Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Ümumi və eksperimental psixologiya”
- “Böyük pedaqoqlar” , N.D.Vinoqradov v ə A.A.Qr ombaxın redaktorluğu ilə “Uşaqların ruhi həyatı”
- “Psixoloji kitabxana” , “Praktik mə kt ə b ensklopediyası”
- Uşaq Müayinə İnstitutu
- “Uşaqlar üzə rind ə psixoloji müşahidə l ərin metodikası” (1929), “Pedaqoq və
|
“Psixiatriya icmalı” adlı jurnalda Lazurskinin ―Fərdi psixologiyanın müasir və ziyy əti‖ adlı mə qal əsi çap olunmuşdu. O , ― Xarakterl ər haqqında elm oçerkləri” (1909) adlı ə s ə rind ə elmi xarakterologiyanın orijinal konsepsiyasını yaratdı. Lazurski qeyd edirdi ki, insanların fərdi xüsusiyyə tl əri onların sinir sisteminin fə aliyy ə ti il ə bağlıdır. Ona görə d ə, müxtə lif psixi prosesl ə rin f ə aliyy əti haqqında em prik m ə lumatlar t əcrid olunmuş şə kild ə deyil, sistem halında öyrə nilm ə lidir. Eksperimental t ədqiqatlar insanın bütöv psixoloji portretini yaratmalıdır. Meyllə r, qabiliyy ə tl ə r, 58 temparamentl ə r v ə insanın digə r f ərdi xüsusiyyə tl ə rini xarakterl ə rin tam t ə bii t əsnifatı əsasında qurmaq mümkündür. Lazurskinin fikrincə, bütün bunlar yeni elmin əsasını təşkil etmə lidir. 1912-ci ild ə onun “Ümumi və eksperimental psixologiya”, ölümündə n sonra is ə 1922-ci ild ə “Şə xsiyy ə tl ə rin t əsnifatı” a dlı ə s ə rl əri çap olundu. Lazurskinin mövqeyi Qərb psixoloqları V.Ştern, A.Bine və F.Haltonun mövqeyində n f ə rql ə nirdi. O, t ə tbiqi t ədqiqatları zə ruri hesab ets ə d ə , f ə rdi f ə rql ərin öyrə nilm ə sinin elmi c ə h ə td ə n əsaslandırılmış nə z ə riyy ə sinin d ə yaradılmasının vacibliyini irəli sürürdü. Fərdi psixologiyanın nə z ə ri bir elm kimi t əqdim olunması onun fikrincə, bu elmin heç də t əcrübi ə h ə miyy ətini azaltmır. H əmin dövrdə Moskva Dövlə t Universitetinin f ə ls ə f ə kafedrasının müdiri Q.İ.Çelnanov Lazurskinin ideyalarına t ə r əfdar çıxaraq qeyd edirdi ki, praktik psixologiya kursu üzrə proqramlara n ə z ə ri m ə s ə l ə l ə r ə aid bölmə nin daxil edilm ə si z ə ruridir. Bel ə ki, ümumi qanunauyğunluqları və metodoloji prinsipl ə ri bilm ə d ən uşaqların psixikasını savadlı şə kild ə t ə dqiq etm ə k qeyri- mümkündür. Sonralar həyat Çelnanovun fikirlərinin doğruluğunu tə sdiq etdi. Yüksə k t ədqiqatların aparılmasında, xüsusilə, diaqnostika üzrə işin təşkilində qüsurların olduğu tə sdiq olundu. Qeyd etm ə k z əruridir ki, uşaqların psixi inkişafının öyrə nilm ə s i bir çox aliml ə ri bu prosesd ə ail ə nin v ə ail ə daxili iqlimin ə h ə miyy ə ti haqqıda fikirə g ətirdi. Ona görə d ə , bir sıra alimlə r ail ə t ə rbiy ə sinin ə sas v ə zif ə l ə rini t ə hlil etm ə kl ə kifay ə tl ə nm ə d ə n valideynl ə rin sistematik olaraq maarifl ə ndirilm ə sinin z ə rurili yini ön plana çə kirdil ər. Bunun üçün valideyn də rn ə kl ə ri t əşkil olunur, ail ə t ə rbiy ə sin ə aid kitabların nəşrinə üstünlük verilirdi. Bu dövrdə P.F.Kapterev ail ə d ə t ə rbiy ə v ə t ə lim probleml ə rin ə aid bir sıra kitabçalar çap etdirirdi. XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə rus pedaqoq, psixoloq v ə h ə kiml ə ri əlbir şə kild ə s ə m ə r əli iş apardılar. Hə kim-pediatrlardan N.P.Qundobin v ə E.A.Pokrovski m ə kt ə b x ə st ə likl ərinin profilaktikası , psixoloqlardan P.F.Kapterev, 59 B.P.Lenski, M.M.Rubinşteyn və .b. t ədqiqatçılar isə m ə kt əb yorğunluğu , oxu v ə yazının formalaşması dinamikası, də rsd ə ixtiyari davranış və intellektin inkişafı problemlərini öyrə nirdil ə r. Uşaqların psixi inkişafı problemlə rinin t ə dqiqind ə rus psixiatır və pedaqoqu İ.A.Sikorskinin müstəsna rolu olmuşdur. O, uşaqların psixi inkişafındakı qusurların və l ə ngim ə l ərin yaranmasında affektlə rin rolunu araşdırmaqla yanaşı, onların korreksiya edilməsi üçün tövsiyə l ə r d ə işlə yib hazırlayırdı. Onun m ə kt ə b h əyatı üçün praktik ə h ə miyy ə t k ə sb ed ə n t ə dqiqatlar, içə risind ə əqli yorğunluğun s ə b ə bl ərinin öyrə nilm ə sin ə aid eksperimental t ədqiqatları müstə sna ə h ə miyy ə t ə malik olmuşdur. İ.A.Sikorski müə llim v ə şagirdlə rin d ə rsd ə yorğunluğunun aradan qaldırılmasını tə min ed ə n d ərs proqramları təklif etmiş, ilk də f ə olaraq Kiyevd əki Frebel adına mə rk ə zd ə eksperimental m ə kt ə b v ə psixoloji m ə sl ə h ə txana t əşkil etmişdi. XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə rus pedoloqları uşaq psixologiyası və t ə hsil probleml ə ri il ə bağlı intensiv tədqiqatlar aparırdılar. 1906-1916- cı illə rd ə Rusiyada pedaqoji v ə eksperimental psixol ogiyaya aid beş qurultay keçirilmişdi. Ötə n ə srin ə vv ə ll ə rind ə Rusiyada uşaq və pedaqoji psixologiya probleml ə rin ə h əsr olunmuş sistematik kitab nəşrinə başlanılmışdı. Bu dövrdə M.M.Rubnşteynin redaktorluğu ilə “Böyük pedaqoqlar” , N.D.Vinoqradov v ə A.A.Qr ombaxın redaktorluğu ilə “Uşaqların ruhi həyatı” v ə s. kimi d ə y ə rli ə s ə rl ə r n əşr olunmuş, “Psixoloji kitabxana” , “Praktik mə kt ə b ensklopediyası” seriyasından bir sıra kitablar nəşr olunmuş, çoxlu sayda d ə rn ə kl ə r v ə açıq universitetlər yaradılmışdı. Bütün bunların nə tic ə sind ə praktik psixologiya elminin aparıcı sah ə l ə rind ə n birin ə çevrilmiş psixoloji diaqnostikanın zəruriliyi ideyası və psixoloqun t ə hsil sistemind ə iştirakının zə ruriliyi ə d ə bi olaraq m ə kt ə b h əyatına daxil olmuşdu. 60 Rusiyada 1917-ci ild ə baş vermiş oktyabr çevrilişindən sonra bir çox filosof v ə aliml ər ölkə d ən sürgün edilsə d ə, uşaq psixologiyası problemlə ri il ə m əşğul olan tədqiqatçılar öz fə aliyy ə tl ə rini davam etdirirdil ə r. Bununla bel ə , sovet hakimiyy ətinin artıq ilk illə rind ə müasir, marksist pedologiyanın yaradılması istiqamə tind ə s ə yl ər genişlə nirdi. A.B.Zalkind, P.P.Blonski, K.N.Kornilov, M.Y.Basov, L.S.Vıqodski və başqa psixoloqlar qeyd olunan sah ə d ə f əal iş aparırdılar. XX ə srin 20-ci ill əri yeni praktik uşaq psixologiyasının yaranması, onun metodoloji əsaslarının və inkişaf yollarının fəal axtarışı ilə diqq ə ti c ə lb edir. Bu dövr sovet psixologiya elminin prinsip v ə metodlarının, istiqamə tl ə rinin axtarışı ilə s ə ciyy ə l ənir. Ona görə d ə , 1917-ci ild ən sonrakı ilk 6 -7 il sovet pedologiyasının inkişafında çətin bir dövr kimi nə z ə rd ən keçirilə bil ər. Bu dövr çoxsaylı elmi konfrans və qurultaylar, psixologiyanın nə z ə ri probleml ə rinin h əlli yollarının axtarışına yönəlmiş geniş diskusiyalar dövrü kimi tarixdə qalmışdır. Praktik psixologiyanın bu dövrdə qarşısında duran ə sas v ə zif ə yeni c ə miyy ə tin yeni v ə t əndaşının tə rbiy ə edilm ə sind ə n ibar ət idi. Bu dövrdə daha s ə m ə r ə li t əlim metodlarına ə saslanan yeni sovet m ə kt ə binin əsası qoyuldu, yeni insanın tə rbiy əsi işində psixologiya elminin rolu v ə ə h ə miyy ə ti yüksə lm ə y ə başladı. Pedoloq və praktik psixoloqların qarşısında yeni və yüksə k t ə l ə b qoyulurdu: pedoloq v ə psixoloqların fə aliyy ə t istiqam ə tl ə ri müə yy ə nl əşdirilir, uşaq psixikasının öyrə nilm əsi üçün yeni və çoxsaylı, maraqlı metodlar işlənib hazırlanır, mə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə v ə m ə kt ə bd ə praktik psixoloqların və pedoloqların fə aliyy ə t istiqam ə tl əri, hüquq v ə v ə zif ə l ə ri d ə qiql əşdirilir. Praktik psixologiya qarşısında duran və zif ə l ər sırasına uşaq kollektivl ə rinin v ə ―çətin‖ , xüsusilə baxımsız uşaqların psixoloji xüsusiyyə t- l ərinin öyrə nilm əsi, onların tə limi v ə davranışındakı kənaraçıxma hallarının korreksiyası və s. kimi yeni v ə zif ə l ə r d ə daxil edildi. Bu v ə zif ə l ə rin yerin ə 61 yetirilm ə si t ə l ə bl əri yeni konsepsiyaların və metodikaların işlə nib hazırlanmasını zə rur ə t ə çevirmişdi. Belə likl ə , elmi-t ədqiqat institutları nə z ə ri, pedaqoji v ə klinik müə ssis ə l ə r birl əşdirilə r ə k n ə h ə ng elmi m ə rk ə zl ər şə klind ə f ə aliyy ə t ə başladı. V.M.Bexterevin rə hb ə rliyi il ə 1918-ci ild ə əsası qoyulmuş Psixonevroloji instit ut Akademiyaya çevrildi, onun nə zind ə is ə A.S.Qriboyedov adına Uşaq Müayinə İnstitutu yaradıldı və onun n ə zind ə ə qli c ə h ə td ə n gerid ə qalan, ə s ə b x ə st ə liyi olan 100 n ə f ə r 4- 18 yaşlı uşaqlar üçün stasionar şöbə t əşkil olundu. Bu institutda psixi qüsurları olan uşaqların diaqnostikası il ə yanaşı, ə qli c ə h ə td ən normal uşaqların da öyrə nilm əsi üçün yeni metodlar işlə nilir, m əşhur testlərin modifikasiyaları yaradılırdı. Həmin dövrdə uşaq müayinə inctitutu bir neçə ali m ə kt əb üçün eksperimental baza rolunu oynayırdı. Burada təcrübə keçə n tibb v ə pedaqoji institutların tə l ə b ə l ə ri yeni metodikalarla işlə m ək qaydalarını öyrənir, müasir psixodioqnostikanın metodları ilə tanış olur, ―çətin‖ uşaqlarla ünsiyyət yaratmağın üsullrına yiy ə l ə nirdil ə r. 1923- cü ildə Uşaq Müayinə İnstitutunda müayinə kabineti v ə pedol oji müalicə xana t əşkil olundu. Ötə n ə srin 20-ci ill ə rind ə Rusiyada f ə aliyy ət göstə r ə n ikinci iri psixoloji m ə rk ə z Peterburqda A.İ.Gertsen adına Pedaqoji İnstitut idi. Bu institutda psixoloji t ədqiqatlara, o cümlə d ə n yeni diaqnostik metodikaların hazırlan - masına A.P.Boltunov rə hb ə rlik edirdi. Bu ali m ə kt ə bin t ə l ə b ə l ə ri N.A.Nekrasov v ə K.D.Uşinski adına Pedaqoji Texnikumlarda təcrübə keçir, yalnız tə dris müə ssis ə l ə rind ə deyil, müalicəxanalarda, uşaq müə ssis ə l ə rind ə d ə pedaqoqlarla birg ə ―çətin‖ uşaqların valideynlə ri il ə maarifl ə ndirici v ə m ə sl ə h ət işləri aparırdılar. 1919 -cu ild ə E.V.Quryanovun r ə hb ərliyi altında Moskva xalq t əhsili şöbə sinin M ə rk əzi Pedaqoji laboratoriyası yaradıldı. Bu laboratoriyanın ən mühüm və zif ə l ə rind ə n biri m ə kt ə b ə q ə d ə r v ə m ə kt əb yaşlı uşaqların diaqnostikasının yeni metodlarını işləyib hazırlamaqdan, mövcud testl əri standartlaşdırmaq və modifikasiya etm ə kd ə n ibar ə t idi. Burada 62 pedaqoqların sadə diaqnostik metodikalarla tanış edilmə sin ə , onlar arasında psixoloji bilikl ə rin t əbliğinə xüsusi diqqə t yetirilirdi. Yeni proqramlara v ə yeni iş metodlarına artan tə labat n ə tic ə sind ə 1922- ci ild ə RSFSR Xalq Maarif Komissarlığında Mə kt ə b İşinin M etodları İ nstitutu yaradıldı. Bu institutun aparıcı şöbə l ə rind ə n biri t ədqiqatçılıq və yeni diaqnos- tik metodikaların işlə nilm ə si il ə m əşğul olan pedoloji şöbə idi. 1920-ci ild ən başlayaraq yalnız Rusiyanın mə rk əzi şə h ə rl ə rind ə deyil, ucqarlarında da Quberniya uşaq sə hiyy ə ambulatoriyaları, Psixotexniki və Pedoloji kabinetl ə rin t əşkili sahə sind ə xeyli işlər görülmüşdü. Bu müə ssis ə l ə r M.Y.Basovun r ə hb ərliyi altında əlbir iş aparırdılar. M.Y.Basovun bu dövrdə bir sıra ə s ə rl əri çap olundu. Onların sırasında “Uşaqlar üzə rind ə psixoloji müşahidə l ərin metodikası” (1929), “Pedaqoq və uşaqlar üzə rind ə t ədqiqat işi” (1930), “Pedologiyanın ümumi əsasları” (1931) qeyd etm ə k olar. Rusiyanın bütün ə razil ə rind ə , h ə tta Sibirin Xabarovsk, Krasnoyarsk, İrkuts k v ə s. kimi şə h ə rl ə rind ən tutmuş, ucqar ə razil ə rind ə , h ə tta Orta Asiyada da praktik uşaq psixologiyasına maraq get -ged ə artır, yeni laboratoriya və şöbə l ər yaradıldı. Belə laboratoriyalardan m ə hz biri d ə 1926- cı ildə Bakıda yaradılmışdır. 1928-ci ilin sonu, 1929-cu ilin ə vv ə ll ə rind ə Rusiyada I Pedoloji qurultay keçirildi. Qurult ayda uşaq psixologiyasının nə z ə ri v ə praktik m ə s ə l ə l ə rin ə aid vahid platforma hazırlandı. 1930 -cu ild ən başlayaraq keçmiş SSRİ -d ə c ə miyy ə td ə v ə m ə kt ə b h əyatında baş verə n d əyişikliklə rl ə ə laq ə dar olaraq uşaq psixologiyasına və praktik psixologiyaya qarşı hücumlar artmağa başladı. Kadrlara münasibə t m ə s ə l əsi Sovet hökumə tinin yeni siyas ə ti kimi ortaya çıxdığından praktik psixoloqların hazırlığı ilə pedaqoji institutlar deyil, tibb institutları məşğul olmalı idi. 1936- cı ildə is ə ÜİK(b)P MK - nın ―Xalq Maarif Komissarlığı sistemində pedoloji t ə hrifl ər‖ haqqında qərarı ilə pedologiya bir elm kimi l əğv edildi. 63 Bunun n ə tic ə sind ə görkə mli psixoloq aliml ə rin g ə rgin ə m ə yi il ə uzun ill ə r boyu yaradılmış psixologiya elminə, o cümlə d ə n praktik psixologiya elmin ə ciddi z ə rb ə d ə ydi. Praktik psixologiyanın inkişafı bütün pedaqoji sistemin humanistləş - dirilm əsini şə rtl əndirmiş və dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkə l ə rind ə praktik psixoloji xidm ətin müxtə lif sah ə l ə rinin meydana g ə lm ə sin ə z əmin yaratmışdır. Böyük Britaniya, Fransa, ABŞ, Kanada, İspaniya və Yaponiya kimi ölkə l ə rd ə v ə t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin meydana g ə lm əsinin uzun tarixi vardır. Keçmiş SSRİ -d ə is ə yalnız ötə n ə srin 60- cı illərinin sonlarından başlayaraq psixoloqların mə kt ə bin h əyatında praktik iştirakının formalarının f ə al axtarışına başlanılmışdır. Bu dövrdə pedaqogika v ə psixologiya elml ə rin ə d ə bunun üçün zə ruri n ə z ə ri v ə praktik şərait yaranmışdı. B.Q.Ananyev, B.B.Davıdov, A.B.Zaporojets, A.N.Leontyev, B.C. Merlin, D.B.Elkonin v ə b. rus psixoloqlarının psixi inkişafın ümumi qanunauyğun - luqlarının öyrə nilm ə si v ə aşkara çıxarılması sahə sind ə apardıqları tə dqiqatlar şə xsiyy ətin inkişafı prosesinə pedaqoji v ə psixoloji t əhlil baxımında n sistemli yanaşmanın z əruriliyini ön plana çə kdi. Bu yanaşmada aşağıdakı c ə h ə tl ə r diqq ə ti c ə lb edirdi: - şə xsi v ə psixi inkişaf sə viyy əsinin müə yy ə n edilm əsi üçün diaqnostik vasit ə l ərin işlənilib hazırlanması; - t ə rbiy ə y ə inkişafın idarə olunması prosesi kimi yanaşılması, fə rdi v ə kollektivd ə inkişafın qarşılıqlı ə laq əsinin anlaşılması; - pedaqogika s ə viyy ə sind ə elmi bilikl ərin inteqrasiyasının də rinl əşdiril - m ə si; - g ə l ə c ək müə lliml ərin psixoloji hazırlığının yaxşılaşdırılması və s. Keçmiş SSRİ -d ə m ə kt ə b psixoloji xidm ə tinin t əşkili sahə sind ə ilk işlər ötə n ə srin 80- cı illə rinin ə vv ə ll ə rind ə Estoniyada X.Y.Liymets v ə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|