tin
‖
v
ə
ya mürə
kk
əb davranışlı uşaqlarla aparılan profilaktika və
korreksiya işlə
ri, ail
ə
v
ə
valideynl
ə
rl
ə
iş çox mühüm, mürə
kk
ə
b v
ə
z
ə
ruri f
ə
aliyy
ə
t sah
ə
sidir. Bu istiqam
ə
td
ə
aparılan işlə
r pedaqoq, psixoloq,
h
əmçinin sosial pedaqoq və
xüsusi
-pedaqoji-psixoloji xidm
ə
t sah
ə
l
ə
rini
d
ə
ə
hat
ə
edir.
M
əlum olduğu kimi ―çə
tin
‖ uşaq və
yeniyetm
ə
l
ərin davranış qüsurlarının
profilaktikası və
korreksiyası sa
h
ə
sind
ə
h
əyata keçirilə
n t
ə
dbirl
ər bütöv
bir sistemdir v
ə
burada ail
ə
ə
sas t
ə
sir
ə
malikdir.
“Çətin”
uşaqların davranış qüsurlarının yaranmasında ailə
daxili
münasibə
tl
ə
rd
ə
ki disharmoniya v
ə
nöqsanların təsiri heç də
az deyildir.
Bu
baxımdan psixoloq valideynlə
rl
ə
psixoprofilaktika v
ə
korreksiya
m
ə
qs
ə
dil
ə
apardığı işlə
rd
ə
aşağıdakı cə
h
ə
tl
ə
r
ə
xüsusi diqqə
t yetirm
ə
lidir:
127
- ail
ə
münasibə
tl
ə
rind
əki disharmoniyanın və
ail
ə
t
ə
rbiy
ə
sind
ə
ki
qüsurların aradan qaldırılmasının profilaktikası mə
qs
ə
dil
ə
m
ə
lumatverici -
maarifl
əndirici işin həyata keçirilmə
si;
- ail
ə
t
ə
rbiy
əsi tipinin müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si, valideynl
ərin uşaqlarla
münasibə
tini v
ə
bütövlükdə
ail
ədaxili münasibə
tl
ərin öyrə
nilm
ə
si
m
ə
qs
ə
dil
ə
diaqnostik iş
l
ə
rin h
əyata keçirilmə
si;
- ail
ə
üzvləri arasında sağlam qarşılıqlı münasibə
tl
ə
rin b
ə
rpa
edilm
ə
si m
ə
qs
ə
dil
ə
kompleks korreksiyaedici t
ə
dbirl
ə
rin h
ə
yata
keçirilmə
si v
ə
ail
ə
t
ə
rbiy
ə
sind
ə
özünü göstə
r
ən qüsurların korreksiyası.
Uşaq və
yeniyetm
ə
l
ə
rin t
ə
rbiy
ə
sind
ə
ki k
ənaraçıxma hallarının profilak
-
tikası və
korreksiyası mə
qs
ə
dil
ə
psixoloq ail
ə
l
ə
rl
ə
aşağıdakı istiqamə
tl
ə
rd
ə
t
ə
dbirl
ə
rin h
əyata keçirilmə
sini diqq
ə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
saxlamalıdır.
Valideynl
ə
rl
ə
m
ə
lumatverici
–
maarifl
ə
ndirm
ə
işlə
ri ail
ə
t
ə
rbiy
ə
sind
ə
v
ə
ail
ədaxili münasibə
tl
ə
rd
ə
yol verilmiş mümükün qüsurların profilaktikası
m
ə
qs
ə
dil
ə
h
əyata keçirilir. Bu mə
qs
ə
dl
ə
valideynl
əri uşaq və
yeniyetm
ə
l
ə
rin
r
ə
ftar v
ə
davranışında pozğunluqlara sə
b
ə
b olan ail
ə
münasibə
tl
ə
ri tipl
ə
ri
il
ə
tanış etmək lazımdır. Ailədaxili münasibə
tl
ə
rd
əki qüsurların ə
sas
m
ə
nb
ə
yi ail
ə
cütlüyü adlanan ə
rl
ə
arvad arasındakı disharmoniya və
onu şə
rtl
ə
ndir
ə
n ail
ə
münaqişə
l
ə
ridir. Ail
ə
münaqişə
l
əri mürə
kk
ə
b sosial
hadis
ə
dir. Bu m
ünaqişə
l
ə
r bir t
ə
r
ə
fd
ə
n
ə
rl
ə
arvadın münasibə
tl
ə
rind
ə
ki
soyuqluq, yadlaşma, get
-ged
ə
onların formal xarakter alması, digə
r
t
ə
r
ə
fd
ən şəxsi ustanovkaların, rol gözlə
m
ə
l
ə
rinin t
əhrif olunmasıdır.
Sağlam ailə
d
ə
h
ə
r bir ail
ə
üzvünün
psixoloji rolu olur. Bel
ə
ail
ə
l
ə
rd
ə
mütə
h
ərrik müvazinət, ümumini ə
ks etdir
ə
n ail
ə
―Biz‖i formalaşır,
ail
ədaxili münasibə
tl
ə
rd
ə
yarana bil
ə
c
ə
k ziddiyy
ə
tl
ə
ri v
ə
münaqişə
l
ə
ri
ail
ə
nin h
ər bir üzvü tə
r
ə
find
ə
n s
ə
rb
əst aradan qaldırmaq
ist
ə
yi olur.
Ah
əngdarlıq olmayan ailə
l
ə
rd
ə
is
ə
qarşılıqlı münasibə
tl
ə
r s
ə
mimiy-
y
ə
td
ən uzaqdır, müvazinə
t tez-tez pozulur, ail
ə
daxili v
ə
xarici funksiyaların
h
əllinin optimal yollarını müə
yy
ə
nl
əşdirmə
kd
ə
çə
tinlikl
ər özünü göstə
rir.
128
Bel
ə
ail
ə
d
ə
h
ə
r bir ail
ə
üzvü özünün üstünlüyünü, şə
xsi iddia v
ə
t
ə
l
ə
bl
ə
rini
qabarıq şə
kild
ə
ortaya ataraq ail
ə
d
ə
ziddiyy
ə
t v
ə
münaqişə
l
ə
rin alovlanma-
sına bais olur. Nə
tic
ə
d
ə, uzunmüddətli münaqişə
l
ə
r fonunda ail
ə
daxili
m
ə
n
əvi iqlim korlanır, ailə
üz
vl
ə
r
ə
arasında sosial və
psixoloji adaptasiya
aşağı enir, ümumi ailə
m
ənafeyi o cümlə
d
ən uşaqların tə
rbiy
əsi üçün
birg
ə
f
ə
aliyy
ə
t t
əşəbbüs və
s
ə
yl
ə
ri itir. Ail
ə
d
ə
artan psixoloji g
ə
rginlik ail
ə
üzvləri arasında açıq ifadəli emosional pozğ
unluqlara, nevrotik
ə
hval-
ruhiyy
ə
y
ə
, ail
ə
üzvlərinin daimi narahatlığına
,
uşaqlara qarşı zorakılığı və
baxımsızlığ
a g
ətirib çıxarır.
Ə
r-
arvad cütlüyü arasındakı disharmoniya uşağın emosional və
şəxsi inkişafına mə
nfi t
əsir göstə
rir ki
, bu da uşaq bə
yeniyetm
ə
l
ə
rin
davranışında normadan kənara çıxma hallarının ə
sas m
ə
nb
ə
l
ə
rind
ə
n
biridir. Korlanmış ə
r-
arvad münasibə
tl
əri dolayı yolla valideyn–övlad
münasibə
tl
ə
rin
ə, bununla da uşaq və
yeniyetm
ə
l
ərin davranış və
t
ə
rbiy
ə
sind
ə
qüsurların yaranmasına güclü təsir göstərmiş olur. Mə
h
ə
bb
ə
t, n
əvaziş və
qayğı uşaqlarda təhlükəsizlik hissi, açıq
-
aşkar imtina və
baxımsızlıq
is
ə
aqressivliy
ə
, emosional qeyri yetkinliy
ə
s
ə
b
ə
b olur.
Psixoloqun valideynl
ə
rl
ə
apardığı ma
arifl
ə
ndirm
ə
işlə
ri
ə
r-arvad
cütlüyü arasındakı münasibə
tl
ərin uşaqların tə
rbiy
ə
sin
ə
t
ə
sirin
ə
v
ə
ail
ə
t
ə
rbiy
ə
si tipl
ərinin izahına yönə
lm
ə
lidir. Bel
ə
iş formaları mühazirə
l
ə
rd
ə
n,
seminarlardan, söhbə
tl
ə
rd
ən, mütə
x
ə
ssisl
ə
rin (psixoloq, h
əkim, hüquqşünas
v
ə
s.) d
ə
c
əlb edildiyi tematik valideyn yığıncaqlarından ibarə
t ola bil
ə
r.
1.4.3.
Müə
lliml
ər arasında aparılan psixoloji maariflə
ndirm
ə
işinin
m
ə
zmunu v
ə
formaları
Müə
llim v
ə
t
ə
rbiy
əçinin peşə
kar f
ə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
ə
lil
iyi onların peşə
mühiti ilə
yanaşı, pedaqoji ünsiyyət bacarıqlarından, şagirdlərin yaş və
psixoloji
xüsusiyyə
tl
ə
ri
haqqında
bilikl
ə
rinin s
ə
viyy
ə
sind
ən, başqa
sözlə
129
des
ək, peşə
s
əriştə
liliyind
ə
n
ə
h
ə
miyy
ə
tli d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
asılıdır.
Müasir
dövrdə
milli
t
ə
hsil
sistemimiz
n
ə
tic
əyönümlü
və
şə
xsiyy
ətyönümlü
strategiya üzrə
inkişaf etmə
kd
ə
dir. Bu prosesd
ə
psixoloji
komponent vacib amill
ə
rd
ə
n biri kimi ciddi n
ə
z
ə
r
ə
alınmalıdır. Hə
l
ə
XIX
ə
srd
ə
t
ə
hsild
ə
bu amilin rolunu yüksə
k qiym
ə
tl
ə
ndir
ə
n rus
ə
dibi t
ənqidçisi
B
.Q.Belinski yazırdı: ―Psixologiyaya əsaslanmayan pedaqogika anatomiyanın
mövcudluğundan xə
b
əri olmayan fiziologiya kimi yoxsuldur‖.
Müasir dövrdə
pedaqoji f
ə
aliyy
ə
td
ə
psixoloji bilikl
ə
rin artan
ə
h
ə
miyy
ə
ti,
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası münasibə
tl
ə
rin xarakterind
ə
ba
ş verə
n d
əyişikliklə
r
insanlarda affektivliyin artması, ünsiyyətin funksional imkanlarının
genişlə
nm
ə
si v
ə
xarakterc
ə
d
əyişmə
si il
ə
bağlıdır. Pedaqoji fə
aliyy
ə
t
sah
ə
sind
ə
çalışan müə
llim v
ə
t
ə
rbiy
əçilərin çoxu etiraf edir ki, onlar ali və
orta
ixtisas m
ə
kt
ə
bl
ə
rind
ə
psixologiya üzrə
ə
ld
ə
etdikl
ə
ri n
ə
z
ə
ri-psixoloji bilikl
ə
rd
ə
n
razı deyillə
r. Eyni v
ə
ziyy
ət onların praktik psixoloji hazırlığında da özünü
göstə
rir.
Ali pdeaqoji m
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
g
ə
l
ə
c
ək müə
lliml
ərin psixoloji hazırlıq
s
ə
viyy
ə
si il
ə
müasir mə
kt
ə
bin
müə
llimin
ə
veril
ən peşə
kar f
ə
aliyy
ə
t t
ə
l
ə
bl
ə
ri
arasındakı ziddiyyət danılmaz fakta çevrilmişdir. Müə
llimin psixoloji s
əriştə
liliyi
onun peşə
kar f
ə
aliyy
ə
tinin z
ə
ruri t
ə
rkib hiss
əsi olduğuna görə
, h
ər şeydə
n
ə
vv
ə
l ali m
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
psixologiya kursunun praktik istiqam
ə
ti, psixoloji
bilikl
ərin konstruktiv imkanları genişlə
ndirilm
ə
lidir. Fikrimizc
ə, müə
llimin
peşə
kar psixoloji s
əriştəliliyinin yüksə
ldilm
ə
sind
ə
aşağıdakı amillə
r kompleks
şə
kild
ə
n
ə
z
ə
r
ə
alınmalıdır:
-
psixologiya üzrə
qazanılmış bilik, bacarıq və
v
ərdişlə
rin s
ə
viyy
ə
si;
-
müəllimin öz gə
l
ə
c
ək peşə
kar pedaqoji f
ə
aliyy
ə
tind
ə
psixoloji bilikl
ə
rin
rolunu v
ə
ə
h
ə
miyy
ətini aydın də
rk etm
ə
si;
-
şagirdlə
rl
ə
iş prosesində
psixoloji bilikl
ə
rd
ə
n istifad
ə
bacarıqları;
130
-
uşaqların idrak proseslə
rinin, emosional v
ə
iradi al
ə
minin, xarakter
ə
lam
ə
tl
ə
rinin
formalaşdırılmasında, psixoloji situasiyanın qiymə
tl
ə
ndiril-
m
ə
sind
ə
rasional t
əsir metodlarından istifadə
bacarıqları;
-
uşağın hə
rt
ə
r
əfli inkişafı üçün onun psixikasına uzunmüddə
tli optimal
t
əsir imkanları.
T
ə
hsil sistemind
ə
praktik psixoloji xidm
ət şə
b
ə
k
əsinin genişlə
nm
ə
si
z
ə
ruri h
ə
yati t
ə
l
ə
bat v
ə
reallıqdır. Uzun müddət peşə
kar pedaqoji f
ə
aliyy
ə
t
sah
ə
sind
ə
çalışan müə
lliml
ər ixtisasartırma və
t
ə
kmill
əşdirmə
kursları
vasit
ə
sil
ə
psixologiya elmind
ə
ki yenilikl
ə
rd
ə
tanış olsalar da, indi bu sahə
d
ə
işin ağırlıq mə
rk
ə
zi
ə
h
ə
miyy
ətli şə
kild
ə
m
ə
kt
əb psixoloqunun üzə
rin
ə
düşür.
Onun iş sistemində
müə
lliml
ər arasında aparılan psixoloji maariflə
ndirm
ə
üzrə
işlər müə
yy
ə
n yer tutur. Bu istiqam
ə
td
ə
aparılacaq işlə
rin sistemind
ə
aşağıdakı mə
s
ə
l
ə
l
ə
r diqq
ə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
saxlanılmalıdır:
-
müə
lliml
ərin ümumi psixoloji savadının yüksə
ldilm
ə
sin
ə
kömə
k etm
ə
k;
-
şə
xsiyy
ətin inkişafı prosesini öyrə
nm
ək üçün asan dioqnostik
metodikaları mə
nims
ə
m
ə
kd
ə
onlara kömək göstə
rm
ə
k;
-
şagirdlə
rin v
ə
şagird kollektivinin psixi inkişafında müşahidə
olunan
qüsurların aradan qaldırılmasında psixoloji biliklə
r
ə
istinad edilm
ə
sini
t
ə
min etm
ə
k;
Psixoloqun müə
lliml
ə
rl
ə
işi o halda sə
m
ə
r
ə
ver
ə
bil
ər ki, müə
lliml
ər öz
peşə
f
ə
aliyy
ə
tinin mahiyy
ə
tini d
ə
rk ed
ə
r
ək özünütə
hsil v
ə
özünüinkişafın
z
əruriliyini anlamış olsunlar.
Pedaqoji konsiliumların
t
əşkili
v
ə
keçirilmə
sind
ə
psixoloq öz
mütə
x
əssis mövqeyini ortaya qoymağa bacarmalı, şagirdlər haqqında
m
əlumatların yalnız müə
lliml
ə
rd
ən deyil, müxtə
lif m
ə
nb
ə
l
ə
rd
ə
n
ə
ld
ə
edilm
əsinin mümkünlüyünü və
z
ə
ruliliyini
əsaslandırmağı bacarmalıdır.
Psixoloqun müə
lliml
ə
rl
ə
işinin ə
sas m
ə
qs
ə
di pedaqoji prosesin h
ə
r bir
uşağın azad inkişafı mühitinə
çevrilmə
sin
ə
yardım göstə
rm
ə
kd
ə
n, t
ə
lim-
t
ə
rbiy
ə
prosesind
ə
h
ər bir uşağın fə
aliyy
ə
tinin, maraq v
ə
meyll
ə
rinin
131
formalaşmasına əlverişli zə
min yaratmaqdan ibar
ə
tdir. Bu m
ə
qs
ə
dl
ə
r
ə
nail
olmaq üçün psixoloq ilk növbə
d
ə
müə
lliml
ər arasında müasir pedaqoji
-
psixoloji n
ə
z
ə
riyy
ə
l
ə
rin f
ə
al t
əbliğinə
nail olmalıdır. Şagirdlə
rin t
ə
limi, t
ə
rbiy
ə
si,
i
nkişafı və
bu prosesl
ə
rl
ə
bağlı fə
aliyy
ə
t motivl
ə
rinin diqq
ə
tl
ə
öyrə
nilm
ə
si
psixoloqun müə
lliml
ə
r
ə
işinin sistemində
önəmli rol oynayır.
Psioxoloq müə
lliml
ə
rl
ə
şagirdlər arasındakı qarşılıqlı münasibə
tl
ə
rin
öyrə
nilm
ə
sin
ə, bu münasibə
tl
ə
rin humanist, de
mokratik, qarşılıqlı ə
m
əkdaşlıq,
uşaq şə
xsiyy
ə
tin
ə
hörmə
t prinsipl
ə
ri
əsasında qurulmasına həssaslıqla
yanaşmalıdır. Pedaqoji kollektivlə
iş prosesinə
qoşulmaqla psixoloq
müə
lliml
ə
r v
ə
m
ə
kt
ə
b r
ə
hb
ə
rl
əri arasında mə
n
ə
vi c
ə
h
ə
td
ən sağlam və
işgüzar
qarşılıqlı münasibə
tl
ə
rin b
ə
rq
ərar olmasına, onların pedaqoji
-psixoloji
m
ə
d
ə
niyy
ətinin, peşəkarlığının yüksə
ldilm
ə
sin
ə, davranış və
f
ə
aliyy
ə
td
ə
daimi
refleksiyanın yaranmasına xüsusi diqqə
t yetirm
ə
lidir. Qeyd olunan v
ə
zif
ə
l
ə
rin
yerin
ə
yetirilm
əsi üçün mə
kt
ə
b psixol
oqu müə
lliml
ə
rin daimi f
ə
aliyy
ə
t
göstə
r
ə
n
seminarını
t
əşkil edir, burada müə
lliml
ərin peşə
f
ə
aliyy
ə
ti il
ə
bağlı
müxtə
lif
pedaqoji-psixoloji
probleml
ərin müzakirə
l
ərini keçirir. Belə
müzakirə
l
ə
rd
ə
müə
lliml
ə
rl
ə
yanaşı sinif rə
hb
ə
rl
əri, uşaq birliyi təşkilatının
r
ə
hb
ə
ri v
ə
m
ə
kt
ə
b r
ə
hb
ə
rl
ə
ri d
ə
iştirak etmə
lidir.
M
ə
kt
ə
bd
ə
t
əşəkkül
tapmış
xeyirxah
ə
n
ə
n
ə
l
ə
rin
daha
da
möhkə
ml
ə
ndirilm
əsi, şagird özünüidarəsinin müxtəlif formalarının inkişaf
etdirilm
ə
si istiqam
ə
tind
ə
apardığı sə
m
ə
r
ə
li f
ə
aliyy
ə
tinin n
ə
tic
ə
l
əri heç
şübhə
siz psixoloqun m
ə
kt
ə
bin pedaqoji v
ə
şagird kollektivi arasında mə
rk
ə
zi
v
ə
nüfuzlu bir sima kimi mövqelərinin möhkə
ml
ə
nm
ə
sin
ə
etibarlı tə
minat
yaratmış olur.
Milli t
ə
hsil sistemimizd
ə
h
əyata keçirilən kompleks islahatlar müasir
m
ə
kt
əbin müə
llimin
in peşə
hazırlığını yüksə
ltm
ə
yi, psixoloji s
əriştə
liliyini
artırmağı tə
l
əb edir. Aydındır ki, hər hansı pedaqoji və
zif
ə
ni h
ə
yata
keçirmək üçün psixoloji biliklə
r v
ə
onlardan konkret şə
raitd
ə
istifad
ə
bacarıqları tə
l
ə
b olunur. Ona
görə
d
ə
, m
ə
kt
ə
bd
ə
çalışan psixoloq
132
müə
lliml
ər arasında psixoloji biliklə
rin t
əbliği istiqamə
tind
ə
sistemli iş
aparmalı, onların ümumi psixoloji cavadının artırılmasına kömə
k
etm
ə
kdir.
T
ə
lim, t
ə
rbiy
ə
v
ə
inkişafla bağlı və
zif
ə
l
ə
rin h
əyata keçirilmə
sini t
ə
min
etm
ə
k
ə
slind
ə
h
ər bir müəllimin peşə
kar f
ə
aliyy
ə
tinin
əsasını təşkil edir.
Böyümə
kd
ə
olan g
ə
nc n
əslin taleyi üçün mə
suliyy
ə
t hiss ed
ə
n, psixologiya
elmin
ə
v
ə
onun h
ə
l
ə
istifad
ə
olunmamış geniş imkanlarına inan
an h
ə
r
bir müə
llim h
ə
min v
ə
zif
ə
l
əri uğurla reallaşdıra bilə
r.
Ali pedaqoji m
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
t
ə
l
ə
b
ə
lik ill
ə
rind
ə
bütün ixtisasların
t
ə
l
ə
b
ə
l
əri psixologiya kursunu öyrə
nir, b
ə
zi ixtisaslarda is
ə
m
ə
kt
ə
bd
ə
psixoloji xidm
ətin ümumi nə
z
ə
ri m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
ri il
ə
tanış olurlar. Müasir
dövrdə, müəllimin pedaqoji şüuruna, yeni pedaqoji tə
f
əkkürə
ə
saslanan
t
əhsil quruculuğu prosesində
h
ər bir müə
llim psixoloji bilik v
ə
bacarıqlara
böyük tə
l
əbat hiss edir. Ona görə
d
ə
, bu sah
ə
d
ə
ki
mövcud boşluğu
doldurmaq üçün psixoloji xidmə
t sisteminin v
ə
onu h
əyata keçirə
n
ə
sas
şə
xs kimi praktik m
ə
kt
əb psixoloqunun üzə
rin
ə
bir sıra və
zif
ə
l
ər düşür:
1.
Dostları ilə paylaş: |