mulkchilik shakllarining yana bir ahamiyatlisi bu - qo’shma mulkdir. O’z 
nomi bilan bu — mulklarning bir-biriga qo’shilishi tufayli yuzaga keladi. Ikki usulda 
barpo bo’lishi mumkin bo’lgan bu xil mulk mamlakatning ichki va tashqi 
imkoniyatlariga borliqdir. Chunki qo’shma mulk ichki yirik mulklarning bir-birlari 
bilan qo’shilib ish ko’rishga asoslanadi, shu bilan birga mamlakatlararo qo’shilish 
tufayli ham shakllanadi. Shuning uchun ham boshqa xil mulk shakllaridan farqli 
o’laroq, bu mulk xalqaro ahamiyat kasb etadi. Avvalo, mamlakat ichida turli 
mulklarning qo’shilishi orqali paydo bo’lib, bunda davlat asosiy rolni o’ynaydi. 
Aytaylik, davlat mulkiga xususiy va jamoa mulklarini tortish tufayli xo’jaliklar tashkil 
etish yoki ayrim xo’jalik faoliyati turi bo’yicha qo’shilib ish ko’rish mumkin va 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

69 
bunda turli mulk sarmoyalari jalb etilgan bo’ladi. Bunday sharoitda faoliyat 
imkoniyatlari kengayadi, samara-dorlik darajasi ortadi. Ayniqsa, bunday mulk shakli 
ishlab chiqarishni kengaytirish, investitsiya sohasi, yangi tarmoklar yaratishda juda 
ahamiyatlidir. 
Ma’lumki, bozor munosabatlariga o’tishda chet sarmoyalarni jalb etish alohida 
ahamiyat kasb etadi. Mulk nuqtai nazaridan olsak, bu chet kapitalini jalb etgan holda 
qo’shma mulkni avj oldirishdir. Mamlakatimizda, ayniqsa Turkiya, Koreya 
Respublikasi va Germaniya Federativ Respublikasi, AQSh kapitallari ishtirokida 
qo’shma mulklar ko’paymoqtsa. 2002 yilga kelib chet investitsiyasi bilan ish 
ko’rayotgan korxonalar soni 3061 ga etdi va shulardan 985 tasi shakllanish 
darajasidadir. 2001 yilning o’zida bunday qo’shma korxonalarda ishlab chiqarish 6,7 
marta o’sdi va mahsulot 41,6 mlrd so’mga etdi. Qisqa vaqt ichida barpo etilgan 
bunday korxonalar miqdorining shunday darajaga etishi katta muvaffaqiyatdir, 
albatta. Lekin bu jarayon yana ham tezlashishi zarur. 
Chetki kapital asosidagi qo’shma korxonalarning ahamiyati investitsiyani 
kuchaytirish, milliy iqtisodiyotni bozor munosabatlari asosida shakllantirishda ortib 
boradi. Katta mablag’lar talab etiladigan sharoitda qo’shma mulk orqali chet 
kapitalini jalb etish zaruriyatdir. Zero, yuqorida aytganimizdek, respublikamiz oldida 
xalq xo’jaligi tizimini tubdan o’zgartirish, yangi tarmoqlar yaratish, zamonaviy 
texnologiyani o’zlashtirish kabi yirik iqtisodiy vazifalar turibdiki, ular nihoyatda katta 
sarmoyalarni talab etadi, qo’shma mulk esa bu muammoni echishda katta rol o’ynashi 
turgan gap. 
Qo’shma mulk tufayli jalb etilgan chet kapitali yangi texnologiyani olib 
kirmokda. Chunonchi, Koreya Respublikasi, Germaniya Federativ hukumati kapitallari 
asosida yuzaga kelgan qo’shma korxonalar respublikamiz uchun yangi zamonaviy 
avtomobil sanoatini yuzaga keltirish imkonini bermoqda. 
Хomashyoviylik 
yo’nalishini 
bartaraf 
etib, 
paxtadan 
kiyim-kechak 
tayyorlashgacha bo’lgan texnologik ishlab chiqarishni yaratishda Turkiya, Koreya 
Respublikasi kabilar bilan yuzaga kelayot-gan qo’shma mulk juda ahamiyatlidir. 
Bunday jarayonlar kundan-kunga rivojlanib, turli mamlakatlar ishtirokida qo’shma 
mulkni kengaytirish yanada avj olmokda. Bundan ko’zlangan asosiy maqsad 
qo’shma mulkning shakllanish jarayoniga chetdan yirik kapitallarni jalb etish, uni 
miqdori va hajmini kengaytirish yo’li bilan yangi tarmoqpar barpo etish, zamonaviy 
texnologiyani qo’llash kabi hajmli sarmoyalarga bog’liq masalalarni muvaffaqiyatli 
bajarishni tezlashtirishdir. 
Keyingi vaqtlarda tashkilotlar mulkining mavqei ham oshmoqtsa. Chunki, 
ularning xo’jalik — tijorat faoliyatlarining o’sishi mulkni badal puli chegarasidan 
allaqachon chiqarib yubordi. Bular turli partiyalar, kasaba va yoshlar uyushmalari, 
turli fondlar kabilarning mulklaridir.