Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Valideynl ər arasında
- 1.4.2. Valideynl ər arasında aparılan psixoloji maariflə ndirm ə işinin m ə zmunu v
|
ə rdir . Bu cür təsir formaları monoloji (mühazirə ), 121 dioloji diskussiya) v ə qrup (disputlar) ünsiyyətinin imkanları nə z ə r ə alınmaqla təşkil olunur. Maariflə ndirm ə işinin tematik məzmunu müə llim, t ə rbiy əçi və valideynl ərin sorğuları və psixoloqun t əşəbbüslə ri əsasında müə yy ə nl əşdirilir. Psixoloq ehtiyac yarandıqda bə zi problemli m ə s ə l ə l ə rin müzakirə sini q abaqcadan planlaşdırır. Valideynl ər arasında aparılan maarifl ə ndirm ə işində aşağıdakı problem mövzular müzakirə edil ə bil ə r: - uşaqların bağçaya adaptasiyası və m ə kt ə b ə hazrlanması ilə bağlı m ə s ə l ə l ə r; - uşaqların cinsi identifikasiyası və ps ixoseksual inkişafı ilə ə laq ə dar mövzular; - texniki informasiya m ə nb ə l ə rind ə n (televizor, video, kompyuter, oyun kompyu ter qurğuları , mobil telefon v ə s.) istifad ə il ə ə laq ə dar m ə s ə l ə l ə r. Müə llim v ə t ə rbiy əçilə r üçün bu mövzular sırasına aşağıdakılar daxil edil ə bil ə r: - uşaqlar üçün inkişafetdirici proqramların hazırlanması v ə onlardan istifad ə ; - psixi pozğunluqların simptomatikası və inkişafda geridə qalma m ə s ə l ə l ə ri; - uşaqların ümumi və xüsusi qabiliyyə tl ə ri; - uşaq, yeniyetmə v ə g ə ncl ə rd ə istedadın inkişaf etdirilmə si; - ―risk qrupu‖na aid edilən uşaq və yeniyetm ə l ə rl ə işin təşkili; - ―çətin‖ uşaqlarla tə lim-t ə rbiy ə işlə rinin t əşkili xüsusiyyə tl ə ri. Qeyd etm ək lazımdır ki, maariflə ndirm ə il ə bağlı mövzuların müə yy ə nl əşdirlmə sind ə psixoloq müə llim, t ə rbiy əçi və valideynl ə rin sorğularını nə z ə r ə almalı və planlaşdırma zamanı həmin mövzulara daha çox üstünlük vermə lidir. Psixoloji maarifl ə ndirm ə işində verbal-kommunikativ vasit ə l ə rl ə yanaşı qeyr -verbal ( ə yani) vasit ə l ə rd ə n d ə geniş istifadə olunur. M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə v ə m ə kt ə bd ə stendl ə rd ən, xüsusi tövsiyə 122 m ə tnl ə rind ən, illüstrativ materiallardan, kitab və broşüralardan, test və anket nümunə l ə rind ə n ibar ət guşə l ərin hazırlanması mə qs ə d əuyğundur. Bundan başqa, psixoloq öz iş otağında yaratdığı kitabxanada ailə , valideynl ər üçün və nigah m ə s ə l ə l ə rin ə aid olan xüsusi seçilmiş ə d ə biyyatlar da c ə ml əşdirə bil ər. Müə llim v ə t ə rbiy əçilər üçün guşə d ə pedaqoji- psixoloji ə d əbiyyatların saxlanması mə qs ə d əuyğundur. M ə kt ə b ə q ə d ər uşaq tə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə v ə m ə kt ə bd ə psixoloqun yardıma ehtiyacı olan şə xsl ə r ə göstərdiyi kömə k ə sas ə n kommunikativ t ə sir ə əsaslanmaqla tövsiyə xar akteri daşıyır. Bu qarşılıqlı t əsir müə ssis ə r ə hb ərliyinin, müə llim v ə t ə rbiy əçilə rin, h əmçinin valideyn v ə uşaqların sorğuları əsasında həyata keçirilir. Belə qarşılıqlı ə laq ə psixoloq t ə r ə find ə n keçirilə n sorğular əsasında hazırlanmış informativ v ə korreksiyaedici-profilaktik m əzmunlu tövsiyə l ərin hazırlanması yolu ilə reallaşmış olur. Psixoloji mə sl ə h ə tl ə rin t əşkilinin əsas forması f ə rdi m ə sl ə h ə tdir. Qeyd etm ək lazımdır ki, mə kt ə b ə q ə d ər uşaq tə rbiy ə müə s- sis ə l ə rind ə psixoloji m ə sl ə h ə tl ə rin t əşkilinin spesifik xüsusiyyə tl əri vardır. O, uşağın inkişafı, tə limi v ə t ə rbiy ə si il ə bağlı problemlə r ə istiqam ə tl ənmişdir v ə birbaşa mə sl ə h ə tverm ə m əzmunu daşıyır. Mə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaq h ə l əlik sorğu ilə müraciə t etm ək imkanına malik olmadığına görə , bu m ə s ə l ə il ə bağlı ə sas t əşəbbüskarlar uşağın ən yaxın ə hat ə sind ə olan yaşlılardır. Psixoloq bağçada müşahidə l ər aparmaqla uşaqların qarşılaşdıqla - rı əsas çə tinlikl əri müə yy ə nl əşdirmə li v ə onların aradan qaldırılmasında onlara kömək göstə rm ə lidir. Praktik psixoloqun tövsiyə l əri mümkün münaqişə l ərin yumşaldılması, dramatikl əşməsinin qarşısının alınması strategiyasına yönə lm ə li v ə bu m ə qs ə d ə xidm ə t etm ə lidir. T əhsil müə ssis ə sin ə c ə lb e dilmiş uşaqların davranış qüsurlarına görə onların günahlandırılması halları baş verdikdə, assosial davranışının motivl ərini müə yy ə nl əşdirmə k, onun t əzahürlərini aradan qaldırmaq 123 psixoemosional v ə psixosomatik baxımdan müalicə si v ə t ə rbiy ə si m ə qs ə dil ə ə laq ədar şə xsl ə r ə m ə sl ə h ə t v ə tövsiyə l ə r verilir. Psixoloq ona ünvanlanan sorğuların tə hlili əsasında yaşlıların uşaqla qarşılıqlı münasibə tind ə yaranan real çə tinlikl ə rin aradan qaldırılması üçün elmi cə h ə td ə n əsaslandırılmış psixoloji tə sir strategiyasını qurur, taktiki variantlarını müə yy ə nl əşdirir. T ə hsil sistemind ə pedaqoji prosesin psixoloji t əminatı praktik psixoloqun öhdə sin ə düşə n v ə zif ə l ə rd ə n biridir. Bu, praktik psixoloji xidm ətin qarşısında qoyulmuş istiqamə tl ə rd ən biri kimi ontogenetik inkişaf prosesind ə f ərdin inkişafının psixoloji qanunlara müvafiq quulmasında pedaqoji t ə sirl ə rin rolunu n ə z ə r ə almağı vacib şə rt kimi ir əli sürür.Qeyd olunan c ə h ət öz –özlüyündə p edaqoji prosesin xüsusi təşkil edilmiş tə sir sistemind ə , y ə ni t ə lim v ə t ə rbiy ə prosesind ə şə xsiyy ətin formalaşmasının psixoloji qanunauyğunluqlarına uyğunlaşdırılması zə rur ə tini bir t ə l ə b olaraq qarşıya qoyur. Pedaqoji prosesd ə t ə hsill ə ndirici v ə zif ə nin yerin ə yetirilm ə si t ə hsil (inkişafetdirici) proqramların psixoloji müşayiə ti əsasında, tə rbiy ə prosesi is ə t ə rbiy əedici situasiyaların psixoloji təminatı vasit ə sil ə h ə yata keçirilir. ―Uşaq bağçasında tə lim v ə t ə rbiy ə proqramı‖ (B.,1998) m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə pedaqoji prosesin h əyata keçirilmə sind ə ə sas icbari s ə n ə ddir. M ə kt ə b ə q ə d ə r t ə lim v ə t ə rbiy ə prosesinin bütün m əzmunu bu proqramda öz əksini tapmışdır. Bu sə n əd uşaqların sağlam və normal psixi inkişafı mə qs ə dl ə rin ə xidm ə t etm ə kl ə , onlar üçün ə lve rişli inkişafetdirici mühitin yaradılması tə l əbini, uşaqların sensor, ə qli, estetik, fiziki, ə xlaq, ə m ə k t ə rbiy əsi üzrə m ə qs ədyönlü t ə dbirl ə rin h ə yata ke çirilmə sini n ə z ə rd ə tutur. Uşaq bağçalarında tə lim v ə t ə rbiy ə işlə rinin ə sas t əşkilat forması m əşğə l ə dir. Müxtə lif tipli 124 m əşğə l ə l ər uşaqların tə hsill ə ndirilm ə si, t ə rbiy ə edilm ə si v ə inkişafetdirici v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sin ə xidm ə t edir. Dünyanın inkişaf etmiş bir çox ölkə l ə rind ə müxtə lif tipli m ə kt ə b ə q ə d ər uşaq tə rbiy ə müə ssis ə l əri yaradılmışdır. Dövlə t v ə kommersiya tipli uşaq bağçaları, uşaq liseylə ri v ə m ə rk ə zl ə ri, progimnaziyaları v ə s. bunlara misal g östə rm ə k olar. Bel ə m ə kt ə b ə q ə d ə r müə ssis ə l ə rin h ər birinin özünə m ə xsus m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ə ri, onlardan ir ə li g ə l ən diferensial proqramları mövcuddur. Onların bə zil ə ri bazis, y ə ni ümumi inkişaf, dig ə rl ə ri is ə xüsusi inkişaf xarakterlidir. Ümuminkişaf tipli proqramlar özündə bazis v ə ontogenetik inkişafın yaş mə rh ə l ə l ə rin ə uyğun pedaqoji -psixoloji t ə sir istiqam ə tl ə rind ə n ir ə li g ə l ə n m ə qs ə dl ə ri birl əşdirir. Belə proqramlar bir-birind ə n f ə rqli v ə alternativ xarakterl i olub, inkişaf prosesi haqqında ə sas n ə z ə ri t ə s əvvürlə r əsasında yaradılır. Xüsusi proqramların tə rkibind ə is ə ümumi ontogenetik inkişaf haqqında konsepsiyaların müddəaları ilə yanaşı, uşaqların xüsusi inkişafına yönəlmiş nə z ə riyy ə l ə r (t ə sviri v ə musiqi, inc ə s ə n ə t, nitq inkişafı riyazi hazırlıq və s.) əsasında onların də rind ə n m ə nims ə dilm ə si m ə qs ə dl ə ri ir əli çə kilir. 1.4.2. Valideynl ər arasında aparılan psixoloji maariflə ndirm ə işinin m ə zmunu v ə formaları M ə kt ə b psixoloqunun valideynl ə rl ə işi bir neçə istiqam ə ti ə hat ə edir. Uşaqların , şagirdlə rin ail ə l ə ri il ə sıx ə m əkdaşlıq və qarşılıqlı inam şə raitind ə işlə m ək üçün praktik psixoloq ilk növbə d ə xeyirxah m ə sl ə h ətçi rolunda çıxış etm ə li, ail ənin daxili işlə rin ə f ə al müdaxilə etm ə k c ə hdl ə rind ən uzaq olmalıdır. Psixoloq valideyn yığıncaqları və ail ə l ə r ə getm ə k yolu il ə uşaqların aktual probleml ə rinin h ə ll edilm ə sind ə valideynl ərin yaxın həmkarı olmalı, 125 maarifl ə ndirm ə v ə m ə sl ə h ə tverm ə sah ə sind ə görə c əyi işlə ri konkret olaraq ir ə lic ə d ən planlaşdırmalıdır. Psixoloq uşaqların hüquqlarının müdafiəçisi olsa da, övlad - valideyn ünsiyyə ti il ə bağlı yaranan problemlə rin h ə llind ə f əal iştirak etm ə li, z ə ruri hallarda valideynl ə r ə psixoloji d ə st ə k verm ə lidir. M ə kt əb psixoloqu özünün peşə kar f ə aliyy ətinin bütün istiqamə tl ə rind ə valideynl ə rl ə birg ə f ə aliyy ə tin z ə ruriliyini daim diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlamalıdır. Bu zə rur ət ilk növbə d ə inkişafın sosial situasiyasının formalaşdırılmasında valideynlə rin rolu il ə bağlı meydana çıxır. Uşağın lap kiçik yaşlarından ə hat ə olunduğu yaşlılarla ünsiyyəti onun normal inkişafının z əruri şərtidir. Bu ünsiyyə t prosesind ə uşağı ə hat ə ed ə n xarici sosial strukturların təsiri onun şə xsiyy ətinin daxili strukturlarının formalaşmasında mühüm rol oynayır . Ail ə mühitinin mə n ə vi-psixoloji c ə h ə td ə n qeyri- sağlam olması, ailə üzvləri arasında qarşılıqlı münasibə tl ə rin qeyri- adekvatlığı uşağın koqnitiv sferası ilə yanaşı ünsiyyət sferasının formalaşmasına da mə nfi t əsir göstə rir. Çox vaxt qeyri - sağlam tə sirl ə r v ə h ə yat t ə rzi müxtəlif psixi pozğunluqların, normadan k ənara çıxma hallarının və şə xsiyy ətin disharmoniyasına (harmonik inkişafının pozulmasına), s ə b ə b olur, aşağı özünüqiymə tl ə n- dirm ə nin v ə aqressivliyin yaranma s ə b əbi kimi özünü göstə rir. Valideynl ə rin uşaqlara qeyri - normal yaşanma tərzi, onların şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rind ə ki əlverişsiz ə lam ə tl ər: prinsipiallıq, hə dsiz t ə l əbkarlıq, səbrsizlik, yüksə k iddialılıq, eqosentrizm, tez -tez t ə krarlanan nevrotik hallar, affektivlik (qışqırmaq, hə d ə, söyüş və s .), uşağı h ər bir göstərişi sözsüz yerinə yetirm ə y ə t ə hrik etm ə, uşaqlara qarşı inamsızlıq, emosional kütlük və introvetlik kimi xüsusiyyə tl ə r onlarla valideynl ər arasında qarşılıqlı sevgi və etibarın itmə sin ə g ətirib çıxarır. Ailə d ə uşaqlarla qarşılıqlı münasibə tin tez-tez pozulması fonunda onlara güclü psixoloji xə sar ə t d ə ym iş olur, nevrotik reaksiyaların yaranmasının katalizatoruna çevrilir. 126 Psixoloji t ədqiqatlar müə yy ən etmişdir ki, ailədaxili münasibə tl ə rin pozulmasının ə sas s ə b ə bl əri aşağıdakılardı r: ail ənin saxlanılması və uşaqların sağlamlığının qorunmasında valideynl ə rin m ə suliyy əti öz üzə rin ə götürmə k ist ə m ə m ə si; uşaqlarda valideynlə rd ən birinin temperament xüsusiyyə tl ə ri v ə xarakter ə lam ə tl ərinin olmasının digə r valideyn t ə r ə find ə n q ə bul edilm ə m ə si v ə qarşılıqlı isti münasibətin olmaması; ə r- arvadlıq münasibə tl ə rind ə uzunmüddə tli stressin n ə tic ə si olaraq valideynl ə rd ə n birind ə v ə ya h ə r ikisind ə ümumi energetik potensialın z ə ifl ə m ə si v ə sinir prosesl ərinin gücdən düşmə si; valideynl ə rin qeyri-ix tiyari olaraq keçmişdə baş vermiş günah, qorxu və inciklikl ə ri tez- tez xatırlaması; dalğınlıq, depressiya və nevrozların nə tic ə sind ə sinir prosesl ə rinin keçirilmə sind əki çə tinlikl ə r; -valideynl ə rd ən birinin nevrotik pozğunluğa düçar olması nə tic ə sind ə ail ə d ə emosional ə laq ə l ə rin itirilm ə si v ə tez- tez baş verən münaqişə l ə r. ―Çə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|