Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9.2. Davlat mulki Har bir davlat o’z mulkini tashkil etadi. Bu asosan xo’jalik, avvalo, ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’ladi. Keyingi vaqtlarda buning hajmi sezilarli darajada bo’lib, umumiy mulk miqyosida nisbati Frantsiyada deyarli uchdan bir qismga, Angliyada 20— 21 foizga, AQShda 13—14 foizga tengdir. Bular asosan barcha tarmoqlarga oid va xalq xo’jaligi infrastrukturalari sohasidadir. Lekin kapitalistik Mulk shakllari Davlat mulki Birlashma mulk xususiy mulk Uyushma mulk + ыshma mulk Ijtimoiy tashkilot mulki Korporativ mulk Kooperativ mulk Ma щalla mulki Хal= korxonalari mulki Aktsioner mulk Jamoa mulki Diniy tashkilotlar mulki Oila mulki PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 66 deb atalayotgan davlat mulklari qaysi shaklda bo’lishiga qaramay, asosan xususiy xarakterda va bozor qoidalari asosida faoliyat ko’rsatadi. Shunga ko’ra u bozor munosabatlarini rivojlantirish, raqobatga sharoit yaratish uchun xizmat qiladi. Lekin davlat mulkining boshqa bir turi mavjud bo’lib, u o’z hajmi va harakat mazmuni nuqtai nazaridan farklanadi. Bu sobiq sho’rolar mamlakatlarida yuzaga kelgan davlat mulkidir. Bu xil mulk shak-li ijtimoiy mulk bo’lib, o’ta darajada umumlashgan va markazlashgan mulkdir. Sobiq sho’ro imperiyasida bunday mulk avvalo ishlab chiqarish vositalari milliylashtirilib, ularni hech qanday to’lovsiz davlat ixtiyoriga olish hisobiga paydo bo’la boshladi. Bunda, birinchi navbatda, erga bo’lgan xususiy mulkka barham berildi va u davlat mulkiga aylantirildi. Mayda mulk va bunga asoslangan ishlab chiqarish vaqtincha xususiyligicha saqlanib, 30-yillarga kelib, ular ham umumlashtirildi va artel shaklidagi kooperativlarga birlashtirildi. Qishloq xo’jaligida kolxozlar tuzildi, shaharlarda hunarmandchilik artellari yuzaga keldi. Nomiga bu jarayon ixtiyoriylik asosida tashkil topdiyu, amalda majburiy usulda yuzaga keldi. Shu bilan mamlakatda xususiy mulk yo’q qilinib, umuman xususiy manfaat ham inkor etilib, ijtimoiylikka asos solindi. Birlashmalar, ya’ni korxona va tashkilotlar uyushmasi mulki mavjud bo’lib, bular asosan davlat mulki asosida bo’lganligi tufayli, buni davlat mulkiga bog’lab ko’rsatmoqchimiz. Chunki, bu umuman birlashma mazmunida bo’lib, xususiy mulk ishtirokida ham bo’lishi mumkinligi va xususiylik munosabatlariga moyillik bo’lishiga qaramay davlatchilik ustunlik qiladi va asos bo’lib hisoblanadi. Bunday mulk ham boshqalarga o’xshagan xalq xo’jaligining bar-cha tarmoq va sohalarida yuzaga keladi. Uyushma mulki esa ishtirokchilar mulkidan ajratilgan qisminigina tashkil etib, umumiy manfaat uchungina ishlatiladi. Bu ayniqsa, o’tish davriga juda xarakterli bo’lib, O’zbekistonda ham ko’p qo’llanilmoqda. Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|