Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.2. Investitsiya faoliyati
Tadbirkorlik ishining rivoji investitsiya talab qiladi. Investitsiya bironta ishga mablag’ qo’shishni, sarflashni bildiradi. Investitsiya qilishdan maqsad foyda ko’rish. Investitsiya keng ma’noda pul chiqadigan har qanday ishga mablag’ qo’yish, tor PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 117 ma’noda ishlab chiqarishning moddiy bazasini rivojlantirish, masalan, mashina- uskunalarni sotib olish, o’rnatish, yangi texnikani joriy etish, yangi bino- inshoatlarni qurish uchun mablag’ sarflashdir. Bu bizning mamlakatda kapital mablag’lar, kapital sarflar deb yuritiladi. Investitsiya sifatida pul, qimmatbaho qog’ozlar (aktsiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), er, bino, inshoat kabi boyliklar, intellektual mulk bo’lgan ilmiy kashfiyotlar, texnikaviy yangiliklar, ixtirolar ishlatiladi. Muhimi, hamma mablag’lar pulga chaqilgan holda investitsiyalanadi. Investitsiya ikki turga bo’linadi. Birinchisi—to’g’ridan- to’g’ri investitsiyalash, ya’ni uni korxona ishiga kapital sifatida qo’yish. Ikkinchisi — mablag’ni korxonalar aktsiyalarini sotib olishga sarflash bo’lib, portfel investitsiyalar deb ataladi. Investitsiyalash muqobil tanlov qoidasiga asoslanadi, ya’ni investitsiyalashningg eng foydalisi tanlab olinadi. Tadbirkorlik ishida xatarni kamaytirish uchun investitsiya bir vaqtning o’zida bir necha ishga qo’yiladi, bu bilan bir erda ko’riladigan zararnn boshqa erda ko’rilgan foyda bilan qoplash mumkin. Bunday mablag’ qo’yish diversifikatsiyalashgan investitsiya deb yuritiladi. Odatda buning uchun turli korxonalar aktsiyasi sotib olinadi. Masalan, 100 ming so’m pulga avtopark, to’qimachilik fabrikasi, turistik firma, non zavodi, tikuvchilik firmasi, sug’urta kompaniyasi va bank aktsiyalari sotib olinishi mumkin. Mablag’ni investitsiyalashda uning tezda qaytim berishi, o’zini» tez oqlanishi hisobga olinadi, investitsiyalangan - mablag’ keltirgan foydasi bilan taqqoslanadi, ya’ni foyda normasi (rsntabellik) hisoblab chiqiladi. Masalan, 10 million so’m pul investitsiyalanishdan oldin turli muqobil usullar o’zaro solishtiriladi, aytaylik, bu yo’l har yili tikuvchilik ishida 2 million so’m foyda bersa, o’zini 5 yilda, agar mashinasozlik zavodida yiliga 1 million so’m foyda bersa, 10 yilda oqlaydi. Bunda albatta birinchi usul tanlanadi. Chunki, u kapital sarfini 2 marta tez oqlaydi. Investitsiya samaradorligini oshirish uchun quyidagilar talab qilinadi: birinchidan, investitsiya keltiradigan foyda bank beradigan foizdan yuqori bo’lishi kerak. Agar shunday bo’lmasa ovora bo’lib, pulni investitsiyalagandan ko’ra, uni bankka qo’yib, bemalol foiz olib yotish qulay. Masalan, bank foizi yiliga 8 foiz bo’lsa, investitsiyadan keladigan foyda bundan ortiqcha - 9, 10 yoki 11 foiz bo’lishi kerak; ikkinchidan, investitsiyadan keladigan foyda inflyatsiya darajasidan yuqori bo’lishi talab qilinadi. Agar yillik inflyatsiya 5 foiz bo’lsayu, investitsiya beradigan foyda normasi 2 foiz bo’lsa, zarar ko’riladi, Shuning uchun foydaning o’sishi hech bo’lmasa inflyatsiya shiddatidan yuqori bo’lishi kerak. Aytilgan 5 foiz inflyatsiya sharoitida foyda 15 foiz bo’lsa, inflyatsiyadan keladigan 5 foiz zarar qoplanib, 10 foiz foyda olingan bo’ladi; uchinchidan, nnvestitsiya eng yuqori foyda normasini ta’minlaydigan sohalarga qo’yilishi lozim. Masalan, investitsiyaning uch sohasi bo’lib, ulardan birinchisi 12 foiz, ikkinchisi 13 foiz, uchinchisi 15 foiz foyda beradigan bo’lsa, albatta, uchinchi yo’l tanlanadi. Investitsiya yo’li tanlanganda foyda normasining pasayishiga moyil bo’lishi nazarda tutiladi. Foyda miqdorini kamaytirmaslik uchun foyda normasi pasaygan chog’da olingan foydani qaytadan pul topish uchun qo’yish kerakki, bu reinvestitsiya deyiladi. Reinvestitsiya qo’yilgan kapital summasini oshirish orqali foyda PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 118 mmiqdorini kamaytirishga yo’l qo’ymaydi. Masalan, 100 mln. so’m investitsiya xozir 10 mln. so’m foyda beradi, demak, foyda normasi 10 foiz, 3 yildan so’ng foyda normasi 8 foizga tushib qolsa, 100 mln. so’mdan 8 mln. foyda ko’rilib, foyda miqdori 2 mln. so’mga qisqargan bo’ladi. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun 3 yilda har yili 10 milliondan jami 30 mln. so’mga teng foyda reinvestitsiya qilinib, kapital 130 mln. so’mga etkaziladi. Foyda normasi 8 foiz tushgan taqdirda ham 10,4 mln. so’m foyda ko’riladi. Binobarin, olingan foyda miqdori o’sadi, chunki 10,4>10,0 bo’ladi. Investitsiya ishining ham o’z xatari bor. Uning oldini olish uchun iivestitsiyalar sug’urtalanadi. Masalan, O’zbekistonga keladigan xorijiy investitsiyalarni xatardan sug’urtalash ishini «O’zbekinvest» sug’urta kompaniyasi olib boradi, uning dastlabki kapitali 10 million dollar hisobida belgilangan. Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|