Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Yaş və pedaqoji psixologiyanın əsasları”
- Ə.X.Zeynalabdinovanın 2003- cü ild ə çap olunmuş “Mə kt ə bd ə
- II f ə sl ə aid suallar v ə tapşırıqlar
|
“Müasir Az ə rbaycan m ə kt ə binin psixoloji probleml əri”. (Bakı, ―Pedaqogika‖, 2004, 27 ç.v.) adlı monoqrafiyasının VII hissə nin III b əndi ―Psixoloji xidmə tin üfüqləri‖ adlanır. Görkəmli professor Ə.Ə.Əlizadə bu fundamental ə s ə rind ə dünyada psixoloji xidm ə tin meydana g ə lm ə si tarixin ə , respublikada bu sah ə d ə görülə n işlə r ə aydınlıq gətirmiş, 1990 -1991-ci ill ə rd ən başlayaraq respublikada bu sah ə d ə görülən işlə rd ə n psixoloji xidm ə tin aktual elmi, t ə tbiqi v ə praktik m ə s ə l ə l ə rind ə n ətraflı bəhs etmiş milli testlə rin v ə xüsusi proqramların hazırlanmasının zə ruriliyi fikrini ön plana çəkmişdir. Professor Ə.Ə.Əlizadə yazır: Respublikamızda psixoloji xidmə tin g ə l ə c ə kd ə daha da genişlə nm əsi...vüsə tl ə inkişaf etmə si b ə lk ə d ə bütövlükdə psixologiya elminin özünün taleyi mə hz bu ilk t əcrübə nin n ə q ə d ər uğurlu olmasından asılı olacaqdır‖. Haqlı olaraq ―Psixoprofilaktika sahə sind ə m ə kt ə bl ə rimizd ə s ə m ə r əli iş aparılmır‖ deyə n professor test n ə z ə riyy ə sinin tarixin ə , testologiyaya istinad ed ə r ə k qeyd edir ki, testl ə r son zamanlar ictimai t əcrübənin müxtə lif sah ə l ə rin ə geniş nüfuz etmə y ə başlayıb. Bu şə raitd ə respublikamızın gənc psixoloqları testologiya təcrübə sini h ə v ə sl ə öyrə nir, 78 h ətta onların bir çoxundan bu və ya dig ə r d ə r ə c ə d ə öz tədqiqatlarında istifad ə edirl ə r. ―Mə kt ə b psixoloqlarının böyük ə ks ə riyy ə ti is ə testologiya n ə z ə riyy ə si il ə n ə inki d ə rind ən tanış deyildir, hə m d ə bu sah ə d ə onların kifayə t q ə d ə r t əcrübə si yoxdur. Az ərbaycanın psixoloq alimlə rind ə n prof M.Ə.Hə mz ə yevin 2003- cü ildə ―Adiloğlu‖ nəşriyyatı tə r ə find ən çap olunmuş “Yaş və pedaqoji psixologiyanın əsasları” adlı də rs v əsaitinin ( 17, 62 ç.v.) II f əslinin V yarımfəsli ―Mə kt ə b ə psixoloji xidm ə tin əsasları‖ adlanır. H əmin kitabında qeyd olunan fə slind ə m ə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin m ə qs ə di v ə v ə zif ə l ə ri, onun aktual v ə perspektiv istiqam ə tl əri haqqında m əlumat verilmiş, psixoloji xidmə tin t əşkili prinsiplə ri, h əyata keçirilmə si m ə rh ə l ə l ə rind ən geniş bəhs olunmuşdur. Müə llif m ə kt ə bd ə psixolojim xidm ə tin t əşkilində ə sas t ə l ə b kimi aşağıdakı prinsipl ərin adını qeyd etmişdir: 1. Sistemli m ə qs ə d əuyğunluq prinsipi; 2. Tamlıq prinsipi; 3. Peşə -pedaqoji f əallıq prinsipi; 4. Kifay ə t q ə d ə r m ə hdudluq prinsipi; 5. Qarşılıqlı ə laq ə prinsipi; 6. İnkişaf prinsipi. V ə saitd ə m ə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin fu nksiyaları və ə sas istiqam ə tl ə rin ə xeyli yer verilmiş 5 ə sas istiqam ətin adı qeyd olunmuşdur. (psixoprofilaktik, konsultativ, diaqnostik, korreksiya v ə yardımçı işlə r). Müəllif ayrı - ayrı iş sahə l ə rinin m ə qs ə di, m ə zmunu v ə v ə zif ə l ə rind ə n yığcam şə kild ə b əhs etmiş, qeyd olunan iş sahə l əri üzrə praktik psixoloqun v ə zif ə l ərini konkret şə kild ə göstərmişdir. Ə s ə rd ə uşaqların mə kt ə b ə hazırlığının diaqnostikasının keçirilmə si m ə s ə l ə l ə rind ə n, bu m ə qs ə dl ə psixoloqun istifad ə etm əli olduğu metod və 79 metodikalara geniş yer verilmişdir. Kitabda çə tin t ə rbiy ə olunan uşaqlar və ail ə l ə rl ə aparılacaq işlə r ə d ə müə yy ən yer ayrılmışdır. Psixoloq M.Ə.Hə mz ə yev h ə min kitabda b əzi psixodiaqnostik metodları v ə onlardan istifad ə yolları mə s ə l ə l ə rin ə diqq ət yetirmiş, 7 -10 yaşlı uşaqlarda əqli inkişaf sə viy əsini müə yy ə nl əşdirmə k m ə qs ə dil ə t ə tbiq olunan testl ə rd ə n h əmçinin , diqq ə t, hafiz ə , t ə f əkkürün inkişaf sə viyy əsini öyrə nm ək üçün tə tbiq olunan testl ə rd ə n, temperament v ə iddia s ə viyy əsinin diaqnostikasının keçirilmə sin ə aid metodikalardan nümunə l ər vermişdir. Psixoloji xidm ət işinin təşkilinə aid çap olunmuş və saitl ə rd ən biri Bakı Müə lliml ə ri T ə kmill əşdirmə İnstitutunun Psixologiya kabinetinin müdiri Ə.X.Zeynalabdinovanın 2003- cü ild ə çap olunmuş “Mə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin praktik m ə s ə l ə l əri” adlanır. Kitabda N əsimi rayonu 14 saylı orta m ə kt ə bin psixoloqu N ə zim ə Zeynalovanın 2001 -2002-ci d ərs ili üçün iş planının , Yasamal rayonu 18 № -li m ə kt əbin psixoloqu A.Ağayeva, 161 saylı m ə kt əb psixoloqu G.Hü seynova, S əbayil rayonu 189 saylı mə kt ə bin psixoloqu R.Allahverdiyeva, Suraxanı rayonu 114 saylı mə kt ə bin psixoloqu R.Hüseynava, Nizami rayonu 70 saylı mə kt əbin psixoloqu Ş.Və liyeva, Nizami rayonu 214 saylı mə kt əbin psixoloqu G.Namazova, Əzizbə yov rayonu 117 saylı mə kt ə bin psixoloqu L.M ə mm ə dova v ə başqalarının iş təcrübə sind ə n nümumə l ər öz əksini tapmışdır. V ə saitd ə idraki v ə inkişafetdirici intellektual oyunlar, məntiqi tapşırıqlara aid nümunə l ə r v ə testl ər, sorğular, ə qli f ə aliyy ətin inkişafı, emosional sferanın öyrə nilm əsi, şə xsiyy ə tin t ədqiqi metodları, fə rdi f ə rql ərin öyrə nilm əsi, peşə seçimi mə s ə l ə l əri, peşə hazırlığı sorğusuna aid test - sorğu, psixoloqun müə lliml ə rl ə iş texnologiyası, valideynlə rl ə iş, psixokorreksiyaya aid müə y ə n materiallar da vet ilmişdir. Psixologiya elml ə ri doktoru İ.Ə. M ə mm ə dovun 2003- cü ildə ―Pedaqogika‖ nəşriyatı tə r ə find ə n “Mə kt ə b psixoloqunun m ə lumat kitabı” (16,5 ç.v.) vəsaiti buraxılmışdır. Bu kitab Az ə rbaycan R espublikasının 80 Dövlə t R ə mzl əri haqqında qısa məlumatlarla açılır. Kitabın giriş hissə sind ə dövlət gerbi haqqında mə lumat, himnin m ətni verilmişdir. Sorğu -m ə lumat xarakteri bu kitabda respublikanın orta ümumtə hsil m ə kt ə bl ə rind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili sahə sind ə t ə s əbbüslər, ―Azə rbaycan Praktik Psixoloqlar Assosiasiyası‖nın yaradılması, (1998 - 16 iyun) onun strukturu, iş formaları, ə m əkdaşlıq etdiyi təşkilatlar və Assosiasiya x ə tti il ə h əyata keçirilə n t ə dbirl ə r, xarici ölkə l ə rl ə ə m əkdaşlığı haqqında qısa məlumatlar verilmişdir. Müə llif İ.Ə. M ə mm ə dov kitabda Az ərbaycan Praktik Psixoloqlar Assiossiyasının t ə sis etdiyi “Mə kt əb psixoloqu” q ə zeti, (2001-ci il) onun yaranması tarixi haqqında oxucuları məlimatlandırır, psixoloqun peşə f ə aliyy ə tin ə qoyulan t ə l ə bl ə r, m ə kt əb psixoloqunun işinin təşkili xüsusiyyə tl əri, onun iş sə n ə dl ə ri haqqında yığcam məlumat vermişdir. Müə llifin m ə kt ə b psixoloqunun bir günlük və illik iş planına aid nümunə ni verm ə si fikrimizc ə , praktik psixoloqun işinin təşkilində istiqam ə tverici ə h ə miyy ə t ə malikdir v ə t əqdir olunmağa layiqdir. M ə kt əb praktik psixoloqu üçün etibarlı bə l ədçi olan bu kitab özünün praktik d ə y ə rin ə görə m ə zmunlu v ə ə h ə miyy ə tli bir v əsait hesab olunmalıdır. Müə llif bu v ə saitd ə d ə rsin psixoloji t ə hlilin ə aid sxem, d ə rs c ə dv ə linin psixoloji t ə hlilini, onun t ə rtibin ə veril ə n ə sas psixoloji -pedaqoji t ə l ə bl ə rd ə n b əhs etmiş, şagirdin tibbi -psixoloji x ə rit ə sin ə v ə onun psixoloji xarakteristikasına aid sxem nümunə l əri vermişdir. Kitaba m ə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin t əşkili mə s ə l ə l ə ri, m ə kt ə b psixoloqunun m üəllim, şagird və valideynl ə rl ə qarşılıqlı iş təcrübə sind ə n, el ə c ə d ə, müxtə lif test v ə metodikalardan nümunə l ər daxil edilmişdir. Kitabda Bakı mə kt ə bl ə rind ə çalışan qabaqcıl psixoloqların fə aliyy ə tin ə aid nümunə v ə materiallara da rast g əlinir. Kitabın sonunda dünyada tanınmış 40 nə f ə r psixoloq haqqında yığcam mə lumat v ə 200 psixoloji terminin izahı da öz əksini tapmışdır. 81 V ə saitd ə psixodioqnostika, psixokorreksiya v ə psixoloji yardım (konsultasiya) haqqında qısa mə lumat, bu istiqam ə td ə görülə c ək işlə r ə aid müxtə lif test, anket v ə sorğu nümunə l ə ri d ə diqq ə ti c ə lb edir. Respublikamızın tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkilində z ə ruri elmi v ə metodik vasit ə l ərin hazırlanması sahə sind ə ilk t əşəbbüslə rd ə n biri L.S.Əmrahlıya mə xsusdur. Onun 2003- cü ildə ―Nərgiz‖ nəşriyyatı tə r ə find ə n çap olunmuş “Mə kt ə b ə hazırlığın psixodiaqnostikası” ( 11,7 ç.v. ) v ə adlı kitabı tə hsil sistemind ə çalışan psixoloqların işinin təşkilində faydalı rol oynayır. L.Ş.Əmrahlının bu kitabında uşaqların mə kt ə b t ə limin ə hazırlığının elmi - n ə z ə ri m ə s ə l ə l ə ri, bu m ə qs ə dl ə t ə tbiq edil ən etibarlı diaqnostik müayinə metodları öz əksini tapmışdır. Müə llif IV f ə sild ə n ibar ə t olan h ə min ə s ə rind ə m ə kt ə b t ə limin ə hazırlıq mə rh ə l ə sind ə uşağın psixi inkişafının ümumi m ə s ə l ə l ə rin ə toxunmuş, çoxsaylı psixodiaqnostik metodlar, onlardan istifadə qaydalarına və psixodiaqnostikanın keçirilmə sin ə veril ə n t ə l ə bl ə ri ə ks etdirmişdir. Əsə rin sonuncu f ə slind ə uşaqların m ə kt ə b ə psixoloji hazırlığı üzrə nümunə l ər verilmiş, müxtə lif testl ə r v ə metodikalarla iş in t əşkili qaydaları şə rh olunmuşdur. H əmin müəllifin ―Psixoloji xidmə tin əsasları‖ (I kitab, B., 2006 , 17,5 ç.v.) adlı ə s ə ri 3 ə sas f ə sild ə n v ə onlara daxil edilmiş 37 yarımfə sild ə n ibar ə tdir. Əsərin ön sözünün müəllifi professor Ə.Ə.Əlizadə kitab haqqında yazmışdır: ―L.Ş.Əmrahlının ―Psixoloji xidmət‖ kitabı... tə dris v əsaiti üslubunda yazılıb və psixoloji xidm ə tin əsaslarının açıqlanmasına həsr olunub‖. Müə yy ə n psixoloji m əzmunlu illüstrativ materiallarla müşayə t olunan kitabda müəllif sistemli yanaş ma prinsipini əsas tutmuş, I fə sild ə psixoloji xidm ə tin n ə z ə ri m ə s ə l ə l ə rini, II f ə sild ə psixoloji xidm ət işinin 6 ə sas istiqam ə ti üzrə işin sistemini, sonuncu, III fə sild ə is ə uşaqlarla psixoloji xidmə tin t əşkili m ə s ə l ə l ərini müə yy ə n s ə viyy ə d ə , elmi-n ə z ə ri, praktik v ə t ə tbiqi c ə h ə td ən şə rh 82 etmişdir. Ə s ə r m ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqlarla psixoloji xidmət işinin təşkilinə h əsr olunmuşdur. ―Kiçik yaşlı mə kt ə blil ə rl ə psixoloji xidm ə tin t əşkili‖ adlanan sonuncu bölmə d ə müə llif müxtə lif diaqnostik v ə korreksion metodikalar haqqında m əlumat vermişdir. Bir sıra qüsurlara baxmayaraq qeyd olunan bu kitab milli t ə hsil sistemimizd ə formalaşma mə rh ə l ə sind ə olan psixoloji xidm ət işinin t əşkili sahə sind ə faydalı təşəbbüslə rd ə n biri kimi qiym ə tl ə ndiril ə bil ə r. II f ə sl ə aid suallar v ə tapşırıqlar 1. Uzaq xarici ölkə l ə rd ə psixoloji xidm ə tin meydana g ə lm ə sind ə psixoloq aliml ə rin f ə aliyy ə tini t ə hlil edin. 2. Pedologiya v ə praktik uşaq psixologiyası elmlə rinin predmeti v ə v ə zif ə l əri hansılar idi? 3. Test n ə z ə riyy ə si v ə t əcrübəsinin yaradılmasında xüsusi rolu olan psixoloqlar kiml ərdir? Onların bu sahə d ə ki f ə aliyy ətinin qısa sə ciyy ə sini verin. 4. ABŞ - da yaranmış “Qaydens” psixoloji xidmə t modelinin mahiyy ə tini izah edin. Onun qarşısında duran ə sas m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ər hansılardır? 5. Rusiyada praktik uşaq psixologiyasının meydana gə lm əsi şəraitini şə rh edin. Bu ölkə d ə pedoloji t ədqiqatların ilk təşəbbüskarları kimlə r idi? 6. Keçmiş SSRİ -d ə t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət işinin təşkilinə ilk c ə hdl ər hansı dövrə t əsadüf edir? Bu sahə d ə t ədqiqatların mahiyyə tini izah edin. 7. Müasir dövrdə Rusiyada t ə hsil sah ə sind ə psixoloji xidm ə tl ə bağlı t ədqiqatların və ziyy ətini qısa şə kild ə şə rh edin. 8. Az ərbaycanda yaş və pedaqoji psixologiyasah ə sind ə ilk t ə dqiqatlar hansı dövrə t əsadüf edir? 9. Respublika mızda psixologiyanın bir elm sah əsi kimi inkişafında xidm ə tl ə ri olan aliml ə r kiml ərdir? Onların hansı ə s ə rl ərini tanıyırsınız? 83 10. Az ə rbaycanda t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət işinin təşkilinə ilk t əşəbbüslər hansı dövrə t əsadüf edir? “Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət” haqqında Əsasnamə n ə vaxt t əsdiq edilmişdir? 11. Az ə rbaycanda psixoloji xidm ə tin t əşkili ilə bağlı hansı ə s ə rl ər çap olunmuşdur? 12. Bu sah ə d ə Bakı Müə lliml ə ri T ə kmill əşdirmə İnstitutunun və Bakı m ə kt ə bl ə ri müə lliml ə rinin f ə aliyy ə ti n ə d ə n ibar ət olmuşdur? 13. M ə kt əb psixoloqların hazırlanması sahə sind ə atılan ilk addımları və müasir psixoloq kadrların hazırlanması və ziyy ətini şə rh edin. |