Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   50

ə
rdir
.  Bu  cür  təsir  formaları  monoloji (mühazirə
), 

 
121 
 
 
dioloji  diskussiya)    v
ə
 
qrup  (disputlar)  ünsiyyətinin    imkanları    nə
z
ə
r
ə
  
alınmaqla  təşkil  olunur.  Maariflə
ndirm
ə
  
işinin  tematik  məzmunu  müə
llim,  
t
ə
rbiy
əçi  və
  valideynl
ərin  sorğuları  və
  psixoloqun  t
əşəbbüslə
ri  
əsasında  
müə
yy
ə
nl
əşdirilir.  Psixoloq  ehtiyac  yarandıqda  bə
zi problemli  m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rin 
müzakirə
sini    q
abaqcadan    planlaşdırır.   
Valideynl
ər    arasında
 
aparılan 
maarifl
ə
ndirm
ə
 
işində
 
aşağıdakı problem mövzular müzakirə
 edil
ə
 bil
ə
r:    

uşaqların  bağçaya  adaptasiyası  və
  m
ə
kt
ə
b
ə
  
hazrlanması  ilə
  
bağlı  
m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
r; 

uşaqların  cinsi  identifikasiyası  və
  ps
ixoseksual  inkişafı  ilə
  
ə
laq
ə
dar  
mövzular;
 
-  texniki  informasiya  m
ə
nb
ə
l
ə
rind
ə
n  (televizor,  video, kompyuter, oyun 
kompyu
ter qurğuları
, mobil telefon v
ə
 s.) istifad
ə
 il
ə
 
ə
laq
ə
dar m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
r. 
    
Müə
llim v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
r 
üçün  bu mövzular  sırasına  aşağıdakılar daxil
 
  edil
ə
  bil
ə
r: 

uşaqlar    üçün  inkişafetdirici    proqramların    hazırlanması
  v
ə
    onlardan  
istifad
ə


psixi    pozğunluqların      simptomatikası    və
   
inkişafda    geridə
qalma  
m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
ri;  

uşaqların  ümumi  və
 
xüsusi  qabiliyyə
tl
ə
ri; 

uşaq,  yeniyetmə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rd
ə
  
istedadın  inkişaf  etdirilmə
si; 

―risk  qrupu‖na  aid  edilən  uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ə
rl
ə
  
işin  təşkili;
 

―çətin‖ uşaqlarla  tə
lim-t
ə
rbiy
ə
  
işlə
rinin t
əşkili  xüsusiyyə
tl
ə
ri.  
    Qeyd    etm
ək    lazımdır    ki,  maariflə
ndirm
ə
    il
ə
   
bağlı    mövzuların  
müə
yy
ə
nl
əşdirlmə
sind
ə
   
psixoloq    müə
llim,      t
ə
rbiy
əçi    və
    valideynl
ə
rin  
sorğularını    nə
z
ə
r
ə
   
almalı    və
   
planlaşdırma    zamanı    həmin    mövzulara  
daha  çox  üstünlük  vermə
lidir. 
 
Psixoloji    maarifl
ə
ndirm
ə
   
işində
    verbal-kommunikativ    vasit
ə
l
ə
rl
ə
  
yanaşı    qeyr
-verbal  (
ə
yani)    vasit
ə
l
ə
rd
ə
n    d
ə
   
geniş    istifadə
    olunur. 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər    müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
  v
ə
    m
ə
kt
ə
bd
ə
    stendl
ə
rd
ən,     xüsusi   tövsiyə
  

 
122 
 
 
m
ə
tnl
ə
rind
ən,    illüstrativ    materiallardan,    kitab    və
   
broşüralardan,    test    və
  
anket    nümunə
l
ə
rind
ə
n    ibar
ət    guşə
l
ərin    hazırlanması   mə
qs
ə
d
əuyğundur.   
Bundan    başqa,    psixoloq    öz    iş    otağında    yaratdığı    kitabxanada    ailə
,  
valideynl
ər üçün və
 nigah m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rin
ə
 
aid olan xüsusi seçilmiş  ə
d
ə
biyyatlar 
da    c
ə
ml
əşdirə
    bil
ər.    Müə
llim    v
ə
    t
ə
rbiy
əçilər    üçün 
   
guşə
d
ə
    pedaqoji-
psixoloji  
ə
d
əbiyyatların  saxlanması  mə
qs
ə
d
əuyğundur.
 
 
M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər    uşaq    tə
rbiy
ə
   
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
    v
ə
    m
ə
kt
ə
bd
ə
  
psixoloqun 
yardıma  ehtiyacı    olan    şə
xsl
ə
r
ə
   
göstərdiyi    kömə
k   
ə
sas
ə
n  
kommunikativ  t
ə
sir
ə
  
əsaslanmaqla  tövsiyə
  xar
akteri  daşıyır. Bu  qarşılıqlı  
t
əsir  müə
ssis
ə
  r
ə
hb
ərliyinin, müə
llim  v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
rin,  h
əmçinin  valideyn  
v
ə
   
uşaqların    sorğuları    əsasında    həyata    keçirilir.    Belə
   
qarşılıqlı    ə
laq
ə
 
psixoloq    t
ə
r
ə
find
ə

keçirilə

sorğular    əsasında  hazırlanmış
    informativ    v
ə
  
korreksiyaedici-profilaktik    m
əzmunlu    tövsiyə
l
ərin    hazırlanması    yolu    ilə
  
reallaşmış  olur.    Psixoloji    mə
sl
ə
h
ə
tl
ə
rin  t
əşkilinin    əsas    forması 
f
ə
rdi  
m
ə
sl
ə
h
ə
tdir.  Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki,  mə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  uşaq  tə
rbiy
ə
   
müə
s-
sis
ə
l
ə
rind
ə
  psixoloji    m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
rin  t
əşkilinin    spesifik    xüsusiyyə
tl
əri    vardır.  
O, uşağın  inkişafı, tə
limi v
ə
 t
ə
rbiy
ə
si il
ə
 
bağlı  problemlə
r
ə
  istiqam
ə
tl
ənmişdir  
v
ə
  
birbaşa  mə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  m
əzmunu  daşıyır.  Mə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaşlı  uşaq  
h
ə
l
əlik  sorğu  ilə
   
müraciə
t    etm
ək  imkanına  malik  olmadığına  görə
,    bu  
m
ə
s
ə
l
ə
  il
ə
  
bağlı  ə
sas  t
əşəbbüskarlar  uşağın  ən  yaxın  ə
hat
ə
sind
ə
  olan 
yaşlılardır. Psixoloq bağçada müşahidə
l
ər aparmaqla uşaqların qarşılaşdıqla

rı  əsas  çə
tinlikl
əri    müə
yy
ə
nl
əşdirmə
li  v
ə
 
onların 
 
aradan  qaldırılmasında  
onlara 
kömək  göstə
rm
ə
lidir. 
 
Praktik psixoloqun tövsiyə
l
əri  mümkün  münaqişə
l
ərin  yumşaldılması,  
dramatikl
əşməsinin  qarşısının  alınması  strategiyasına  yönə
lm
ə
li  v
ə
  bu  
m
ə
qs
ə
d
ə
  xidm
ə
t  etm
ə
lidir.  
 
T
əhsil    müə
ssis
ə
sin
ə
    c
ə
lb    e
dilmiş    uşaqların    davranış    qüsurlarına 
görə
  
onların  günahlandırılması  halları  baş  verdikdə,  assosial  davranışının  
motivl
ərini  müə
yy
ə
nl
əşdirmə
k, 
onun 
t
əzahürlərini  aradan  qaldırmaq 

 
123 
 
 
psixoemosional v
ə
 
psixosomatik  baxımdan  müalicə
si v
ə
 t
ə
rbiy
ə
si  m
ə
qs
ə
dil
ə
   
ə
laq
ədar  şə
xsl
ə
r
ə
 m
ə
sl
ə
h
ə
t  v
ə
  
tövsiyə
l
ə
r  verilir. 
 
Psixoloq    ona    ünvanlanan    sorğuların      tə
hlili   
əsasında    yaşlıların  
uşaqla    qarşılıqlı    münasibə
tind
ə
   
yaranan    real    çə
tinlikl
ə
rin    aradan  
qaldırılması    üçün    elmi    cə
h
ə
td
ə
n   
əsaslandırılmış    psixoloji    tə
sir  
strategiyasını  qurur,  taktiki  variantlarını  müə
yy
ə
nl
əşdirir.
 
 
T
ə
hsil    sistemind
ə
    pedaqoji    prosesin    psixoloji    t
əminatı
    praktik  
psixoloqun    öhdə
sin
ə
   
düşə
n    v
ə
zif
ə
l
ə
rd
ə
n    biridir.  Bu,    praktik    psixoloji  
xidm
ətin  qarşısında  qoyulmuş  istiqamə
tl
ə
rd
ən  biri kimi  ontogenetik  inkişaf  
prosesind
ə
    f
ərdin    inkişafının    psixoloji    qanunlara    müvafiq    quulmasında  
pedaqoji  t
ə
sirl
ə
rin  rolunu  n
ə
z
ə
r
ə
  
almağı  vacib  şə
rt  kimi  ir
əli  sürür.Qeyd  
olunan  c
ə
h
ət  öz –özlüyündə
 p
edaqoji  prosesin  xüsusi  təşkil   edilmiş  tə
sir  
sistemind
ə
,  y
ə
ni  t
ə
lim  v
ə
  t
ə
rbiy
ə
  prosesind
ə
  
şə
xsiyy
ətin  formalaşmasının  
psixoloji    qanunauyğunluqlarına        uyğunlaşdırılması    zə
rur
ə
tini      bir    t
ə
l
ə
b  
olaraq  qarşıya  qoyur.  
 
 
Pedaqoji  prosesd
ə
  t
ə
hsill
ə
ndirici  v
ə
zif
ə
nin  yerin
ə
  yetirilm
ə
si  t
ə
hsil 
(inkişafetdirici)  proqramların  psixoloji  müşayiə
ti  
əsasında,  tə
rbiy
ə
  prosesi  
is
ə
    t
ə
rbiy
əedici    situasiyaların    psixoloji    təminatı
    vasit
ə
sil
ə
    h
ə
yata  
keçirilir.
 
 
―Uşaq    bağçasında    tə
lim    v
ə
    t
ə
rbiy
ə
   
proqramı‖
    (B.,1998)  
m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər    müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
    pedaqoji    prosesin    h
əyata    keçirilmə
sind
ə
  
ə
sas    icbari    s
ə
n
ə
ddir.    M
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r    t
ə
lim    v
ə
    t
ə
rbiy
ə
   
prosesinin  bütün  
m
əzmunu    bu    proqramda    öz    əksini    tapmışdır.    Bu    sə
n
əd    uşaqların 
 
sağlam    və
   
normal    psixi    inkişafı    mə
qs
ə
dl
ə
rin
ə
    xidm
ə
t    etm
ə
kl
ə
,    onlar  
üçün    ə
lve
rişli    inkişafetdirici    mühitin
   
yaradılması    tə
l
əbini,    uşaqların  
sensor,   
ə
qli,    estetik,    fiziki,   
ə
xlaq, 
ə
m
ə
k    t
ə
rbiy
əsi    üzrə
    m
ə
qs
ədyönlü  
t
ə
dbirl
ə
rin  h
ə
yata  ke
çirilmə
sini  n
ə
z
ə
rd
ə
  
tutur. Uşaq  bağçalarında  tə
lim  v
ə
  
t
ə
rbiy
ə
   
işlə
rinin   
ə
sas    t
əşkilat    forması   
m
əşğə
l
ə
dir. 
Müxtə
lif    tipli  

 
124 
 
 
m
əşğə
l
ə
l
ər    uşaqların    tə
hsill
ə
ndirilm
ə
si,  t
ə
rbiy
ə
  edilm
ə
si  v
ə
   
inkişafetdirici  
v
ə
zif
ə
l
ə
rin  yerin
ə
 yetirilm
ə
sin
ə
  xidm
ə
t  edir.  
 
Dünyanın    inkişaf    etmiş    bir    çox    ölkə
l
ə
rind
ə
 
müxtə
lif    tipli  
m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər    uşaq    tə
rbiy
ə
   
müə
ssis
ə
l
əri    yaradılmışdır.    Dövlə
t    v
ə
  
kommersiya    tipli    uşaq    bağçaları,  uşaq    liseylə
ri    v
ə
    m
ə
rk
ə
zl
ə
ri,  
progimnaziyaları 
v
ə
 s. bunlara  misal  g
östə
rm
ə
k  olar.  Bel
ə
  m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r  
müə
ssis
ə
l
ə
rin    h
ər  birinin  özünə
m
ə
xsus    m
ə
qs
ə
d    v
ə
    v
ə
zif
ə
l
ə
ri,    onlardan  
ir
ə
li  g
ə
l
ən  diferensial  proqramları  mövcuddur. Onların  bə
zil
ə
ri  bazis,  y
ə
ni  
ümumi  inkişaf,
 dig
ə
rl
ə
ri  is
ə
  
xüsusi  inkişaf
  xarakterlidir. 
 
Ümuminkişaf  tipli  proqramlar  özündə
  bazis  v
ə
  
ontogenetik  inkişafın  
yaş    mə
rh
ə
l
ə
l
ə
rin
ə
 
uyğun    pedaqoji
-psixoloji    t
ə
sir    istiqam
ə
tl
ə
rind
ə
n    ir
ə
li  
g
ə
l
ə
n  m
ə
qs
ə
dl
ə
ri  birl
əşdirir. Belə
 proqramlar  bir-birind
ə
n f
ə
rqli  v
ə
  alternativ  
xarakterl
i    olub,    inkişaf    prosesi    haqqında    ə
sas    n
ə
z
ə
ri    t
ə
s
əvvürlə
r  
əsasında  yaradılır. 
 
 
Xüsusi    proqramların    tə
rkibind
ə
    is
ə
   
ümumi    ontogenetik    inkişaf  
haqqında    konsepsiyaların    müddəaları    ilə
   
yanaşı,  uşaqların    xüsusi  
inkişafına  yönəlmiş  nə
z
ə
riyy
ə
l
ə
r (t
ə
sviri  v
ə
  musiqi,  inc
ə
s
ə
n
ə
t, 
nitq inkişafı
  
riyazi    hazırlıq    və
  s.)   
əsasında    onların    də
rind
ə
n    m
ə
nims
ə
dilm
ə
si  
m
ə
qs
ə
dl
ə
ri  ir
əli  çə
kilir.  
 
1.4.2. Valideynl
ər arasında aparılan psixoloji maariflə
ndirm
ə
 
işinin 
m
ə
zmunu v
ə
 
formaları
 
 
M
ə
kt
ə
b  psixoloqunun  valideynl
ə
rl
ə
 
işi  bir  neçə
  istiqam
ə
ti 
ə
hat
ə
  edir. 
Uşaqların
,  
şagirdlə
rin ail
ə
l
ə
ri il
ə
 
sıx ə
m
əkdaşlıq və
 
qarşılıqlı inam şə
raitind
ə
  
işlə
m
ək  üçün  praktik  psixoloq  ilk  növbə
d
ə
  xeyirxah  m
ə
sl
ə
h
ətçi  rolunda  çıxış 
etm
ə
li, ail
ənin daxili işlə
rin
ə
 f
ə
al 
müdaxilə
 etm
ə
k c
ə
hdl
ə
rind
ən uzaq olmalıdır. 
Psixoloq  valideyn  yığıncaqları  və
  ail
ə
l
ə
r
ə
  getm
ə
k  yolu  il
ə
 
uşaqların    aktual 
probleml
ə
rinin  h
ə
ll  edilm
ə
sind
ə
    valideynl
ərin  yaxın  həmkarı  olmalı, 

 
125 
 
 
maarifl
ə
ndirm
ə
  v
ə
  m
ə
sl
ə
h
ə
tverm
ə
  sah
ə
sind
ə
 
görə
c
əyi  işlə
ri  konkret  olaraq 
ir
ə
lic
ə
d
ən planlaşdırmalıdır. Psixoloq uşaqların hüquqlarının müdafiəçisi olsa 
da, övlad
-
valideyn ünsiyyə
ti il
ə
 
bağlı yaranan problemlə
rin h
ə
llind
ə
 f
əal iştirak 
etm
ə
li, z
ə
ruri hallarda valideynl
ə
r
ə
 psixoloji d
ə
st
ə
k verm
ə
lidir.  
 
M
ə
kt
əb  psixoloqu  özünün  peşə
kar  f
ə
aliyy
ətinin  bütün  istiqamə
tl
ə
rind
ə
 
valideynl
ə
rl
ə
  birg
ə
  f
ə
aliyy
ə
tin    z
ə
ruriliyini  daim  diqq
ə
t  m
ə
rk
ə
zind
ə
 
saxlamalıdır.  Bu  zə
rur
ət  ilk  növbə
d
ə
 
inkişafın  sosial  situasiyasının 
formalaşdırılmasında    valideynlə
rin  rolu  il
ə
 
bağlı  meydana  çıxır.  Uşağın  lap 
kiçik  yaşlarından ə
hat
ə
 
olunduğu yaşlılarla ünsiyyəti onun normal inkişafının 
z
əruri  şərtidir.  Bu  ünsiyyə
t  prosesind
ə
 
uşağı  ə
hat
ə
  ed
ə
n    xarici  sosial 
strukturların  təsiri  onun  şə
xsiyy
ətinin  daxili  strukturlarının  formalaşmasında 
mühüm rol oynayır

 
Ail
ə
 
mühitinin  mə
n
ə
vi-psixoloji  c
ə
h
ə
td
ə
n  qeyri-
sağlam  olması,  ailə
 
üzvləri  arasında  qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
rin  qeyri-
adekvatlığı  uşağın  koqnitiv  
sferası ilə
 
yanaşı ünsiyyət sferasının formalaşmasına  da mə
nfi t
əsir göstə
rir.  
Çox  vaxt  qeyri
-
sağlam  tə
sirl
ə
r  v
ə
  h
ə
yat  t
ə
rzi 
müxtəlif  psixi  pozğunluqların, 
normadan  k
ənara  çıxma  hallarının  və
 
şə
xsiyy
ətin  disharmoniyasına 
(harmonik  inkişafının  pozulmasına),
  s
ə
b
ə
b  olur, 
aşağı  özünüqiymə
tl
ə
n-
dirm
ə
nin  v
ə
  aqressivliyin  yaranma  s
ə
b
əbi  kimi  özünü  göstə
rir.  Valideynl
ə
rin 
uşaqlara  qeyri
-
normal  yaşanma  tərzi,  onların  şə
xsiyy
ə
t  keyfiyy
ə
tl
ə
rind
ə
ki 
əlverişsiz  ə
lam
ə
tl
ər:  prinsipiallıq,  hə
dsiz  t
ə
l
əbkarlıq,  səbrsizlik,  yüksə

iddialılıq,  eqosentrizm,  tez
-tez  t
ə
krarlanan  nevrotik  hallar,  affektivlik 
(qışqırmaq,  hə
d
ə,  söyüş  və
  s
.),  uşağı
  h
ər  bir  göstərişi
 
sözsüz  yerinə
 
yetirm
ə
y
ə
  t
ə
hrik  etm
ə,  uşaqlara  qarşı  inamsızlıq,  emosional  kütlük  və
 
introvetlik  kimi  xüsusiyyə
tl
ə
r  onlarla  valideynl
ər  arasında  qarşılıqlı  sevgi  və
 
etibarın itmə
sin
ə
 g
ətirib çıxarır.  Ailə
d
ə
 
uşaqlarla qarşılıqlı münasibə
tin tez-tez 
pozulması  fonunda  onlara  güclü  psixoloji  xə
sar
ə
t  d
ə
ym
iş  olur,  nevrotik 
reaksiyaların
 
yaranmasının katalizatoruna çevrilir. 
 

 
126 
 
 
 
Psixoloji  t
ədqiqatlar  müə
yy
ən  etmişdir  ki,  ailədaxili  münasibə
tl
ə
rin 
pozulmasının ə
sas s
ə
b
ə
bl
əri aşağıdakılardı
r: 

  ail
ənin  saxlanılması  və
 
uşaqların  sağlamlığının  qorunmasında 
valideynl
ə
rin m
ə
suliyy
əti öz üzə
rin
ə
 
götürmə
k ist
ə
m
ə
m
ə
si; 

 
uşaqlarda  valideynlə
rd
ən  birinin  temperament    xüsusiyyə
tl
ə
ri  v
ə
 
xarakter 
ə
lam
ə
tl
ərinin  olmasının  digə
r  valideyn  t
ə
r
ə
find
ə
n  q
ə
bul 
edilm
ə
m
ə
si v
ə
 
qarşılıqlı isti münasibətin olmaması;
 

 
ə
r-
arvadlıq  münasibə
tl
ə
rind
ə
 
uzunmüddə
tli  stressin  n
ə
tic
ə
si  olaraq 
valideynl
ə
rd
ə
n  birind
ə
  v
ə
  ya  h
ə
r  ikisind
ə
 
ümumi  energetik  potensialın 
z
ə
ifl
ə
m
ə
si v
ə
 sinir prosesl
ərinin gücdən düşmə
si; 

  valideynl
ə
rin qeyri-ix
tiyari olaraq keçmişdə
 
baş vermiş günah, qorxu və
 
inciklikl
ə
ri tez-
tez xatırlaması;
 

 
dalğınlıq,  depressiya  və
 
nevrozların  nə
tic
ə
sind
ə
  sinir  prosesl
ə
rinin 
keçirilmə
sind
əki çə
tinlikl
ə
r; 

  -valideynl
ə
rd
ən  birinin  nevrotik  pozğunluğa  düçar  olması  nə
tic
ə
sind
ə
  
ail
ə
d
ə
 emosional 
ə
laq
ə
l
ə
rin itirilm
ə
si v
ə
 tez-
tez baş verən münaqişə
l
ə
r.  
Çə
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin