Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Amerika Psixoloq – Kaunslerl ə ri Assosiasiyası
- Xuan Uarte
- İspan Psixoloqlar Cə miyy ə ti
- “Rossolimo profili”
- “Təbii eksperiment haqqında”
|
“inventar” xidm ə ti, y ə ni h ər bir şagird, onun fərdi xüsusiyyə tl əri haqqında informasiyanın toplanması; şagirdlər üçün tə lim , peşə v ə şə xsi-sosial sah ə l ər üzrə informasiya xidm ə ti ; şagirdlə r ə f ə rdi v ə qrup halında m ə sl ə h ə tl ərin keçirilmə sini t ə min ed ə n kaunslinq xidm ə ti; şafirdlə rin m ə kt əbi qurtardıqdan sonra onların müxtə lif f ə aliyy ət növlə rin ə uyğunluğunu müə yy ə nl əşdirən (müvafiq işin seçilmə si, dig ə r t ə hsil 52 müə ssis ə l ə rin ə daxil olma) t ə minetm ə xidm ə ti; m ə kt ə b m əzunların taleyi, onların müvə ff ə riyy əti, uğursuzluqları, problemləri ―qaydensin‖ onların h əyatında rolu haqqında rə yl əri öyrə n ən proqramların nə tic ə l əri üzə rind ə n ə zar ə t xidm ə ti. Qeyd etm ək lazımdır ki, ABŞ - da ―qaydens‖ xidmə tinin ə sas t əşkilatçısı və icraçısı kaunslerlərdir. Onlar göstə ril ən bütün bölmə l ə r üzrə şagirdlə rl ə olduğu kimi, valideynlə r, m ə kt əb müdiriyyə ti, ictimaiyy ə t, ayrı - ayrı şə xsl ə r v ə t əşkilatlarla da iş aparırlar. ABŞ -da bu xidm ə ti h ə r bir m ə kt ə bd ə ―kaunslerlər‖lə yanaşı, onlara köməkçi olan ―müə llim- kaunslerl ər‖ yerinə yetirirl ər. Ştatlarda və vilay ə tl ə rd ə bu proqr amın yerin ə yetirilm ə sin ə m ə suliyy ət daşıyan xüsusi şöbə l ə r f ə aliyy ət göstə rir. Bütün ölkə müqyasında ―qaydens‖ proqramının həyata keçirilmə sin ə r ə hb ə rlik v ə n ə zar ə t Amerika Psixoloq – Kaunslerl ə ri Assosiasiyası t ə r ə find ə n h əyata keçirilir. Bu ölkə d ə 400-d ən artıq təhsil müə ssis ə si ―qaydes‖ xidməti üzrə mütə x əssis hazırlayır. ABŞ - da bu ixtisas üzrə ali m ə kt ə b ə daxil olmaq ist ə y ə nl ə rin pedaqogika magistri diplomu, 2- 5 il iş stajı və iş yerindən müsbə t xasiyy ə tnam ə si t ə l ə b olunur. T ə hsild ə spesifik psixoloji xidm ə t sistemin ə malik olan ölkə l ə rd ə n biri d ə İspaniyadır. Bu ölkə d ə psixodiaqnostika sah ə sind ə ilk ə s ə r h ə l ə 1575-ci ild ə h ə kim v ə filosof Xuan Uarte (1530-1589) t ə r ə find ə n yazılmışdır. “Xarakterin elmi mə qs ə dl ər üçün tədqiqi” adlanan h ə min traktat psixologiya elmin ə böyük töhfə vermişdir. Onun ə sas m ə qs ə di ―müdrikliyin‖ tiplərini müə yy ə nl əşdirmə kd ə n, intellektual funksiyalar əsasında insanlar arasındakı fə rql ə ri aşkara çıxarmaqdan ibarə t olmuşdur. Uartenin fikrincə , t əlimin yaxşılaşdırlması üçün bu funksiyaların öyrə nilm ə sinin ə h ə miyy əti olduqca vacibdir. ―Biofiziki‖ müayinə il ə yanaşı (d ə ri v ə tük örtüyü, çə ki, b ə d ə n temperaturu v ə s.) suby ektin tapşırıqlar seriyasını (oxu, yazı və s.) icra ed ən zaman idrak sferasına aid olan ə m əliyyatları da tə hlil etm ək lazımdır. O, belə hesab edirdi ki, m ə qs ə d ə - 53 yönəlişlik, hafizə , t ə x əyyül, və s. kimi idrak prosesl ə ri h ər bir uşağa onun t ə bii qabiliyy ə tl ə rin ə müvafiq olan elmlə ri v ə ya inc ə s ə n əti öyrə nm ə y ə imkan verir. Bu traktat öz zamanında inkiviz isiya t ə r ə find ən qadağan edildi və yalnız XVIII ə srd ə n sonra t ərcümə edil ə r ək İspaniyanın hüdudlarından k ə narda ge niş yayılmağa başlandı. Xuan Uarted ə n sonra Mariano Kubi (1801- 1875) Qallın frenoloji ideyalarına əsaslanaraq insanın sifə tind əki qüsurların əqli inkişafla ə laq ə sini, Pedro Mate-i-Fontanet (1811-1877) is ə idealist metod əsasında psixi funksi yaları öyrə nm ə y ə t əşəbbüs göstərmişlə r. XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə İspaniyada elmi psixologiya Xiner, Sim arro, Turro, Lafora kimi aliml ə rl ə t ə msil olunurdu. H əmin dövrdə psixodiaqnostika psixologiyanın tə tbiqi sah ə si kimi pedaqogikada v ə tibbd ə inkişaf edirdi. İspan mə kt ə bl ə rind ə t əhsili yaxşılaşdırmaq üçün testlə rd ən geniş istifadə olunmağa başlanıldı. Belə ki, 1930-cu ild ə A.Binenin, 1932-ci ild ə Otisin əqli inkişaf testlə ri, 1936- cı ildə is ə Klapared, Bayyard v ə Ozeretskinin m ə kt ə b testl ə ri ispan dilin ə t ərcümə edildi. H əmin dövrdə psixodiaqnostika üzrə aparılan ən yaxşı işlər sırasında X.Kommasın və R.Laqonun adlarını qeyd etm ə k olar. Ötə n ə srin 50-ci ill ə rind ən başlayaraq İspan psixoloqları Hermaynın r ə hb ərliyi altında İspaniyanı Ali Elmi -t ədqiqat Şurası, Madrid, Barselona, Valensiya Universitetl ə ri İspan Psixoloqlar Cə miyy ə ti kimi m ə rk ə zl ə rd ə praktik psixoloji t ədqiqatları genişlə ndirm ə y ə başladılar. Onlar xarici testlə ri uyğunlaşdırmaq və öz testlə rini yaratmaq sah ə sind ə uğurlu addımlar atdılar. Bu sırada Yelanı Çekadasın intellekt testlə rinin, Pipilosun H.Ayzenkin modeli əsasında yaratdığı şə xsiyy ə ti qiym ə tl ə ndirm ə testl ərinin adlarını çə km ə k olar. 1960- cı il d ən başlayaraq İspaniyada tə limin prinsipl ə rin ə ə saslanan 54 yeni psixodiaqnostik metodikalar – eksperimental psixologiya meydana g ə ldi. Bu sah ə d ə çalışan alimlə rd ə n A.Staats v ə A.Bandura orqanizml ə ə traf mühit arasındakı ə laq ə l əri araşdırma qla bu q ə na ə t ə g ə ldil ər ki, davranışı şə rtl ə ndir ə n ə sas amil orqanizml ə mühüt arasındakı qarşılıqlı münasibə tl ə rd ə n ibar ə tdir. 1.2.2. Rusiyada psixoloji xidm ə tin tarixi v ə müasir və ziyy ə ti Rusiyada praktik uşaq psixologiyası XX ə srin ə vv ə ll ə rind ən başlayaraq intensiv inkişaf yoluna qə d əm qoymuşdur. Onun yaranması və inkişafı qabaqcıl rus psixoloji, pedaqoji və f ə ls ə fi fikri il ə sıx bağlı olmuşdur. Rusiyada pedaqogika v ə uşaq psixologiyası elmlərinin qovuşuğunda , q ərb ölkə l ə rind ə ki ideya v ə c ə r əyanların təsiri altında yeni istiqamə t meydana g əlmişdir. Sematik t ədqiqat metodları əsasında ruhi aləmin öyrə nilm ə si t əşəbbüslə ri ilk d ə f ə rus h ə kim v ə fizioloqları tə r ə find ə n ir əli sürülmüşdür. Onlar uşağın inkişafını obyektiv t ədqiqat metodları əsasında öyrə nm ə k sah ə sind ə ə h ə miyy ə tli t ədqiqatlara başlamış və bu bu istiqam ə td ə elmi axtarışlarında fiziologiya, pediatriya v ə psixiatriya elml ə rin ə daha geniş istinad etmişlər. İ.M.Seçinov və K.D.Uşinskinin tə liml ə rind ən faydalanan rus pediatrları U.V.Tarxano va, N.P.Qundobina bel ə hesab edirl ər ki, şə xsiyy ə tin m ə n ə vi t ə rbiy ə si m ə s ə l ə si yalnız pedaqogikanın deyil, hə m d ə başqa elmlə rin v ə zif ə sidir. Rusiyada praktik psixologiyanın bir bilik sahəsi kimi inkişafında Q.İ.Rossolimo və V.P.Kaşenko kimi alimlə rin f ə aliyy ə ti diqq ə ti c ə lb edir. XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə n başlayaraq onlar ilk pedoloji laboratoriyaların təşkilinə başlamışlar. Onların iştirakı ilə Moskva Pedaqoji Akademiyasının nə zdind ə ilk pedoloji laboratoriya yaradılmışdır. Burada aparılan tədqiqatların ə sas ideyası çə tin, ə qli c ə h ə td ə n gerid ə qalan uşaqların öyrə nilm əsi, xüsusilə onların tə liminin mümkünlüyündə n ibar ə t idi. Uşaqların obyektiv diaqnostikası metodlarının, xüsusilə testl ə r metodu- 55 nun işlənib hazırlanmasında Q.İ.Rossolimo xüsusi rol oynamışdır. Onun r ə hb ərliyi altında Moskva Dövlət Unuversitetinin Əsəb klinikası nə znind ə ki Uşaq Psixologiyası və Nevrologiyası İnstitutunda uşaqların pedaqoji cə h ə td ə n öyrə nilm ə si h əyata keçirilirdi. Q.İ.Rossolimonun XX ə srin ə vvll ə rind ə t ə rtib etdiyi ümumi qabil iyy ə t testl ə ri 20-30-cu ill ə rd ə m ə kt əb praktikasında geniş t ə tbiq olunaraq m əhşurlaşmış v ə özünün diaqnostik də y ə rin ə görə xüsusi şöhrət qazanmışdı. Bu testlə r testologiya tarixind ə onun adı ilə “Rossolimo profili” adlandırılır. O, müə yy ən etmişdir ki, hə r bir adamın fə rdi xüsusiyyə tl ə rind ən asılı olaraq onun üçün xarakterik olan müə yy ə n profill ə r, psixi k ənara çıxmalar mövcuddur. Belə ki, şizofreniya və ya isteriya x ə st ə likl ə rinin obyektiv xarakteristikasından asılı olaraq özünə m ə xsus profill əri mövcuddur. Bel ə likl ə , Rossolimonun testi cizli v ə ya aşkar simptomları olan xə st ə likl ə ri d əqiq müə yy ə nl əşdirmə k, el ə c ə d ə, uşaqların diaqnostikasını asanlaşdırmaq, onların korreksiya edilməsi metodlarını axtarıb tapmaq imkanı vermiş oldu. XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə Ru siyada pedologiyanın formalaşmasının ə sl t əşəbbüskarları A.P.Neçayev, N.P.Rumyantsev və V.M.Bexterev olmuşdur. Neçayev və Rumyantev pedologiyanın kompleks xarakter daşıyan üstünlüklə rind ə n b ə hs ed ə r ə k qeyd edirdil ər ki, onun başlıca mə qs ə di uşaqların psixoloji müayinə sind ə n ibar ətdir. Pedologiyanın predmetini müə yy ə n ed ə rk ən Rumyantsev yazırdı ki, o, uşaqların fiziki və ruhi al ə mini öyrənir, bununla da, insanı tə rbiy ənin predmeti kimi bütün münasibə tl ə rd ə öyranmə k v ə zif ə sini yerin ə yetirmiş olur. Pedologi yanın və zif əsi uşaqların həyatı və inkişafına aid olan hə r bir m əlumatı toplamaq, sistemləşdirmək, bu inkişafın zonasını müə yy ə nl əş - dirm ə kd ən, onun qanunlarını tapmaqdan və t ətbiqini araşdırmaqdan ibarə tdir. Bexterev bu fikr ə t ə r əfdar çıxaraq qeyd edirdi ki, uşaq psixologiyası və pedologiya nın ə sas v ə zif əsi uşağın ruhi xüsusiyyə tl ərinin, onların tə rbiy ə si m ə s ə l ə l ə rinin t ə dqiq edilm ə sind ə n ibar ə tdir. 56 1904- cü ildə Peterpurqda A.P.Neçayevin rə hb ə rliyi altında Rusiyada ilk pedoloji kurslar açıldı. Bu kursları n m ə qs ədi müdavimlə ri uşaq və g ə ncl ə rin fizoloji v ə psixoloji xüsusiyyə tl əri haqqında zə ruri bilikl ə rl ə silahlandırmaqdan v ə pedaqoqların nə z əri potensiallarını yüksə ltm ə kd ə n ibar ət idi. Kursların qarşısında bir sıra praktik maqsə dl ə r d ə qoyulmuşdu: - uşaqların psixofizioloji tə bi ətini öyrə nm ə k m ə qs ə dil ə t ədqiqatların aparılması; - şagirdlə rin f ərdi xüsusiyyə tl ə rinin t ədqiqi metodlarının ə saslan dırılması; - g ə l ə c ə kd ə m ə kt əb islahatının aparılması üçün materialların toplanması. H ə min ill ə rd ə pedaqoji bilikl ərin daha geniş yayılması üçün Neçayev və Rumyantsev pedaqoji psixologiya v ə pedaqogikaya aid bir sıra kitablar çap etdirdil ər. Bu dövrdə Rusiyada uşaq psixologiyasına aid bir sıra jurnallar - “Tə rbiy ə x ə b ə rl əri”, “Psixologiya, K riminal antropologiya v ə pedaqogiya x ə b ə rl əri”, “Pedaqoji xə b ə rl ər” çap olunurdu. Rusiyada pedologiyanın inkişafının yenı mə rh ə l əsi B.M.Bextrevin adı ilə bağlıdır. O, Rusiyada ilk də f ə olaraq elmi pedologiyanın əsaslarını yaratmış v ə t ə lim v ə t ə rbiy ə m ə s ə l ə l ə rinin empri k yolla öyrə nilm ə sind ə pedoloji elmi- t ədqiqatların əsasını işləyib hazırlamış, elmi -laborator v ə elmi-klinik olmaqla pedoloji müə ssis ə l ərin bütöv bir şə b ə k əsini yaratmışdır. 1907 -ci ild ə is ə B.M.Bexterev Peterburq Psixonevroloji İnstitutunda pedoloji şöbə yaratdı və bu şöbə uzun ill ə r boyu pedoloji t ədqiqatların aparıcı mə rk əzi olmuşdur. Pedologiyaya marağın böyük olmasına baxmayaraq , o dövrdə elmin bu sah ə sind ə mütə x ə ssisl ər olduqca az idi. Praktik uşaq psixologiyası ötə n ə srin ə vv ə ll ə rind ə öz inkişafının formalaşma mə rh ə l ə sind ə idi. Bu m ə rh ə l ə d ə o, xam materialların toplanması mə rh ə l ə sind ən bu materialları ə ld ə etm ə k metodlarının işlənib hazırlanması mə rh ə l ə sin ə q ə d ə m qoydu. Yeni m ə rh ə l ə d ə uşağın psixi inkişafının diaqnostikasına sistemli yanaşma ə n z ə ruri t ə l ə b idi. Bu dövrdə uşaqların və uşaq qruplarının praktik məşğə l ə l ər üçün fə rdi xüsusiyyə tl ərinin öyrə nilm ə sin ə yönəlmiş metodların yaranması və t ə tbiqi 57 genişlə nm ə y ə başladı. Bu mə qs ə dl ər üçün M.M.Rubinşteyn, A.P.Neçayev, N.P.Rumyantsev daha sonralar is ə P.P.Blonski, M.Y.Basov, A.S.Zalujnı, V.S.Vıqodski tə r ə find ən işlənilmiş testlə rd ə n, ankertl ə rd ə n bioqrafik, statistik, antropometrik metodlardan istifad ə olunurdu. Uşaqların psixikasını esperimental yolla öyrə nm ək üçün ötə n ə srin ə vv ə ll ə rind ə A.F.Lazurski A.P.Neçayevlə birg ə Peterburqda ilk psixologiya laboratoriyalarından birini yaratdılar. Sonralar o uzun illər boyu V.M.Bexterev adına psixonevroloji institutu n ə zdind əki psixologiya laboratoriyasına rə hb ərlik etmişdir. Laboratoriya esksperimenti metodunun t ə tbiqi il ə aparılan tədqiqatlardakı qüsurlar Lazurskini psixoloji tədqiqatların digər yollarını axtarmağa tə hrik edirdi. Bel ə likl ə , o, psixi proses v ə funksiyaların öyrə nilm ə sinin alternativ metodu kimi t ə bii eksperiment metodunu t ə klif etdi. 1911-ci ild ə onun pedaqoji psixologiya v ə pedologiya elml əri üçün böyük ə h ə miyy ə t ə malik olan “Təbii eksperiment haqqında” adlı ə s əri çap olundu. Lazurski sübut etdi ki, laboratoriya eksperimenti il ə müqayisə d ə t əbii eksperiment uşaq psixikası haqqında daha bitkin v ə obyektiv m əlumatları ə ld ə etm ə y ə imkan verir. Onun t əbii eksperiment haqqında ideyaları, təcrübi psixologiya elminin yaradılmasının zəruriliyi haqqında fikirlə ri bir q ə d ə r sonra onun yetirm ə si M.Y.Basov t ə r ə find ən inkişaf etdirildi. Lazurskinin labor atoriyasında fərdi xüsusiyyə tl ərinin öyrə nilm ə sin ə xüsusi diqqə t yetirilirdi. H ə l ə 1897-ci ild ə V.M. Bexterevin redaktorluğu ilə çap olunan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|