1 – mavzu: hfx fanining asosiy tushunchalari mohiyati

Teri qoplamasini himoyalash.
Insonning teri qoplamasini himoya qilish uchun 
maxsus ust kiyim, oyoq kiyim, qo`lqop, maxsus himoya maz va pastalardan foydalanadi. 
Funktsional belgilanishi bo`yicha maxsus ust kiyimlar kislotadan, neftdan, changdan, 
zahardan, elektrdan himoya qiluvchi bo`ladi.
Oyoqni himoya qilish uchun teridan, rezinadan, plastmassadan va kigizdan 
tayyorlangan oyoq kiyimlardan foydalaniladi. Qo`lni himoya qilish uchun brezent, yung, 
paxta, rezina, teri, azbest va kapron materiallardan tayyorlangan qo`lqoplar ishlatiladi. 
 
 
 
7 – mavzu. 
Jabrlanganlarga birlamchi tibbiy yordam berish 
Ishning maqsadi: 
Jaroxatlanganda, shikastlanganda va zaharlanganda vrachgacha birinchi 
tibbiy yordam ko`rsatish usullari va tartiblarini o`rganish, birinchi tibbiy yordam ko`rsatish 
bo`yicha amaliy ko`nikma hosil qilish. 
Mashgulot rejasi:
1. Umumiy ma`lumotlar 
2. Birinchi tibbiy yordam ko`rsatish tartib-qoidalari: 
3. jarohatlanib xushdan ketganda. 
4. Sun`iy nafas berish va yurakni uqalash. 
5. Maneken-trenajyorda tajriba ishi 
6. Hisobot tarkibi. 
Kerakli jihozlar: 
Maneken-trenajyor, jgut, bint, etil spirt, novshatil spirt. 
Topshiriqlar:
1 .Turli xil xolatlardagi jaroxatlanishlarda vrachgacha birinchi tibbiy yordam ko`rsatish 
usullarini o`rganing. 
2.Maneken-trenajyorda sun`iy nafas berish va yurakni uqalashni bajaring. 

---

346 
Z.Ish bo`yicha xisobot tayyorlang, jaroxatlanganda birinchi tibbiy yordam ko`rsatish 
usullarini batafsil eriting. 
Tayanch iborar: 
Jaroxat, shikastlanish, zaxarlanish, xushsizlik, kon ketishi, sun`iy nafas 
berish, yurakni ukalash. 
1. Umumiy ma`lumotlar 
Inson o`zining hayotiy faoliyati davomida turli xil xavfli va zararli omillar ta`sirida 
ma`lum bir sabab bilan baxtsiz xodisalarga duch keladi. Xavfning turi va ta`sir darajasi yoki 
baxtsiz xodisaning sababiga bog’lik xolda jarohatlanish turi va darajasi ham turlicha bo`lishi 
mumkin. 
Aksariyat hollarda jarohatlanish va shikastlanishlar to`satdan yuz beradi. SHuning 
uchun shikastlangan kishiga zudlik bilan dastlabki yordam ko`rsatish juda muhimdir. Buning 
uchun dastlabki yordamni ko`rsatayotgan kishining harakatlari tez, anik, to`gri va o`ylab 
amalga oshirilmogi lozim. 
Favqulodda vaziyatlarda birinchi tibbiy yordam (BTYO)-
o`z-o`ziga va atrofdagilarga 
tibbiy yordam ko`rsatishdir. Fuqoralar birinchi tibbiy yordam ko`rsatishning hamma usullarini 
mukammal bilishlari shart. Birinchi tibbiy yordam o`z vakgida va to`g’ri ko`rsatilishi lozim. 
U qanchalik tez va malakali oshirilsa, shuncha ko`p odam xayoti saqlab qolinadi. 
Jarohat 
-organizm teri va shilliq kavati butunligining buzilishi. Jarohatlanganda 
birinchi tibbiy yordam qon oqishini to`xtatish, ochik jaroxatlarni boglam bilan yopish, 
jaroxatlangan joyning ko`zgalmas xolati ( immobilizatsiya)ni ta`minlab berishi lozim. 
Jaroxatlanganda birinchi tibbiy yordam quyidagilarni o`z ichiga oladi: 
1 .Jarohatlanish manbasini va omilini aiiqlab, uning ta`sirini to`xtatish. 
2.Jarohatlangan kishini nokulay xavfli sharoitdak ajratish, uning ahvolini 
aniklash. 
Z.Darxol dastlabki yordamni ko`rsatish. 
4.Eng yakin davolash maskaiiga olib borishni tashkil qilish. 
Har qanday sharoitda xam jarohatlangan kishiga birinchi tibbiy yordam ko`rsatish 
jaroxat ta`sirini kamaytirishda yoki jaroxatlangan kishining xayotini sakdab kolishda 
muxim rol’ o`ynaydi. SHu sababli, xar bir inson birimchi tibbiy yordam ko`rsatish 
usullarimi va koidalarini puxta bilishi zarur. 
2. Birnnchi tibbin yordam ko`rsatish tartib-koidalarn 
Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi tibbiy yordam ko`rsatish 
Ishlab chiqarishda, xalokatlarda yoki tabiiy ofat sodir bo`lganda ko`pincha odamlar tok 
urishi natijasida shikastlanishi mumkin. Bunday hol shikastlangan kishilar va kutkaruv 
ishlarini olib borayotganlar bilan xam yuz berishi mumkin. 
Elektr tokidan shikastlangan kishi organizmining ayrim joylarida umumiy yoki 
maxalliy o`zgarishlar yuz beradi: teri kuyishi, yumshok tuqimalarning kuyishi, asab tizimini 
ishdan chiqishi, nafas olishningto`xtab qolishi va shu kabilar. 
Insonlarni kuchlakish ostidagi mashina, mexanizm va qurilmalarning tok o`tkazuvchi 
qismlariga tegishi muskulni ixtiyorsiz ravishda qisqarishiga olib keladi va bu xolatdan 
jaroxatlangan shaxsning o`zi chiqa olmaydi. Bunday xolatda birinchi navbatda elektr 
qurilmasini tok manbasidan ajratish talab etiladi. Agar elektr shkaflari uzokda joylashgan 
bo`lsa elektr simini quruk yogoch dastali bolta yoki boshqa jixoz bilan qirqish mumkin. 
Kuchlanish 1000 Vgacha bo`lgan elektr toki ta`siridan qutqarishda quruq taxta, arqon, 
yogoch kaltak, rezina, dielektrik qo`lqop yoki tok o`tkazmaydigan boshka materiallardan, 
kuchlanish 1000B dan ortiq bo`lsa maxsus shtanga va ombirlardan foydalanish zarur. 
Qutkarayotgan kishi ham albatta elektrlik qo`lkop va rezina poyabzal kiyib olishi kerak. 
Elektr toki ajratilgach jarohatlangan shaxsni kulay va yumshoq o`rindikga yotqizish va 
pul’s urishini, nafas olishini, ko`z korachig’i xolatini tekshirish xamda bir vaqtda vrachga 
xabar berish zarur. Jaroxatlangan kishi hushsiz yoki xushida bo`lishi, lekin pul’s urishi va 
nafas olishi mavjud bo`lishi mumkin. Agar pul’s urishi va nafas olishi mavjud bo`lib, u 
xushsiz bo`lsa kiyimlarini echish, toza havo kirishini ta`minlash, yuziga suv purkash va 

---

347 
tanasini isitish kerak. Jaroxatlangan shaxs hushsiz bo`lib, pul’s urishi va nafas olishi 
sezilmasa unga sun`iy nafas berish va yuragini uqalash kerak.