Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixodiaqnostikanın ə sas m ə qs ə di
|
IV f ə sil ə aid suallar v ə tapşırıqlar 1. Psixoloji maarifl ə ndirm ə işinin mə zmununa n ə l ə r daxildir? 2. Praktik psixoloqun valideynl ər arasında apacağı maariflə ndirm ə işinin m əzmununu söylə yin. 3. Valideynl ə rl ə aparılan maarifl ə ndirm ə işinin əsas formaları hansılardır? 4. Psixoloji maarifl ə nmdirm ə işində hansı problemlər müzakirə mövzusu ola bil ə r? 5. Ail ə münaqişə l ərinin mümkün sə b ə bl ərini göstə rin. 6. Müə lliml ə r v ə m ə kt ə b r ə hb ə rl ə ri il ə aparılan maariflə ndirm ə işində psixoloq h ansı mə s ə l ə l ə ri diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlamalıdır? 139 V f ə sil. Psixoloji diaqnostika 1.5.1. Psixodiaqnostika anlayışı, onun mə zmunu v ə v ə zif ə l ə ri Psixodiaqnostika praktik psixologiyanın fərdin psixi inkişaf sə viyy ə si, xüsusiyyə tl ə rini d ə qiq qiym ə tl ə ndirm ə k üçün metodologiya və metodlar sistemini n ə z ə ri c ə h ə td ən işləyib hazırlayan xüsusi sahə sidir. Psixodiaqnostik baxımdan qiymə tl ə ndirm ə obyektin ə psixologiyanın öyrəndiyi bütün fakt və hadis ə l ə r- duyğulardan başlamış insanların ünsiyyə ti v ə qarşılıqlı münasibə tl ə rind ə t əzahür edən mürə kk ə b sosial-psixi prosesl ə r ə d ə k h ə r bir psixi proses, xass ə v ə funksiyalar daxildir. Psixodiaqnostika inteqrativ elmi-texnoloji f ə nn olub, diferensial psixologiyaya v ə test yaradıcılığının riyazi texnologiyası üzrə elmi n ə z ə riyy ə y ə istinad edir. Psixodiaqnostika bu yolla konkret praktik m ə s ə l ə l ə rin h əlli üçün psixodiaqnostik metodikaların repertuarını yaradır v ə oanlardan istifad ə edir. Bu metodikalarla psixoloji diaqnozun qoyulması üçün sınanılan şəxs haqqında kifayə t q ə d ər sürə tli v ə etibarlı şə kild ə m əlumatların ə ld ə edilm ə sini t ə min edir. Psixoloji diaqnoz – şə xsiyy ə tin qabiliyy ə tl ə ri, motivl əri kimi davamlı xüsusiyyə tl ə rin ilk kompleks qeyd ə alınmış formasıdır. Psixodia qnostik müayinə nin n ə tic ə l ə ri əsasında qoyulmuş diaqnoz nə tic ə olaraq öyrə nil ə n keyfiyy ə t v ə ya xüsisiyyətin inkişaf etdirilmə si v ə ya korreksiyası haqqında mütə x ə ssisl ər üçün tövsiyə l ərin hazırlanmasını nə z ə rd ə tutur ki, bunun əsasın da pedaqoq, t ə rbiy əçi və praktik psixoloqlar inkişafetdirici t ə dbirl ə ri h əyata keçirirlə r. Psixodiaqnostikanın ə sas m ə qs ə di f ə rdin psixi v ə şəxsi inkişafını tam tə min etm ə kd ə n ibar ə tdir. Psixodiaqnostika t əcrübə sind ə f ə rdin ə ld ə et diyi psixi inkişaf s ə viyy ə sinin qiym ə tl ə ndirilm əsi üçün aşağıdakı ümumi və zif ə l ə r h ə ll edilir: 140 h ər hansı psixi xassə v ə keyfiyy ətin inkişaf sə viyy ə sinin aşkara çıxarılması; müə yy ən yaş mə rh ə l ə sind ə psixi xass ə v ə keyfiyy ə tl ə rin ya ranması v ə onun inkişaf dinamikasının müə yy ə nl əşdirilmə si; f ə rdin v ə ya müə yy ən qrupun xüsusi təşkil edilmiş tə lim- t ə rbiy ə nin t əsiri altında (mə s ə l ə n, pedaqoji eksperiment n ə tic ə sind ə) psixikası v ə davranışında yaranan real d əyişikliklə r in aşkara çıxarılması; şə xsiyy ətin keçmişdə inkişaf dinamikasının tə hlili əsasında onun bu v ə ya dig ə r keyfiyy ə tl ərinin inkişaf perspektivlə rinin müə yy ə nl əşdirilmə si; müayinə edil ən adamların və ya qrupun ə ld ə edilmiş inkişaf göstə ricil ə rini n ə z ə r ə almaqla, g ə l ə c ə kd ə diferensiallaşdırılmış iş aparmaq mə qs ə dil ə onların kateqoriyalara bölünmə si; f ə rdin v ə ya qrupun bu v ə ya dig ə r f ə aliyy ə t sah ə sind ə , m ə s ə l ən, öz xidmə ti v ə zif əsinin icrası üçün onun peşə yararlığının müə yy ə nl əşdirilmə si; f ə rdin v ə ya qrupun tibbi v ə ya sosial normalar baxımından inkişaf göstə ricil ə ri v ə davranışının uyğun olub - olmamasının müə yy ə nl əşdirilmə si v ə z əruri psixokorreksiya işlə rinin aparılması; f ə rdin v ə ya qrupun g ə l ə c ə k h ə y at yolunun seçilməsi (peşə , nigah üçün tə r əfdaş və s.), g ə l ə c ək özünütəhsil üçün tövsiyə l ərin işlənib hazırlanması. Psixodiaqnostikanın qeyd olunan ümumi və zif ə l ərinin böyük hissə si m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə v ə m ə kt ə bl ə rd ə müxtə li f yaşlı uşaqlarla iş prosesin ə aiddir. Bununla bel ə, psixodiaqnostikanın daha konkret m ə qs ə dl ə rl ə bağlı olan bir sıra xüsusi və zif ə l ə ri d ə vardır. Hə min v ə zif ə l ə r ə aşağıdakıla r aid edil ə bil ə r: 141 h əyatın ilk aylarından başlamış orta m ə kt ə bi qurtaranad ə k olan dövrdə uşaqların psixoloji (idraki, intellektual, şə xsi v ə şə xsiyy ə tl ərarası) inkişafının yaş dinamikasının öyrə nilm ə si. Bu halda h ər bir uşağın (böyük uşaqlar üçün aylıq, körpə v ə erk ə n yaşlı uşaqlar üçün illik) inkişaf göstə ricil ərini özündə ə ks etdir ə n xüsusi psixodiaqnostik xə rit ə t ərtib olunmalıdır. h ər bir uşağın fərdi inkişaf xüsusiyyə tl ə rinin orta standart normadan k ənara çıxması (müsbə t m ənada sürətli inkişaf, mə nfi m ə nada gerid əqalma) hallarının müə yy ə nl əşdirilmə si; uşaqlarla keçirilən inkişafetdirici pedaqoji eksperimentlə rin n ə tic ə l ə ri əsasında tə lim v ə t ə rbiy ə nin s ə m ə r əliliyini yüksə ltm ə y ə psixoloji c ə h ə td ə n xidm ə t ed ən praktik tövsiyə l ərin işlə nib hazırlanması; uşağın təbii imkanlarının, istedad və f ə rdi qabiliyy ə tl ərinin inkişaf s ə viyy əsini vaxtında aşkara çıxarmaq və daha da inkişaf etdirm ə k m ə qs ə dil ə elmi c ə h ə td ə n əsaslandırılmış peşə m ə sl ə h ə tl ə ri v ə peşəyönümü işlə rinin h ə yata k eçirilmə si; uşağın tə limi v ə t ə rbiy ə sinin optimal t əşkilini tə min etm ə k m ə qs ə dil ə onun psixologiyası haqqında müə llim v ə valideynl ə r üçün faydalı ola bilə c ək çoxcə h ə tli m əlumatların ə ld ə edilm ə si. Uşaqların hə yat v ə f ə aliyy ətini mü xt ə lif c ə h ə td ən öyrə n ə n psixodiaqnostika elmi c ə h ə td ən sınaqdan çıxarılmış çoxsaylı tə dqiqat metodlarına istinad edir. Bu metodların seçilmə sin ə olduqca ciddi t ə l ə bl ə r verilir. Buraya t ə tbiq olunan metodun müvafiqliyi, d ə qiqliyi v ə e tibarlığı daxildir . Metodun müvafiqliyi dedikdə, öyrə nil ən xüsusiyyə tin bu metodla uyğunluğu başa düşülür. Mə s ə l ə n, erk ən yaşlı işaqların davranış motivl ərinin öyrə nilm ə sind ə onuların şəxsi mühakimə l ə rin ə ə saslanan söhbə t v ə ya müsahi b ə metodu müvafiq hesab edilə bilm əz. Çünki bu 142 yaşlı uşaqlar hə l ə öz davranışlarının motivlə rini d ə rk etm ə k qabiliyy ə tin ə malik deyill ə r. Psixodiaqnostik metodun d ə qiqliyi öyrə nil ə n keyfiyy ə tin inc ə f ə rql ə rini sezm ə y ə imkan yaradır. M ə s ə l ə n, t ə dqiqata c əlb edilmiş şə xs ə veril ə n anket v ə sorğularda bə z ən ―hə‖, ―yox‖ tipli mülahizə l ər cavabların d ə qiqliyini bildirdiyi halda, “hə rd ən”, “hə rd ənbir”, “bə z ən”, “deyə bilm ə r əm” tipli cavablar qiyri- müə yy ənliyi haqqında rəy yaratmış olur. Etibarlılıq t ətbiq olunan metodun mühüm keyfiyyə tl ə rind ə n biri kimi t ədqiqatın kim tə r ə find ə n v ə ya t əkrar aparılmasından asılı olmayaraq, onun n ə tic ə l ərinin eyni olacağına təminat yaradır. Praktik psixodiaqnostikada yalnız müvafiq, də qiq v ə etibarlı metodlardan istifad ə olunmalıdır. Əks halda, qeyri-d əqiq göstə ricil ə rin alınması təhlükəsi yaranır ki, bunlar da yanlış nə tic ə l ə r ə g ətirib çıxara bil ə r. Burada psixoloq, y əni metodları seçə n v ə t ə rtib ed ən şəxs birbaşa m ə siliyy ət daşıyır. Uşaqların psixodiaqnostikasının keçirilməsi zamanı psixoloq peşə f ə aliyy ə tini yerin ə yetir ə rk ə n m ə n ə vi- etik xarakterli aşağıdakı tə l ə bl ə r ə ə m ə l etm ə lidir: 1. Psixodiaqnostik müayinə heç bir halda uşağa zə r ə r yetirm ə k m ə qs ə dil ə keçirilmə m ə lidir; 2. Psixodiaqnostika yalnız tibbi və hüquq praktikasında yol verilə n xüsusi hallar istisna olmaqla , uşaqların özlə rinin v ə onların valideynlə rinin razılığı ilə keçirilmə lidir; 3. Qanu nla valideynlik hüququndan məhrum olunmuş şə xsl ə r istisna olmaqla, dig ə r valideynl ər öz uşaqlarının psixodiaqnostik müayinə l ə rinin n ə tic ə l ə rini v ə bunun əsasında mütə x ə ssis psixoloqun g ə ldiyi q ə na ə tl ə ri bilımək hüququna malikdirlə r. Psi xoloq öz növbə sind ə uşaqların psixologi - yası ilə bağlı valideynlərin sorğularına ətraflı və d ə qiq cavab verm ə y ə borcludur; 143 4. Müə lliml ə rin v ə valideynl ə rin fikirl ə rini v ə bir sıra digə r amill ə ri n ə z ə r ə almadan psixodiaqnostik müayinə nin n ə tic ə l əri uşağın taleyi və onun t ə lim v ə t ə rbiy ə imkanları haqqında yekun rəyin çıxarılması üçün ə sas ola bilm ə z. 5. T ə hsil sistemind ə işlə y ən psixoloq psixodiaqnostika üzrə işi müə llim v ə t ə rbiy əçilə rl ə sıx ə m əkdaşlıq şə raitind ə qurmalı, onları uşaqlar haqqında z ə ruri m əlumatlarla tanış etmə lidir. Praktik psixodiaqnostika t əcrübə sind ə istifad ə olunan metodikaların ə ks ə riyy ə ti yaş norması adlandırılan anlayışla bağlıdır. Bu anlayış psixi v ə fiziki c ə h ə td ə n s ağlam olan uşaqlarda öyrə nil ən psixi xüsusiyyə tl ə rin orta inkişaf göstə ricil ə rini əks etdirir. Yaş norması əsasında keçirilmiş müayinə nin n ə tic ə l ə rin ə uyğun olaraq uşaqda xüsusiyyətin inkişaf s ə viyy əsi müə yy ə nl əşdirilir. Əgər uşağın f ərdi göstə ricil ə ri normadan yüksə kdirs ə , onda ad ə t ə n bel ə uşağı öz yaşıdlarını qabaqlayan, ə g ə r aşağıdırsa, yaşıdlarından geridə qalan uşaq hesab edirlə r. Birinci halda uşaq akselerant, ikinci halda is ə ratardant hesab olunur. Qeyd etm ək lazımdır ki, yaş normaları mütlə q v ə d əyişmə z deyildir. Uşaqlar istisna olmaqla digər yaş dö vrl ə rin ə aid edil ən şə xsl ə rin diaqnostikası üçün yaş normaları heç də h əmişə yararlı hesab edilə bilm ə z. Normalar h əmişə nisbi v ə d əyişkəndir. İctimai tə r ə qqi il ə ə laq ə dar olaraq ötə n ə srin ə vv ə ll ə rind ə norma kimi q əbul edilmiş göstə ricil ə r şübhə siz ki, 100 il sonra, y əni müasir dövrdə standart kimi q ə bul edil ə bilm əz. Müasir dövrdə uşaqlar akselerasi yanın t ə sirin ə m əruz qalırlar və onların fiziki inkişaf göstə ricil əri kimi, intellektual, şəxsi davranış göstə ricil ə rind ə d ə norma kimi q ə bul edil ən orta inkişaf göstə ricil ə rind ə ə h ə miyy ə tli d əyişikliklə r n ə z ə r ə çarpır. Psixoloqlar bel ə hesab edirl ər ki, yeni normaların standartları d əyişdiyindən müasir dövrdə on il ə vv əlki dövrə aid normalardan praktik 144 olaraq istifad ə etm ə k olmaz. H ər üç - beş ildə n bir h ə min normalara yenid ən baxılmalı, dəyişikliklə r v ə ə lav ə l ə r edilm ə lidir. Uşaqda bu və ya dig ə r psixi keyfiyy ətin müə yy ə nl əşdirilmə si m ə qs ə dil ə keçirilən psixodiaqnostik müayinə nin n ə tic ə l ə ri əsasında verilə n qiym ə t əsasında uşağın gə l ə c ək inkişafı haqqında qəti mühakimə yürütmə k olmaz. Bu fi kri uşaqların qabiliyyə tl əri haqqında da demə k olar. Diaqnostik müayinənin keçirildiyi vaxt uşağın qabiliyyətinin aşkar edilmiş s ə viyy əsi heç də onun g ə l ə c əyi haqqında dəqiq proqnozların ə sas m ə nb ə yi kimi q ə bul edil ə bilm ə z. Bu, g ə l ə c ə kd ə bir sıra amillə rd ə n – uşaq t ə r ə find ə n yeni t əcrübə nin m ə nims ə nilm ə si, t ə limin keyfiyy ə ti v ə onun t ə kmill əşdirilməsi, uşaqda idrak ə h ə miyy ə tli yeni motivl ərin formalaşması s ə viyy ə sind ən asılı olaraq dəyişə bil ə r. Praktik psixodiaqnostika psixoloji xidm ə t sisteminin ə n c ə tin sah ə l ə rind ən biridir. Psixoloji müayinənin keçirilməsi, müvafiq metodikaların seçilmə si, n ə tic ə l ərin düzgün qiymə tl ə ndirilm əsi psixoloqdan xüsusi ixtisas hazırlığı, peşəkarlıq və m ə har ə t t ə l ə b edir. Bu istiqam ə td ə iş zamanı ə n böyük çətinlik uşaqların istedad və qabiliyy ə ti il ə bağlı proqnostik ə h ə miyy ətli müayinə l ərin aparılması zamanı meydana çıxır. Burada Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|