M muminova biznes-jarayonlarini modellashtirish
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Интернет сайтлари
16. www.gov.uz – Ўзбекистон Республикаси ҳукумати портали. 17. www.cer.uz – Иқтисодий тадқиқотлар маркази сайти. 18. www.stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси сайти. 19. www.kpms.ru – Бизнес-жараѐнларини моделлаштириш бўйича Россия Федерацияси сайти. 20. www.intalev.ru – Бизнес-жараѐнларини моделлаштириш бўйича Инталев компанияси сайти. 163 GLOSSARIYLAR Atamaning ingliz tilida nomlanishi Atamaning rus tilida nomlanishi Atamaning o‟zbek tilida nomlanishi Atamaning ma‟nosi Economy Экономика Iqtisodiyot – mulkchilikning turli shakllariga asoslangan xo‗jaliklardan, xo‗jaliklararo, davlatlararo birlashmalar, korporatsiyalar, konsernlar, qo‗shma korxonalar, moliya va bank tizimlaridan, davlatlar o‗rtasidagi turli iqtisodiy munosabatlardan iborat o‗ta murakkab ijtimoiy tizim. Buisness process Бизнес-процесс Biznеs-jarayon – bu opеratsiyalar tizimiga kiritilgan opеratsiya bo‗lib, uning maqsadi tizimga kiruvchi opеratsiyalarga hamda boshqa tizimlarga tovarlar/xizmatlar ishlab chiqarish va yеtkazib bеrish hisoblanadi. Engineering of business Инжиниринг бизнеса Biznеs injiniringi – kompaniya tomonidan o‗z maqsadlariga mos ravishda, biznеsni loyihalashtirishda qo‗llaniladigan usullar va yondashuvlar to‗plamidir. Reengineerin g Реинжиниринг Rеinjiniring – korxona faoliyatini yaxshilash uchun kеskin, sakrash yo‗li bilan ishbilarmon jarayonlarni qayta qurish, yoki qayta loyihalashtirishdir. Information Technology Информационн ые технологии Axborot tеxnologiyalari – biznеs jarayonlarini amalga oshirishda ma‘lumotlarni yig‗ish, qayta ishlash, saqlash va uzatishning komplеks vositalari. Function Функция Funksiya – bu qisqartirilgan biznеs-jarayoni bo‗lib, u o‗zining yеtkazib bеruvchi va 164 iste‘molchilariga, kirish va chiqishiga ega hamda o‗z navbatida kеyingi darajadagi funksiyalar bilan tushuntirib bеrilishi va ifodalanishi mumkin. Process Процесс Jarayon – ―kirish‖larni ―chiqish‖larga aylantiruvchi o‗zaro bog‗liq yoki o‗zaro ta‘sir qiluvchi faoliyat turlari to‗plami (ISO 9000:2000 tеrmini bo‗yicha). Process management Процессное управление Jarayonli boshqaruv – korxonada mavjud biznеs-jarayonlarni ma‘lum kеtma-kеtlikda amalga oshirish tartibi. Business model Модель бизнеса Biznеs modеli – korxonaning rеal mavjud yoki ko‗zda tutilayotgan faoliyatni aks ettiruvchi, biznеs-jarayonlarining formallashtirilgan (grafikda, jadvalda, matnda, bеlgilarda) ifodasidir. Modeling of business processes Моделирование бизнес- процессов Biznеs- jarayonlarini modеllashtirish – korxonaning pirovard maqsadlariga erishish uchun yangi biznеs modеlini tuzish jarayoni. Basic Processes Основные процессы Asosiy jarayonlar – qiymat qo‗shadigan jarayonlardir (markеting, yеtkazib bеrish, ishlab chiqarish va mahsulotga sеrvis xizmat ko‗rsatish). Supporting processes Обеспечивающи е процессы Ta‘minlovchi jarayonlar – bu pirovard maqsadi mahsulot ishlab chiqarish hisoblangan biznеs- jarayonlarining o‗zaro bog‗liq to‗plamidir. Process simulation Процессное моделирование Jarayonlarni modеllashtirish – biznеs-jarayonlar tarkibini hujjatlashtirish, tahlil qilish va ishlab chiqarish, jarayonlari bajarish uchun zarur rеsurslar bilan ta‘minlashni o‗zaro bog‗lashdir. 165 Economic activity Экономическая деятельность Iqtisodiy faoliyat – cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, kishilarning yashashi, kamol topishi uchun zarur bo‗lgan hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va iste‘molchilarga yetkazib berishga qaratilgan, bir-biri bilan bog‗liqlikda amal qiladigan turli-tuman faoliyatlar majmui. Production Производство Ishlab chiqarish – kishilik jamiyatining mavjud bo‗lishi va rivojlanishi uchun zarur bo‗lgan hayotiy ne‘matlarni yaratish jarayoni. Economic resources Экономические ресурсы Iqtisodiy resurslar – tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish jarayonlarida foydalanish mumkin bo‗lgan barcha vosita va imkoniyatlar majmui. Stock Акция Aksiya – qimmatbaho qog‗oz, u hissadorlik jamiyatini rivojlantirishga mablag‗ sarflanganligi dalolati bo‗lib, uning egasiga hissadorlik jamiyati foydasining bir qismini dividend tariqasida olish huququni beradi. Alternative costs Альтернативны е издержки Alternativ xarajatlar – resurslardan eng samarali foydalanishdan voz kechish natijasida yo‗qotilgan imkoniyatlar bilan bog‗liq xarajatlar. Yoki iqtisodiy tanlov natijasida eng yaxshi alternativ variantdan olinadigan foydadan voz kechishni aks ettiruvchi xarajatlar. Principle alternative costs Принцип альтернативных издержек Alternativ xarajatlar tamoyili – noyob resurslardan foydalanish yo‗nalishlarining barchasidan olinadigan foyda va xarajatlar solishtiriladi va eng yuqori alternativ xarajatga ega bo‗lgan 166 variant tanlanadi. Fixed capital Основные фонды Asosiy fondlar – o‗zining buyum shaklini o‗zgartirmagan holda xo‗jalik faoliyatida ko‗p martalab foydalaniladigan mehnat vositalari. Association Ассоциация Assotsiatsiya – xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ixtiyoriy birlashmasi. Business Бизнес Biznes – tadbirkorlik faoliyati yoki insonlarning foyda olishga qaratilgan tadbirkorlik faoliyatidir. Business environment Внешняя среда бизнеса Biznesning tashqi muhiti – korxonaning faoliyat ko‗rsatishiga ta‘sir etuvchi barcha shartlar va tashqi muhit omillari. The market Рынок Bozor – sotuvchilar va xaridorlar o‗rtasidagi mahsulot sotish va xaridqilish bo‗yicha erkin munosabatlar tizimi. Bozorlar o‗z hududiy masshtabiga ko‗ra lokal, milliy va xalqaro bozorlarga bo‗linadi. Oldi- sotdi obyekti bo‗lib, iste‘mol tovarlari, resurslar, (mehnat, kapital, yer, tadbirkorlik qobiliyati, axborot) va xizmatlar hisoblanadi. Market infrastructure Рыночная инфраструктура Bozor infra- tuzilmasi – mahsulot (xizmatlar) ishlab chiqaruvchini iste‘molchi bilan yagona bozor makonida birlashtirib, ishlab chiqarish va iste‘mol ko‗lamlari o‗rtasidagi ziddiyatli bartaraf etuvchi va uning barcha ishtirokchilari oldilariga qo‗ygan maqsadlariga erishishlarini ta‘minlovchi muassasalar va vositachilik tarkiblari tizimi. Market Рыночное Bozor – bozordagi talab va takliflarning 167 balance равновесие muvozanati miqdoran va tarkiban bir-biriga muvofiq kelishidir. Market segmentation Сегментация рынка Bozor segmen- tatsiyasi – ma‘lum belgi-alomatlar va savdo- sotiqning shart-sharoitlariga qarab bozorni har xil qismlarga ajratish, tabaqalashdir. State ownership Государственна я собственность Davlat mulki – davlatga tegishli bo‗lgan barcha mulklarning yig‗indisi. The income Доход Daromad – tadbirkorlik yoki boshqa faoliyat natijasida pul yoki natura shaklida olinadigan mablag‗lar. Diversificatio n Диверсификаци я Diversifikatsiy a – ishlab chiqarishni ko‗pdan-ko‗p, bir- biri bilan bog‗lanmagan turlarini bir vaqtda rivojlantirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turini kengaytirish. The dividend Дивиденд Dividend – hissadorlik jamiyati foydasining (soliqlar to‗lanib, barcha qarz beruvchilar bilan hisob-kitob qilinganidan keyingi) hissadorlar o‗rtasida ular qo‗lidagi aksiyalarga mutanosib tarzda taqsimlanadigan qismi. The investment Инвестиция Investitsiya – foyda olish maqsadida sarmoyani biror korxonaga uzoq muddatli sarflash. Infrastructure Инфраструктура Infratuzilma – takror ishlab chiqarish shart- sharoitlarini ta‘minlovchi ishlab chiqarish va noishlab chiqarish tarmoqlari majmui: transport, aloqa, konsalting, audit, injiniring. Manufacture Производство Ishlab chiqarish – biznes korxonalarining asosiy faoliyat turi bo‗lib, bu jarayon cheklangan resurslardan foydalangan holda amalga 168 oshiriladi. Production potentialities Производственн ые возможности Ishlab chiqarish imkoniyati – berilgan texnologik rivojlanishda va barcha mavjud resurslardan to‗liq va samarali foydalangan holda jamiyatning iqtisodiy ne‘matlar ishlab chiqarish qobiliyati. Production function Производственн ая функция Ishlab chiqarish funksiyasi – sarflanadigan ishlab chiqarish omillari miqdori bilan, ushbu omillardan foydalangan holda maksimal ishlab chiqariladigan mahsulot o‗rtasidagi bog‗liqlikni ifodalovchi matematik bog‗lanish. Economic- mathematical methods Экономико- математические методы Iqtisodiy- matematik usullar – kompleks iqtisodiy va matematik ilmiy fanlarning umumiy nomi bo‗lib, ular yordamida iqtisodiy jarayonlarni o‗rganish vositalari ishlab chiqiladi. Economic resources Экономические ресурсы Iqtisodiy resurslar – iqtisodiy ne‘matlarni ishlab chiqarishda qatnashadigan elementlar (yer, mehnat, kapital, tadbirkorlik qobiliyati va axborot) Small enterprise Малое предприятие Kichik korxona – «O‗zbekiston Respublikasida kichik korxonalar to‗g‗risidagi Nizom» ga muvofiq, mulkchilik shakllaridan qat‘iy nazar, yuridik shaxs huquqlariga ega bo‗lgan mustaqil xo‗jalik subyekti kichik korxona hisoblanadi. Classification Классификация Tasniflash – jarayon va hodisalarni ma‘lum bir belgilar va xususiyatlar bo‗yicha ajratish. The concept Концепция Konsepsiya – ma‘lum bir muammoni yoki vaziyatni hal etish hamda rivojlantirishga qaratilgan nuqtai nazarlar tizimi. 169 Conjuncture Конъюнктура Kon‘yunktura – bozor mexanizmi sharoitlarida rivojlanishning qonuniyatli shakllari davlat tomonidan tartibga solinishi va raqobatning, iste‘molchilar, korporatsiyalar hamda davlat muassasalari va korxonalari tomonidan qaror qabul qilishdagi mutaqillikning muvozanati bilan belgilanuvchi jarayonlar: muayyan iqtisodiy faoliyat omillari va shart-sharoitlari yig‗indisi. The enterprise property Собственность предприятия Korxona mulki – korxonaga tegishli asosiy fondlar va aylanma mablag‗lar, shuningdek, boshqa moddiy va moliyaviy resurslarni o‗z ichiga oladi, ularning miqdori korxonaning mustaqil balansida aks etadi. Korxonaning mulki uning moddiy-texnika bazasi va mablag‗larini tashkil etadi. Mathematical modelling Математическое моделирование Matematik modellashtirish – o‗rganilayotgan jarayonlarni matematik tenglamalar va tengsizliklar ko‗rinishida ifodalash usulidir. Materials Материалы Materiallar – ishlab chiqarish jarayonida tayyor mahsulotga aylanadigan har qanday moddiy buyumlar. Model Модель Model – o‗rganilayotgan jarayonni kichiklashtirilgan holda, grafik, rasm, maketlar ko‗rinishida o‗rganishga aytiladi. Uniqueness of the blessings Уникальность благ Ne‘matlar noyobligi – biror tovar yoki resurs hajmining ma‘lum vaqt oralig‗ida chegaralanganligidir. The law of Закон Omillar – biror bir ishlab chiqarish omilidan 170 decreasing return of resources убывающей отдачи ресурсов mahsuldorligin ing kamayish qonuni foydalanish oshib borganda (boshqa omillardan foydalanish o‗zgarmaganda), shunday bir nuqtaga erishiladiki, ushbu nuqtadan boshlab qo‗shimcha ishlatilgan omil ishlab chiqarish hajmini kamaytiradi. Optimality principle Принцип оптимальности Optimallik tamoyili – har bir faoliyatdan va resurslardan foydalanishda maksimal foyda olish Optimality Оптималлик Optimallik – mavjud taqchil resurslardan foydalanish bo‗yicha eng samarali (qulay) variant. Competition Конкуренция Raqobat – bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi firma va korxonalarning iqtisodiy musobaqasi. Analysis of regression Регрессионный анализ Regression tahlil – ikki va undan ortiq omillar o‗rtasida matematik bog‗lanishlarni aniqlash usuli. Regression Регрессия Regressiya – bir necha nuqtalar bo‗yicha egri chiziqni aniqlashdir. The plan План Reja – biror natijaga erishish uchun oldinda belgilab olingan sxemaga asosan bosiqichma-bosqich harakat qilish jarayoni. Resources Ресурсы Resurslar – iqtisodiyotdagi ijtimoiy ishlab chiqarishda foydalaniladigan barcha zahiralar va texnologik omillarning real oqimlari. System Система Sistema – o‗zaro bog‗liq elementlar to‗plami. Synthesis Синтез Sintez – tizimda faoliyat qilayotgan elementlarni bir butunga birlashtirib o‗rganuvchi usul. 171 The analysis Анализ Tahlil – o‗rganiladigan obyektlarni tashkil etuvchi elementlarga bo‗luvchi, ularning tizimdagi o‗rni va rolini tushuntirib beruvchi, shu bilan birga tizim tarkibini aniqlovchi usul. Technology Технология Texnologiya – tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‗rsatish to‗g‗risidagi amaliy bilimlar. System structure Структура системы Tizim tarkibi – elementlar tarkibi va ularni birlashtirish usullari. Total costs Общие издержки Umumiy xarajat – qisqa muddatli oraliqda ma‘lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‗zgarmas va o‗zgaruvchan xarajatlar yig‗indisi. Firm Фирма Firma – ishlab chiqarish resurslari egalarining qarorlarini va manfaatlarini muvofiqlashtiruvchi institutsional tuzilma. Profit Прибыль Foyda – umumiy daromaddan umumiy xarajatlarni chegirib tashlangan qismi. Private business Частное предпринимател ьство Xususiy tadbirkorlik – «O‗zbekiston Respublikasida xususiy tadbirkorlik to‗g‗risidagi Nizom» ga muvofiq xususiy tadbirkorlik alohida bir kishi yoki kishilar guruhi tomonidan shaxsiy daromad yoki foyda olish uchun o‗z mulkiy javobgarligi asosida, amaldagi qonunlar doirasida, yollanma mehnatni jalb qilgan holda amalga oshiriluvchi tashabbuskor xo‗jalik faoliyatini anglatadi. Marginal income Предельный доход Chekli daromad – qo‗shimcha bir birlik mahsulotni sotish natijasida umumiy daromadning o‗sgan qismi. 172 Marginal product Предельный продукт Chekli mahsulot – o‗zgaruvchan resurslar kombinatsiyasini kichik miqdorda qo‗shimcha sarfi hisobidan umumiy mahsulotning o‗sgan qismi. Marginal utility Предельная полезность Chekli naflik – naflik funksiyasidan biror bir ne‘mat o‗zgaruvchisi bo‗yicha olingan xususiy hosila. Marginal costs Предельные издержки Chekli xarajat – ishlab chiqarish hajmini kichik miqdorga (odatda bir birlikka) oshirish bilan bog‗liq bo‗lgan qo‗shimcha umumiy xarajat. Deviation Отклонение Chetlanish – haqiqiy natija bilan kutiladigan natija o‗rtasidagi farq. Elasticity Эластичность Elastiklik – biror o‗zgaruvchining bir foizga o‗zgarishi natijasida boshqa bir o‗zgaruvchining ma‘lum foiz miqdorga o‗zgarishini ko‗rsatuvchi miqdor. Exogenous variables Экзогенные переменные Ekzogen o‗zgaruvchilar – tashqi o‗zgaruvchilar bo‗lib, ular oldindan beriladi va modelga kiritiladi. Endogenous variables Эндогенные переменные Endogen o‗zgaruvchilar – model ichida, hisob-kitoblar asosida shakllanuvchi o‗zgaruvchilar. The fixed costs Фиксированные затраты O‗zgarmas xarajat – qisqa muddatli oraliqda mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog‗liq bo‗lmagan xarajatdir. Variable costs Переменные затраты O‗zgaruvchan xarajatlar – mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog‗liq bo‗lgan xarajat, ya'ni mahsulot hajmi oshganda yoki kamayganda o‗zgaradigan xarajat. Average income Средний доход O‗rtacha daromad – sotilgan bir birlik mahsulotga to‗g‗ri keluvchi daromad yoki pul tushumi. Average Средний O‗rtacha – umumiy mahsulotni ushbu mahsulotni 173 product продукт mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‗zgaruvchan ishlab chiqarish omillari sarfiga nisbatiga aytiladi. |