Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

 
 
 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1. Ishlab chiqarishning agrigat usuli tushuntirib bering. 
2. Ishlab chiqarish operatsiyalari qanday xususiyatlari ega? 
3. Ishlab chiqarish yoki texnologik sikl necha kismdan iborat bo‘ladi? 
4. Texnologik siklning tashkil etuvchilari izoxlab bering. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

45 
4-BOB. ISHLAB CHIQARISH KORXONALARINING MAQSAD VA 
VAZIFALARI 
4.1. 
Ishlab chiqarish jarayonlarining shakllanishi 
4.2. 
Ishlab chiqarish jarayonining iqtisodiy funksiyalari 
4.3. 
Korxonani ishlab chiqarish faoliyati 
4.4. 
Ishlab chiqarish strukturasi 
 
4.1. Ishlab chiqarish jarayonlarining shakllanishi 
 
Ishlab chiqarish jarayoni boshlang‘ich xomashyo va materiallarning 
bosqichma-bosqich iste’mol qilinishga yoki keyinchalik qayta ishlash holatiga, 
belgilab qo‘yilgan xususiyatlarga ega bo‘lgan mahsulot ko‘rinishiga kelishdir. 
Ishlab chiqarish jarayoni ishlab chiqarish bilan iste’mol chegarasida tugaydi va 
shundan keyin ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sarflanishi boshlanadi. 
Iste’mol inson hayotining zururiy shartidir, iste’mol ko‘lami texnik va ijtimoiy 
rivojlanish sur’atining o‘sishi bilan ortib boradi. Shu bilan bir qatorda iste’mol 
mahsulotlarning assortimenti va miqdor o‘lchamlari cheklangan. Iste’mol uchun 
yaroqsiz bo‘lgan mineral va organiq moddalardan iste’mol mahsulotlari ishlab 
chiqarishni tashkil etish zaruriyati tug‘iladi. Shu tariqa moddiy ishlab chiqarish 
yo‘lga qo‘yiladi. 
Jamiyat ishlab chiqarish jarayonini va uning tashkil etilishini o‘zgartirmay 
turib, mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ahvolni o‘zgartirib bo‘lmaydi. 
Ishlab chiqarish korxonasi jamiyat rivojlanishining va iqtisodiyotining asosiy 
harakatlantiruvchi kuchidir. Korxonaning ichki ishlab chiqarish rejalarini va 
faoliyatini zo‘rlik bilan o‘zgartirishga majbur etish ishlab chiqarish jarayonining 
susayishiga, hatto to‘xtab qolishiga olib keladi. Uni o‘zgartirishiga faqat mashina va 
qurilmalarni, jihozlarni, asbob-uskunalarni, texnologiyalarni almashtirish orqali 
erishish mumkin. Ma’lumki, bunday o‘zgartirishlar katta sarf harajatlar qilinishi va 
muayyan vaqtni talab etadi. 
Ishlab chiqarishni chuqur tahlil qilmay turib, uning tashqi shakli va ish 
uslublarini o‘zgartirib bo‘lmaydi. Ishlab chiqarishni rivojlanish qonunlari bilan 

---

46 
taqsimlash tarmoqlari bog‘liq.
Ishlab chiqarish korxonasida asosan tabiat qonunlari ustuvor bo‘lib, ular 
belgilagan texnologiyalar bazasida yangi tizimni tashkil etadi. 
O‘z navbatida texnologiyalar tabiiy xomashyo, materiallar va energiyaning 
kimyoviy, fizik va boshqa xususiyatlaridan foydalana olishga asoslanadi. 
Qo‘llanilayotgan texnologiyalar va ishlab chiqarishning tashkil etilishi, dastavval har 
bir xol uchun ishlab chiqarish jarayonlarida ishtirok etayotgan tabiat qonunlari va 
kuchlariga bog‘liq. 
Bu holda jarayon korxonalarda bosqichlar bo‘yicha ishlab chiqiladi va amalga 
oshiriladi, masalan; tog‘-kon korxonalarida temir rudasini qazib chiqarish, rudadan 
metall eritib olib, undan tayyor mahsulot yasash va h.k. 
Moddiy ishlab chiqarish tarkibiga quyidagi asosiy jihatlar kiradi: malakali 
tayyorlangan xodimlar; mehnat vositalari (mashinalar, mexanizmlar, asbob-
uskunalar, inshootlar); mehnat predmetlari (xomashyo, materiallar, tabiiy resurslar); 
energiya (elektr, issiqlik, mexaniq, yorug‘lik). 
Ishlab chiqarish jarayonining texnik va tashkiliy-iqtisodiy xarakteristkalari 
mahsulot turi, ishlab chiqarish hajmi, qo‘llanilayotgan 
texnikalar va 
texnologiyalarning turlari, ixtisoslashish darajasi bilan belgilanadi.