Va innovatsiyalar vazirligi angren universiteti mustaqil ish

---

OʻZBEKISTAON RESPUBLIKASI OLIY 
TA’LIM FAN 
 
VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
ANGREN UNIVERSITETI 
MUSTAQIL ISH 
Fan: Iqtisodiyotda information-kommunikatsion 
texnologiyalar 
MAVZU: 
Sug'urta faoliyatida raqamlashtirish 
 
texnologiyalari
 
BAJARDI: I-101 guruhi talabasi 
Urazbayev Sardor. 
TEKSHIRDI: katta oʻqituvchi 
Uralov Sirojiddin 
Angren - 2023 

---

 
Mavzu: Sug'urta faoliyatida raqamlashtirish texnologiyalari 
 
Reja: 
 
Sug’urta kompaniyalari faoliyatida axborot texnologiyalarini 
1.
qo’llashning zarurligi
 
Sug’urta faoliyatidagi asosiy biznes jarayonlarining tuzilishi
2.
 
Sug’urta kompaniyalari faoliyatida axborot xavfsizligini 
3.
ta’minlash tartib-qoidalari
 

---

KIRISH
Sug’urta – bu kutilmagan baxtsiz hodisalar natijasida sodir bo’lgan 
yo’qotish va zararlarni qoplashga mo’ljallangan iqtisodiyotning eng 
jadal rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Sug’urta tizimi – bu bir 
tomondan, tadbirkorlik faoliyati va insonlar farovonligini himoya 
qilishga imkon beradigan, ikkinchi tomondan, sug’urta faoliyatidan 
vaqtincha 
bo’sh 
mablag’larning 
investitsiya 
ob‘ektlariga 
yo’naltirilishidan daromad keltiradigan iqtisodiy va huquqiy 
munosabatlar tizimidir. Sug’urta himoyasi sotuvchi va xaridor o’rtasida 
ayirboshlanadigan tovar bo’lib, u talab va taklif asosida shakllanadi. 
Mamlakatimizda 
bozor 
munosabatlarining 
rivojlanishi, 
jahon 
integratsiyalashuv jarayonlariga qo’shilishi bizni bugun jahon 
standartlari talablariga yaqinlashishga majbur qilmoqda. Korxonalarning 
moliyaviy holatini ob‘ektiv baholash, moliyaviy xavflarni kamaytirish 
va raqobatdosh ustunliklarga ega bo’lishga qaratilgan strategiyalarni 
muvofiqlashtirishga qo’yiladigan talablar ko’paymoqda. Bu sug’urta 
jarayoniga avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarini joriy etishni 
taqozo etadi.
Sug’urta kompaniyalari faoliyatini rejalashtirish va boshqarishda 
axborot texnologiyalarini joriy qilish nafaqat katta va o’zaro bog’liq 
ma‘lumotlar to’plamini qayta ishlashni o’z ichiga oladi, balki ularni 
tahlil qilish va boshqaruv qarorlarini asoslash uchun ham ishlatilishi 
mumkin. Shu bilan birga, iqtisodiyot tarmoqlari va boshqa xo’jalik 
yurituvchi sub‘ektlar to’g’risidagi turli ma‘lumotlarni hisobga olish, 
shuningdek moliyaviy, mehnat va moddiy resurslarni hisobga olish 
muhim rol o’ynaydi. Axborot hajmi, aniqlik va ishonchlilikka yuqori 
talablar, mijozlar va sug’urta kompaniyasining moliyaviy holatini 
samarali tahlil qilish zarurati – bu sug’urta biznesining avtomatlashuvini 
oldindan belgilab beruvchi asosiy omildir. Sug’urta kompaniyalari 
faoliyatidagi sifat o’zgarishlari axborot tizimiga, xususan, statistik 
kuzatuv va hisobkitob vositalariga, olis bo’linmalarning moliyaviy va 
buxgalteriya ma‘lumotlarini birlashtirish imkoniyatlariga qo’shimcha 
talablarni qo’yadi. Ma‘lumki, potensial mijozning ehtiyojlariga e‘tibor 
qaratilgan sohalarda raqamli texnologiyalardan foydalanish alohida o’rin 
tutadi. 

---

1. 
Jahon hamjamiyatining ko‘zlangan rivojlanish va farovonlikka 
erishishi uchun axborot texnologiyalariga (AT) bo‘lgan ehtiyoji katta 
sur‘atlar bilan ortib bormoqda. Iqtisodiy o‘sishning faollashuvi, dunyo 
aholisi yashash darajasining yaxshilanishi axborot texnologiyalarining 
kundalik hayotimizga singib ketgani natijasidir. Dunyo tajribasi shuni 
ko‘rsatadiki, erkin axborot oqimining ta‘minlanishi bozor iqtisodiyotiga 
o‘tishni tezlashtiradi va ijtimoiy farovonlikni oshiradi. 
Axborot texnologiyalarining tez rivojlanishi iqtisodiyotda ham o‘z 
aksini topmasdan qolmaydi. Hozirgi kunda ayniqsa tadbirkorlik sohasida 
erishilayotgan yutuqlar negizida aynan axborot texnologiyalari turli 
segmentlarining yuqori darajada rivojlanganligi va ularning samarali 
qo‘llanilishi yotadi. O‘zbekiston iqtisodiyoti ham bundan mustasno 
emas, albatta. Yaqqol misol sifatida axborot texnologiyalarining bir 
qator segmentlari, masalan, ma‘lumotlar yetkazish tarmoqlari, axborot 
internetresurslari va ular orasidagi elektron hujjat almashinuvi, biznes va 
tijoratning barqaror rivojlanayotganini keltirish mumkin. O‘zbekiston 
uchun axborot texnologiyalarini rivojlantirish yangi iqtisodiy aloqalarni 
ta‘minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin bu jarayon axborot 
texnologiyalari sohasida ta‘lim standartlarining oshishi, milliy 
telekommunikatsiya tarmoqlarining modernizatsiyalashuvi, huquqiy 
bazaning shakllanishi oqibatida vujudga keladigan jamiyatning ma‘lum 
darajadagi informatsion tayyorligi mavjud bo‘lgan holatdagina sodir 
bo‘ladi. 
O‘zbekiston iqtisodiyotining ham bosqichma-bosqich rivojlanishi 
oqibatida biznes faoliyatini yuritishning yangi tamoyillari, ayniqsa 
elektron tijoratning ahamiyati juda oshdi. Bugungi kunga kelib har bir 
internet foydalanuvchisi elektron tijorat so‘zining ma‘nosini tushunishga 
harakat qilib ko‘rdi. Hali o‘zining uzoq tarixini qurishga ham 
ulgurmagan bunday faoliyat bilan bog‘liq AQSh bozorlarida yiliga 
o‘rtacha 1,5-2 trln. AQSh dollari miqdorida mablag‘lar aylanadi. 
Hozirda zamonaviy axborot-kommunikatsiya tizimining barcha 
sohalar qatori ta‘lim jarayoniga ham tatbiq etilishi hayotiy zaruratga 
aylandi. Mamlakatimiz Prezidentining ―Kompyuterlashtirishni yanada 
rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish 

---

to’g’risida‖gi 
Farmoni va respublika Vazirlar Mahkamasining 
kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlariga oid bir qator qarorlari 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Davr talabiga muvofiq, hozirgi kunda zamonaviy darsni tashkil 
etish masalasiga ham juda katta talablar qo’yilmoqda. Bu talablardan 
biri dars jarayonida axborot texnologiya va elektron qo’llanmalardan o'z 
o'rnida samarali va oqilona foydalanishdir. 
Bugungi kunga kelib mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti 
qonuniyatlari to'liq amal qila boshladi. Bozor iqtisodiyotining samarali 
ishlashini va uning rivojlanganlik darajasini belgilovchi asosiy 
omillardan biri uning infratuzilmasi shakllanganligi hisoblanadi. Bozor 
iqtisodiyoti infratuzilmasining ajralmas tarkibiy qismlaridan biri 
sug’urta sohasi hisoblanadi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan 
ko’rishimiz mumkinki, sug’urta sohasi iqtisodiyot rivojlanishining bir 
maromda borishini ta‘minlovchi sohalardan biridir. Bundan tashqari, 
sug’urta iqtisodiyotning rivojlanishi uchun salmoqli investitsiya 
kapitalini jamlashtiruvchi 
va 
iqtisodiyotga kirituvchi strategik 
ahamiyatga ega bo’g’inlardan biri sifatida namoyon bo’ladi. 
Mamlakatda tobora sug’urta sohasining rivojlanishiga katta 
ahamiyat berilmoqda. Sug’urta sohasini taraqqiy toptirish sug‘urta 
sohasida yangi mahsulotlar va qulayliklarni uzluksiz ravishda yaratib 
borishni talab qiladi. Endilikda sug’urta sohasining rivojlanishi uchun 
axborot texnologiyalaridan keng va samarali foydalanishni taqozo 
qilmoqda. Sug‘urta sohasida axborot texnologiyalaridan foydalangan 
holda agentlar uchun ushbu dastur ustida ish olib borilmoqda. ―Central 
Insurance Base (CIB.uz)‖, ya‘ni ―Markaziy sug‘urta bazasi‖ deb 
ataluvchi dastur agentlar uchun ancha qulayliklar va ortiqcha narsalarni 
ko‘tarib sarson bo‘lmaydilar, degan maqsadda yaratilmoqda. Ushbu 
dasturning qulaylik taraflari shundan iboratki, agent uchun kompyuter, 
pirinter va boshqa ortiqcha buyumlar kerak emas. 
Central Insurance Base (CIB.uz) dasturining eng qulaylik tarafi 
shundan iboratki, uni hozirgi kunda ommalashgan telefon yoki 
planshetlarga joylashtirish mumkin. Agent qayerda bo‘lmasin mijoz 
uchun tez va sifatli xizmat ko‘rsatadi. Bu dasturning yana bir qulayilk 

---

tarafi agent mijoz ma‘lumotlarini internet orqali sug‘urta kompaniyasi 
asosiy bazasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kiritish imkonini beradi. Agent 
ma‘lumotni jo‘natgandan so‘ng mijoz qo‘liga polisni qo‘lyozma asosida 
to‘ldirib, sug‘urtalanuvchiga taqdim etadi. Ayrim viloyatlar, shaharlar va 
tumanlarda ba‘zi hollarda elektr energiyasi tanqisligi tufayli to‘k 
kelmasligi oqibatida mijozlarning kutib qolishi va mijoz ma‘lumotlarini 
o‘z vaqtida o‘tkazishdagi muammolarning oldini oladi. Masalan: elektr 
to‘ki yo‘q deylik, sug‘urta agenti yoki boshqa sug‘urtalovchi oldiga 
mijoz kelganda sug‘urtani amalga oshirmasdan ranjigan holda chiqib 
ketishi mumkin. Yoki sug‘urta agentlari tomonidan mijoz uchun qulay 
bo‘lgan joylarga borib o‘z sug‘urta turi bo‘yicha sug‘urta xizmatini 
ko‘rsatadilar. Bunday qulaylik bilan aholi turar joylariga borib, tadbirlar 
o‘tkazib shu yerdagi ko‘ngillilarni baxtsiz hodisalardan yoki boshqa 
klasslar bilan sug‘urtalash mumkin. Bunda sug‘urta kompaniyalariga 
ham, mijozga ham va albatta sug‘urta agentiga ham juda katta 
qulayliklar yaratiladi. Misol uchun, qaysidir aloqa vositasi yordamida 
sug‘urta dasturiga, ya‘ni Central Insurance Base (CIB.uz)ga kiriladi. 
Keyingi bosqichda sug‘urta agentiga login va parol beriladi, ulardan 
foydalangan holda dasturni ishga tushiradi. Keyin sug‘urta agenti o‘ziga 
kerakli bo‘lgan sug‘urta turini tanlab sug‘urtani amalga oshiradi. Misol 
uchun, TVEFJMS – transport vositalari egalarining uchinchi shaxslar 
oldidagi javobgarlik sug’urtasini amalga oshirayotganda darcha ochiladi. 
Sug‘urtalovchi ma‘lumotlari to‘liq kiritilganidan so‘ng barcha 
ma‘lumotlarga asosan sug‘urta summasi va mukofotlari avtomatik 
tarzda dastur yordamida hisoblab chiqiladi. Keyingi bosqichga o‘tish 
uchun belgilangan tugma bosiladi. Keyingi bosqichda kerakli bo‘lgan 
hujjatlar rasm asosida dasturga yuklanadi. Ma‘lumotlar yuklangandan 
so‘ng kerakli tugmani bosish orqali sug‘urta markaziy bazasiga 
jo‘natiladi. 
Bu Central Insurance Base (CIB.uz) dasturi yordamida sug‘urta 
kompaniyasi biror sug‘urta hodisasi yuz berganligini tez va barcha 
hujjatlar bilan birga ko‘rish imkoniyati paydo bo‘ladi. Nafaqat sug‘urta 
kompaniyasi, balki nazorat organi hisoblangan Sug’urta bozorini 
rivojlantirish agentligi ham kerakli bo‘lgan ma‘lumotlarni masofadan 
turib tekshirish imkonini yaratadi. 

---