Qаz хiDMƏTİ İŞÇİSİNİn sоrğu kitаbi

Aylar
İllik istehlakın hissəsi, 
% 
Yanvar 
10,3 
Fevral 
9,6 
Mart 
10,0 
Aprel 
9,3 
May 
8,6 
İyun 
7,0 
İyul 
5,0 
Avqust 
5,2 
Sentyabr 
7,0 
Oktyabr 
8,7 
Noyabr 
9,4 
Dekabr 
9,9 
Nəzərə alınmalıdır ki, hal-hazırda Azərbaycan Respublikasında 
qüvvədə olan "ГОСТ 55-42-87. Газы горючие природные для 

---

118 
промышленного и коммунально-бытового назначения" birinci 
növbədə istehlakçıya quru təbii qaz verilməlidir. Göstərilən standarta 
görə qazın 20
0
C, 101.325 kPa şəraitdə aşağı istilik törətmə qabiliyyəti 
7600 kkal/m
3
-dan az olmayaraq qazın tərkibində kükürdün miqdarı 
0.02 q/m
3
, oksigenin həcmi 1%-dən çox olmamaqla, mexaniki 
qarışıqlar 0.001 q/m
3
və bu standartdan başqa tələblər də 
gözlənilməlidir. Qeyd olunan tələblərdən kənarlaşma həddi ±5% qəbul 
edilmişdir. Hesabatlarda 1m
3
təbii qazın istilik vermə qabiliyyəti şərti 
olaraq 8000 kkal qəbul edilir. 
 
Binadaxili qaz kəmərlərinin hesablanması metodikası
Binadaxili qaz kəmərləri hissələrinin diametrləri hidravliki 
hesabat nəticəsində təyin olunur. Binadaxili kəmərlərin hesabatı 
dalanvari şəbəkənin hesabatı qaydasına uyğun aparılır.
Binadaxili qaz şəbəkəsi kəmərləri hissələrinin diametrləri elə 
seçilməlidir ki, qəbul olunan təzyiq düşküsündə tələbatçılar fasiləsiz 
şəkildə və lazımi miqdarda qazla təmin olunsunlar. Şəbəkənin ayrı-ayrı 
hissələrində qazın hesabı sərfləri həmin hissələrdən qidalanan qaz 
cihazlarının sayı ilə təyin olunur. Həmin hissələrdəki hesabı təzyiq 
düşküləri isə paylayıcı şəbəkədəki təzyiq düşküləri ilə uzlaşmalıdır. 
Adətən qaz cihazlarının dayanıqlı işləməsi üçün, qaz cihazlarının 
odluqları qarşısındakı təzyiq 80-120 mm.su süt. civarında olmalıdır. 
Qaz tənzimləyici məntəqənin (QTM) çıxışında təzyiq 200-300 mm.su 
süt., paylayıcı şəbəkədə isə təzyiq itkiləri 80-120 mm.su süt. civarında 
olduqda binadaxili qaz kəmərlərində qəbul edilən təzyiq itkiləri
25–60 mm.su süt. civarında olur. Adətən bu qiymət 40 mm.su süt. 
götürülür. 
Qaz kəmərində təzyiq itkiləri sürtünməyə görə xətti itkilər və yerli 
müqavimətlərdə yaranan itkilərin cəmini təşkil edir. Yerli 
müqavimətlərdə yaranan itkilər böyük olduğundan, onları paylayıcı 
kəmərlərin hesabatındakı kimi xətti itkilərin müəyyən faizi qiymətində 
götürmək olmaz. 
Təbii qaz üçün xətti təzyiq itkilərinin qiyməti aşağıdakı düsturdan 
təyin olunur: 
,
32
,
2
75
,
4
75
,
1
l
d
V
P
x

---

119 
burada 
P
x 
- xətti basqı itkisi, kqq/m
2
və yaxud mm.su süt.; 
V
- hesabi 
qaz sərfi, m
3
/saat; 
D
- daxili diametr, sm; 
l
- kəmərin uzunluğu, m. 
Yerli müqavimətlərin qiyməti aşağıdakı kimi ifadə olunur: 
g
W
P
y
2
2
burada 
P
y
- yerli basqı itkiləri, kqq/m
2
və yaxud mm.su süt.;
- müxtəlif növ yerli müqavimətlər üçün ölçüsüz əmsal; 
W
-qazın 
hərəkət sürəti, m/san; 
g
- ağırlıq güvvəsinin təcili, 9,81 m/san
2
;
- qazın xüsüsi çəkisi, kq/m
3
. 
Ardıcıl yerləşdirilmiş yerli müqavimətlər sırası üçün cəm itkiləri 
aşağıdakı düsturdan təyin olunur: 
g
W
P
n
y
2
2
2
1

burada 
1
, 
2
, ... ,
n
– müxtəlif yerli müqavimətlərin əmsallarıdır. 
Adətən P
y
yerli müqavimətlərdən yaranan təzyiq itkilərini xətti 
itkiləri uyğun olan kəmərin düz hissəsinin uzunluğu, yəni ekvivalent 
uzunluqla əvəz edirlər: 
g
W
d
l
P
ekv
y
2
2
Ekvivalent uzunluğun qiyməti: 
d
l
y
ekv
burada 
l
ekv
- borunun düz hissəsinin ekvivalent uzunluğu; 
 
- sürtünmə 
müqaviməti; 
d
- kəmərin diametri; 
y
-yerli müqavimət əmsalı. 
Beləliklə həm xətti, həm də yerli müqavimətlərdə yaranan təzyiq 
itkilərini kəmərin həqiqi uzunluqlu hissəsində yox, hesablanmış 
uzunluğu olan hissədəki təzyiq itkiləri kimi hesablamaq olar: 
n
i
i
ekv
hes
l
l
l
burada 
l
hes 
- hissənin hesablanmış uzunluğu; 
l 
- 
hissənin 
həqiqi 
uzunluğu; 
l
ekv 
-ekvivalent uzunluq; 
i 
-
verilmiş hissənin yerli 
müqavimətlərinin cəmi. 
Binadaxili kəmərlərdə ən çox rast gəlinən yerli müqavimət 
əmsallarının qiymətləri aşağıdakı cədvəldən, ekvivalent uzunluqların 
qiymətləri isə xüsüsi tərtib olunmuş cədvəllərdən tapılır. 

---

120 
Yerli müqavimətlərin qiymətləri 
№ 
Yerli müqavimətin növü 
Qiyməti 
1. Digər diametrli boruya keçiddə 
daralma 
0,35 
2. Keçid üçlüyü 
1,0 
3. Dönmə üçlüyü (ayırma) 
1,5 
4. Keçid xaçlığı 
2,0 
5. Dönmə xaçlığı 
3,0 
6. 90 bucaq altında ayırma 
0,25 
7. 1/2 bucaqlıq 
0,28 
8. 3/4 bucaqlıq 
0,32 
9. 1 bucaqlıq 
0,36 
10. 1/2 Probka kran 
4,0 
11. 3/4 və daha yüksək diametrli 
pobka kranı 
2,0 
12. D
y
=50-125 mm siyirtmə 
0,5 
13. D
y
=50-125 mm hidrobağlayıcı 
2,0 
Xüsüsi qeyd etmək lazımdır ki, çoxmərtəbəli binaların
(4-5 mərtəbədən yüksək) hesabatında hava və qazın xüsüsi çəkilərinin 
fərqi hesabına yaranan hidrostatik basqını da nəzərə almaq lazımdır. 
Belə ki, təbii qaz havadan yünğül olduğuna görə dik hissələrdə yuxarı 
yönəlməyə meyl edir və bunun hesabına əlavə basqı yaranır. Həmin 
basqı müəyyən hallarda tam şəkildə sürtünmə və yerli müqavimətlərə 
görə yaranan təzyiq itkilərini kompensasiya edir. Həndəsi 
hündürlüklərin fərqi nə qədər yüksəkdirsə hidrostatik basqı bir o qədər 
böyükdür və hündür binalarda bu amili mütləq nəzərə almaq lazımdır. 
Hidrostatik basqı aşağıdakı düsturdan təyin olunur: 
Z
h
q
h
b
h
.
.
burada 
h
h.b.
- hidroststik basqı, kq/m
2
; 
h.
- havanın xüsüsi çəkisi,
1,293 kq/m
3
; 
q.
- qazın xüsüsi çəkisi, kq/m
3
; 
Z
- kəmər hissəsinin 
hündürlüklər fərqi, m. 
Beləliklə qazın aşağı bə yuxarı istiqamətlərdə hərəkətindən asılı 
olaraq hidrostatik basqını nəzərə almaqla cəmləşdirilmış basqı itkilərini 
hesablamaq olar:
.
.
b
h
y
x
h
P
P
H

---

121