Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixoloqun pedaqoqlar v ə valideyinl ə rl ə ə lbir f ə
- 1.1.3. T ə hsil sistemind ə praktik psixoloji xidm ə tin ə sas istiqam
- Elmi istiqam ə t
- Perspektiv istiqam ə t
|
1.1.2. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin ə sas prinsipl ə ri T ə hsil sistemind ə çalışan psixoloqun işi müə yy ə n prinsipl ə r – onun f ə aliyy əti üçün zəruri olan bir sıra başlıca tə l ə bl ər üzə rind ə qurulur. H ə min prinsipl ər ümumi və xüsusi olaraq iki qrupa ayrılır. Bu prinsiplə rd ə n biri f ə rdi yanaşmadır. Psixoloqun işi formalaşmaqda olan şə xsiyy ə tin f ə rdi xüsisiyyə tl ərinin aşkara çıxarılmasına, onun fərdi inkişafı və korreksiyası üsullarının axtarışına, tə lim v ə davranışda onun üzləşdiyi fə rdi probleml ə rin v ə çə tinlkil ərin aradan qaldırılmasına yönəlmişdir. Psixoloqun pedaqoqlar v ə valideyinl ə rl ə ə lbir f ə aliyy ə ti adlanan ikinci mühüm prinsip uşağın inkişafı, tə limi v ə t ə rbiy ə sind ə marağı və payı olan hə r bir subyektin – ail ə nin v ə pedaqoji kollektivin ü mumi pedaqoji m ə qs ə d ətrafında birləşmə sini - c ə miyy ə tin layiqli v ə t əndaşının formalaşması istiqamə tind ə birg ə f ə aliyy ə tini n ə z ə rd ə tutur. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tini t ə nziml ə y ə n üçüncü prinsip psixoloqun hüquq və v ə zif ə l ərinin gözlə nilm ə si adlan ır ki, bunlar da ―Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət haqqında Əsasnamə‖nin ―Psixoloji xidmə t işçisinin hüquq və v ə zif ə l əri‖ adlanan IV bölmə sind ə konkret şə kild ə öz ə ksini tapmışdır. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin ümumi prinsiplə ri aşağıdakılardı r 16 Sistemlilik- psixoloji xidm ət işində diaqnostik, inkişafetdirici - korreksiya, profilaktik, konsultativ v ə maarifl ə ndirm ənin tamlığı. Elmilik –müayinə l ərin keçirilmə sind ə sınaqdan çıxarılmış, etibarlı metodikalardan istifad ə. Psixoloji informasiyanın anal itik t əhlili üçün riyazi statistikadan istifad ə , psixoloji v ə sosioloji prosesl ə rin modell əşdirilmə si. M ə xfilik- sosial-psixoloji xarakterli m ə lumatlardan korrekt istifad ə nin z əruriliyi.Bütün növ işlərin uşağın və ya onun valideyninin razılığı ilə keçirilməsi. Uşaq haqqında şəxsi informasiyanın yayılmasının yolverilm ə zliyi; Müvafiqlik - xidm ə tin m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ə rinin t ə hsill ə ndirici prosesin imkan v ə t ə l əbatlarına uyğunluğu; S əriştə lilik- mütə x əssisin işində peşəkarlıq və m ə har ə t; Komplekslilik v ə çoxvaria tivlik-xidm ə tin t əhsil müəssisinin bütün sah ə l ə rin ə m ə qs ədyönəlmiş tə sird ə olması; S ə m ə r ə lilik-diaqnostik, analitik-qiym ə tl əndirici, inkişafetdirici -korreksiya texnolojiyalarından istifadə nin n ə tic ə l ə rind ə s ə m ə r ə liliyi n ə z ə rd ə tutur; Asanlıq - şagirdlər, müə lliml ə r v ə valideyinl ər üçün anlaşıqlı və asan tövsiyə l ərin hazırlanması; Qeyd olunan fundamental ə h ə miyy ətli ümumi prinsiplə rl ə yanaşı, praktik psixoloqun f ə aliyy əti müə yy ə n t əşkilati xarakterli xüsusi prinsipl ə rin d ə n ə z ə r ə alınmasını tə l ə b edir. Bunlardan biri psixoloqun iş metod və formalarının çoxcə h ə tliliyi prinsipidir. Bu prinsip psixoloqun praktik f ə aliyy ə tind ə r ə ngar əng iş formalarının seçilmə sinin z ə ruriliyini, peşəkarlığın geniş olmasını, dar ixtisaslaşmadan və birt ə r ə fli yanaşmadan uzaq olmağı, xaos, sistemsizlik, moda aludəliyi, peşə t ə k əbbürlüyü kimi halların yolverilmə zliyini n ə z ə rd ə tutur. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tin ə yönə ldici istiqam ə t ver ə n prinsipl ə r sırasında m ə n əviyyatlılıq prinsipi xüsusilə m ühümdür. Psixoloq öz 17 f ə aliyy ə tind ə n ə sih ətçilikdə n, ə xlaqi ibar əbazlıqdan mümkün qə d ə r qaçmalı, ə xlaq m ə s ə l ə l ə ri il ə bağlı problemlə rin h ə llind ə ―qızıl orta‖nı tapmağı bacarmalıdır. Varislik prinsipi psixoloqu bir mütə x ə ssis kimi t əcrübə d ə n faydal anmaqla mühafizəkarlıqdan qaçmağa, yeni pedaqoji texnologiyalar v ə innovasiyaların mə ntiqini m ə nims ə m ə y ə yönə lir. Praktik m ə kt əb psixoloqunun işində mühüm prinsiplə rd ən biri kimi göstə ril ə n özünüaktuallaşdırma prinsipi xüsusi sə ciyy ə daşıyır. Bu prinsip inkişafın daxili m ə nb ə yini axtarmaqla, psixoloqu daxili passivliy ə qarşı fə ali müqavimət göstə rm ə y ə yönə ltm ə kl ə yanaşı, işdə özünü ―hə lak etm ək‖ meylind ə n d ə uzaq olmağa sə sl ə yir. Peşə ə m əkdaşlığı prinsipi praktik psixoloqu bir pe şə icmasının üzvü kimi (assossiasiya, c ə miyy ə t v ə s.) peşə qurumuna qoşulmağa, burada fə al mövqe qazanmağa, öz peşə sin ə uyğun ə d əbiyyatları oxumağa, təcrübə mübadiləsi aparmağa, qabaqcıl təcrübə d ən faydalanmağa və s. istiqam ə tl ə ndirir. D ə qiqlik , ağıllı və düşünülmüş kompromissə hazır olmaq, işdə üstün sahə l əri ayırd etmə yi bacarmaq, nikbinlik, emosional xarakterli münasibə tl ə rd ə n uzaq olmaq, eyforiyaya uymamaq v ə s. kimi prinsipl ə rin d ə n ə z ə r ə alınması praktik psixoloqun yaradıcı xarakterli işində uğurlu n ə tic ə l ə rrin ə ə ld ə edilm ə sin ə yardım etmiş olur. 1.1.3. T ə hsil sistemind ə praktik psixoloji xidm ə tin ə sas istiqam ə tl ə ri T ə hsild ə psixoloji xidm ət bütün tə hsil sisteminin sad ə c ə olaraq vacib hiss ə si deyil, o h ə m d ə elmi, t ə tbiqi, praktik v ə t əşkilati istiqamə tl ə rin bütövlüyünü nə z ə rd ə tutan inteqral hadis ədir. Bunlarla yanaşı tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin elmi, aktual v ə perspektiv olamaqla 3 ə sas istiqam ə ti f ə rql ə ndirilir. Elmi istiqam ə t t ə hsil sistemind ə elmi c ə h ə td ə n 18 əsaslandırılmış psixoloji xidmət konsepsiyasının yaradılmasını, tə lim v ə t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə psixoloqun funksiyaları və mövqeyinin müə yy ə n edilm əsini, praktik psixoloqun texnologiyasının və z əruri avadanlıqlar kompleks inin işlənib hazırlanmasını nə z ə rd ə tutur. Bu texnologiya şə xsiyy ə tin inkişafı və formalaşmasının elmi tə dqiqatlar əsasında ə ld ə edilmiş tə lim v ə t ə rbiy ə göstə ricil ə rin ə əsaslanmalıdır. Təhsil müə ssis ə l ə rind ə praktik psixoloqlar konkret bir problemin h ə lli il ə bağlı uşaqlarla, sinif kollektivi ilə , müə lliml ə r v ə valideyinl ə rl ə işlə yirl ər. Onlar heç də t ə hsild ə psixoloji xidm ə ti üçün yeni proqram və metodların işlənib hazırlanması,psixi qanunauyğunluq - ların tə dqiqi v ə s. il ə m əşğul olmurlar. Praktik psixoloq üçün bu materialları elm t ə qdim edir. Praktik psixoloq elmin verdiyi bu nailiyy ə tl ə rd ən peşəkarlıqla faydalanmağı və onlardan öz işində t ətbiqi yönümündə istifad ə etm ə yi bacarmalıdır. Praktik psixoloq uşaqların psixi, şə xsi v ə f ərdi inkişafına , m ə kt ə b t ə hsilinin sonunda m əzunların həyati özünütə yinetm əsi, müstə qil hayata s ə rb ə st daxil ola bilm əsi üçün maksimum təsir göstə rm ə yi bacarmalıdır. Psixoloji xidm ə t sistemli konkret bir f ə aliyy ə t sah ə sidir. Onun h ə yata keçirilmə si aktual v ə perspektiv olmaqla iki ə sas istiqam ə t ə əsaslanır. Aktual istiqam ə t çərçivə sind ə uşaqların tə limi v ə t ə rbiy əsi işində ki konkret çə tinlikl ə r, dav ranışdakı pozuntular, münasibə tl ə r sistemind ə yaranan ünsiyyət çə tinlikl ə ri il ə bağlı tə xir əsalınmaz problemlə r v ə v ə zif ə l ər müzakirə edilir v ə h ə ll olunur. Perspektiv istiqam ə t çərçivə sind ə uşağın fərdi xüsisiyyə tl ə rinin n ə z ə r ə alınması ilə bağlı proqnozlaşdırıcı proqramlar, onun ahə ngdar inkişafı, yaradıcı həyata psixoloji hazırlığı üçün konkret proqramlar hazırlanır v ə h əyata keçirilir. Bu isə öz növbə sind ə hamının və h ə r bir k ə sin inkişafı üçün əlverişli psixoloji şəraitin yaradılması zə minind ə mümkündür. 19 Adları qeyd olunan aktual və perspektiv istiqam ə tl ə rin h ər biri sıx şə kild ə ə laq ə lidir v ə biri-birin ə t əsir göstə rir. Lakin psixoloji xidm ə t sisteminin qarşısında duran mə qs ə d v ə v ə zif ə l ər baxımından perspektiv istiqam ət daha önə mlidir. Burada ən mühüm cə h ə t praktik psixoloq t ə r ə find ən uşağa münasibə td ə ilk v ə son m ə qs ə dl ə ri bir-biri il ə düzgün uzlaşdırmaqdan ibarə tdir. Praktik psixoloq uşaqla qarşılıqlı münasibə tinin ilk m ə rh ə l ə sind ə onun sistematik m ə kt ə b t ə limin ə hazırlığı və ziyy ətini müə yy ə nl əşdirir. Bu v ə zif ə nin yerin ə yetirilm əsi üçün hal - hazırda praktik psixoloqlar üçün xeyli kompleks müayinə (diaqnostika) proqramları və metodikaları vardır. Bu metodikalardan düzgün istifadə etm ə kl ə psixoloq h ər bir uşağın tə limi v ə t ə rbiy əsi üçün optimal tə sir vasit ə l ərinin müə yy ə nl əşdirilmə sin ə nail ola bil ə r. M ə kt əb psixoloqunun uşaqla qarşılıqlı münasibə tinin son m ə rh ə l ə sind ə m ə qs ə d onun h ə yati özünütə yinetm ə y ə, peşəseçmə y ə , istiqam ə tl ə n- dirm ə kd ə n, şə xsi v ə sosial yetkinliyini müə yy ə nl əşdirmə kd ə n ibar ə tdir. H ə yati özünütə yinetm ə böyük mə kt ə b y aşı dövründə meydana g ə ldiyin ə görə , bu prosesd ə psixoloji hazırlıq praktik psixoloqdan aşağıdakı cə h ə tl ə ri n ə z ə r ə almağı tə l ə b edir. a) m ə kt ə blil ə rd ə yüksə k s ə viyy ə d ə psixoloji strukturların, hər şeydə n ə vv ə l özünüdə rketm ənin formalaşdırılması; b) şə xsiyy ə tin daxili z ə nginliyini, m əzmunca dolğunluğunu tə min ed ə n t ə l əbatların formalaşma sə viyy ə sini; m ə n əvi yönəlişliklə rin, zaman perspektivl ə ri v ə d ə y ə rl ə r ə yönəlişliklə rin s ə viyy əsinin müə yy ə nl əş - dirilm ə si; c) h ər bir böyük mə kt əblinin öz qabiliyyə tl ə ri v ə maraqlar ını də rk etm ə sin ə v ə bunun n ə tic ə si kimi onun f ə rdiyy ə tinin t əşəkkülünə nail olmaq. Praktik psixoloqun işgüzar fə aliyy ətinin önə mli istiqam ə tl ə rd ə n biri psixoprofilaktikadır. Onun başlıca və zif əsi uşağın normal intellektual və 20 m ə n əvi inkişafın a ə ng ə l yaradan, l ə ngidici t ə sir ə malik amill əri vaxtında aşkara çıxarmaq və aradan qaldırmaqdan ibarə tdir. Bu m ə s ə l ə il ə m əşğul olan psixoloji xidm ət işçisi kimi praktik mə kt əb psixoloqu öz fə aliyy ə tind ə uşaqların psixi inkişaf qanunauyğunluqlarından irə li g ə l ə n bilikl ə r ə , ilk növbə d ə psixologiya v ə tibbin hüdudlarında yerləşə n patopsixologiya v ə defektologiya elml ə rinin t ə qdim etdiyi praktik bilikl ə r ə istinad edir. T ə hsil sistemind ə psoxoloji xidm ə tin yerin ə yetirdiyi praktik v ə zif ə l ə rd ən biri pedaqoji prosesin birbaşa iştirakşıları olan uşaqlara, müə lliml ə r ə , valideynl ə r ə v ə t əhsil müə ssis ə l ə ri r ə hb ə rl ə rin ə praktik t ə sird ə n ibar ə tdir. Bu t əsirin gedişində psixoloq qeyd olunan subyektl ə r ə t ə lim v ə t ə rbiy ənin gedişində birbaşa kömək göstərmiş olur. Bu halda praktik psixoloq pedaqoq, psixoterapevt, m ə sl ə h ətçi və korrektor rolunda çıxış edir. Müasir tibb elmi bir çox xə st ə likl ərin, xüsusilə ürə k-damar, m ə d ə - bağırsaq tipli x ə st ə likl ə rin psixogen m ənşəli olduğunu sübuta yetirmişdir. Bu eynil ə insanın psixologiyası, davranışı və münasibə tl ə r sistemind ə birbaşa tə siri olan endokrin sistem ə d ə aiddir. Bu sah ə d ə praktik iş aparan psixoloq bu tipli x ə st ə likl ərin yaranması və k ə skinl əşmə si haqqında xə b ərdarlıq edir, insanların psixologiyası və davranışına xüsusi metodlarla t əsir edir, üzvi reyaksiyalarl a bağlı xə st ə likl ər haqqında konkret tövsiyyə l ə r verm ə kl ə , onların müalicəsi üçün ə lveri şli imkan yaratmış olur. T ə hsil sisteminin idar ə etm ə strukturlarının işçilə ri idar ə etm ə sah ə sind ə adamlara, qrup v ə kollektivl ə r ə r ə hb ə rlikd ə psixoloji kömə y ə ehtiyac duyurlar. Ona görə d ə , t ə hsild ə idar ə etm ə strukturunun işçilə ri idar ə etm ə psixologiyası, insanların qarşılıqlı münasibə tl ərinin psixologiyası, habelə qrup f ə aliyy ə tinin s ə m ə r əliliyini şə rtl ə ndir ə n amill ər haqqında zə ruri psixoloji bilikl ə r ə malik olmalıdırlar . T ə lim v ə t ə rbiy ə işi ilə m əşğul olan h ə r bir yaşlı adamın uşaqların inkişafı və onların idarə olunması haqqında biliklə r ə sahib olması onun fə aliyy ə tinin s ə m ə r ə liliyin ə stimul 21 yaradan amill ə rd ə n biridir. Bu bilikl ə r ixtisas v ə peşə hazırlığı sistemində ali pedaqoji t ə hsil müə ssis ə l ə rind ə z ə ruri minimum h ə cmind ə verils ə d ə , zaman keçdikcə bu bilikl ərin çoxu qismə n v ə ya tam şə kild ə köhnə lir, daim yenil əşmə y ə, tamamlanmağa ehtiyac duyur. Psixoloji xidmə t bu v ə ya dig ər pedaqoqun bütün pedaqoji fə aliyy əti dövründə mövcud biliklə rin korreksiyası funksiyasını da yerinə yetirir. T əhsil müə ssis ə l ə rind ə çalışan psixoloq digə r bilik sah ə l ə rinin nümayə nd ə l ə ri - pedaqoqlar, defektoloqlar, sosioloqlar, h ə kiml ər, hüquqşü - naslarla birlikd ə uşaqların taleyi ilə bağlı olan müxtə lif v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sind ə iştirak edir. Bu və zif ə l ər sırasında ilk növbə d ə öz yaşıdlarından ə h ə miyy ətli şə kild ə f ə rql ə n ən, xüsusi diqqət, qayğı , spesifik münasibə t t ə l ə b ed ən uşaqlarla iş p rosesind ə pedaqoji işin qeyri -adi forma v ə metodlarından istifadə olunmasının zəruriliyi ön palnda durur. Burada söhbə t h ər şeydə n ə vv əl öz inkişafı baxımından həmyaşıdlarından gerid ə qalan v ə istedadlı uşaqlardan gedir. Birinci qr upa aid edil ə n uşaqların tə limi v ə t ə rbiy ə sind ə onların imkanlarına uyğun yüngül, çə tinlik d ə r ə c əsi aşağı olan öyrədici proqramlar, ikinci qrup üçün isə , ə ksin ə, adi uşaqlardan fərqli olaraq daha mürə kk əb, dolğun proqramların t ə tbiqi t ə l ə b olunur. M ə qs ədyönlü hazırlanmış belə proqramlar ilk növbə d ə ilkin pedaqoji- psixoloji ekspertizadan keçirilməli, müxtə lif ixtisasdan olan mütə x əsis pedaqoqların rə yl ə ri əsasında qiymə tl ə ndirilm əli, müvafiq kateqoriyalardan ola n uşaqların optimal inkişfının tə min edilm ə si baxımından yararlığı müə yy ə nl əşdirilmə lidir. Bu zaman bel ə bir c ə h ə t xüsusilə diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlanılmalıdır ki, öz inkişafında geridə qalan, fiziki v ə psixi c ə h ə td ə n z əif olan uşaqlar üçün hazırlanmış yüngülləşdirilmiş tə lim v ə t ə rbiy ə proqramları onların normal uşaqlardan gerid ə qalmasının daha da də rinl əşmə sin ə g ətirib çıxarmasın. Əksinə , bel ə proqramlar inkişafetdirici mə zmuna malik olm alı, geridə qalan uşaqların sürətli inkişafını tə min etm əli, psixoloji baxımdan adi normal 22 uşaqlarla onlar arasındakı fə rql ərin azaldılmasına xidmə t etm ə lidir. Bu cür asan, lakin sürətli inkişafetdirici proqramların hazırlanması istedadlı uşaqlar üçün mürə kk əb inkişafetdirici proqramalrın hazırlanmasından xeyli çə tindir.Ona görə d ə , praktik psixoloqun f ə aliyy ə tind ə psixi inkişaf baxımından gerid ə qalan, l ə ngim ə halları müşahidə olunan uşaqlarla işə yaşıdlarını üstə l ə y ən uşaqlara nə z ə r ən daha çox vaxtın ayrılması zə rur əti yaranmış olur. B ə z ən uşaqlarla iş prosesində onların gə l ə c ə k taleyi il ə birbaşa ə laq ə si olan probleml ər yaranır. Uşağın pedaqoji - psixoloji baxımdan ə v ə zl ə nm əsi mümkün olmayan ciddi əqli qüsurları tibbi -psixoloji ekspertiza il ə t ə sdiql ə ndikd ə onun kütlə vi m ə kt ə bd ə t ə hsilini davam etm ə si v ə ya onun mümkünsüzlüyü ilə bağlı mə s ə l ə l ə rin h ə lli z ə rur əti meydana çıxır. Bel ə hallarda praktik psixoloqun üzə rin ə daha böyük mə suliyy ə t, obyektiv q ə rar q ə bul etm ə k m ə suliyy əti düşür. O, uşaq haqqında ixtisaslı v ə m ə suliyy ə tli ekspert r ə yi verm ə li, onun g ə l ə c ək taleyi üçün pedaqoq, h əkim, defektoloq, hüqüqşünas və b. il ə birg ə bu m ə siliyy əti bölüşmə lidir. Psixoloji xidm ət mürə kk əb, çoxsə viyy ə li struktura malikdir. O, t ə hsil sistemini yuxarıdan aşağıya doğru – T ə hsil Nazirliyind ən başlamış, m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə v ə m ə kt ə bd ə mövcud olan uşaq qruplarınadək bütün pillə l ə ri ə hat ə edir. Bu m ə qs ə dl ə bir çox xarici ölkə l ə rin t ə hsil nazirlikl ə rind ə v ə baş idarə l ə rd ə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|