Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Variatsion-kovariatsion 
(delta-normal, 
korrelyatsion, 
parametrik, 
analitik) usul.
Ushbu usulga muvofiq portfel yoʻqotishlarining taqsimotini 
quyidagi ikkita shartga asosan modellashtiriladi:
Portfel toʻgʻri chiziqli hisoblanadi, yaʼni portfel narxi (V(t))ning oʻzgarishi 
uning tarkibidagi aktivlar narxlari (Si(t))ga toʻgʻri chiziqli bogʻliqlikda 
hisoblanadi. Buni quyidagi funksiya bilan ifodalanadi: 
∆𝑉(𝑡) = ∑ ∆𝑆
𝑡
(𝑡)
𝑁
𝑖=1
 
Eʼtibor qilish kerak tarkibida derivativlar boʻlmasagina portfel chiziqli 
boʻladi. Amaliyotda baʼzi model ishlab chiquvchilar chiziqli boʻlmagan 
portfellarni ham tahlil qilish uchun qulay boʻlishi uchun chiziqli deb faraz qilib 
olishadi.
86
Tarkibidagi aktivlarning daromadliligi umumiy (qoʻshma) normal 
taqsimotga ega boʻlishi, portfelning daromadi ham normal taqsimotga ega boʻladi. 
Shu oʻrinda aytish joizki, normal taqsimot funksiyalarining yigʻindisi doim ham 
aniq normal dek boʻlmaydi, lekin umumlashtirilgan normal taqsimotning oʻziga 
xosa xususiyati shundaki, u portfel daromadliligining normal boʻlishini 
taʼminlaydi. Shunday qilib portfelning chiziqli boʻlish shartini oʻzi portfel 
daromadliligining normal boʻlishiga yetarli boʻlmaydi. 
Yuqoridagi uchta shartdan ikkitasi bajarilsa ham Normal taqsimot orqali 
portfelning yoʻqotishlarini ifodalash mumkin. Buning uchun qator tahliliy 
koʻrsatkichlar (formulalar) hamda taqsimotga mos keluvchi usullar mavjud. Shu 
sababdan VaRni hisoblash va joriy qilish sezilarli osonlashadi.
AMALIYOT DARSI UCHUN TOPSHIRIQLAR 
 
1. Quyidagi nazorat savollari boʻyicha qisqacha izoh yozing.
1. Moliya bozoridagi risklar investor nuqtai nazaridan nechtaga boʻlinadi? 
2. Bozor risklari bozordan tashqari risklardan qanday farqli jihatlari bor? 
3. Bozor risklarining nechta va qanday turlari mavjud? 
4. Bozor risklarini aniqlash va baholashning qaysi usullaridan amaliyotda 
keng foydalaniladi? 
5. Stress-testning qanday yoʻnalishlari mavjud? 
83
Қатламлашган, яъни умумий танланмани маълум бир сифати бўйича бир хил қатламларга – стратталарга 
ажратишни тушунилади.
84
Ўзида, таркибида антитеза бўлган.
85
P. Glasserman. Monte Carlo Methods in Financial Engineering. Springer, 2004. 
86
R.T. Rockafellar and S. Uryasev. Optimization of conditional value-at-risk. Journal of Risk, 2(3):21–41, 2000. 

---

147 
6. Tizimli riskni erta aniqlash indikatorlari qanday indekatorlar oilasi bilan 
ifodalanadi? 
7. Spetsifik (oʻziga xos) risklar, Maxalanobis tafovuti, Qoplash koeffitsiyenti 
oʻrtasida qanday bogʻliqlik bor? 
8. Bozordan tashqari risklarni diversifikatsiya samarasi orqali qanday 
bartaraf qilish mumkin? 
9. Riskni miqdoriy baholash evolyutsiyasi nechta bosqichga boʻlinadi? 
10. Sharp koeffitsiyentini Markovis portfel nazariyasi yordamida qanday 
aniqlanadi?