O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus

 
Blokirovkalash qurilmalari. 
Mashina va mexanizmlarning o'ta xavfli 
zonalarida xavfsizlikni oshirish maqsadida to'siqlar bilan birgalikda 
blokirovkalash qurilmalaridan ham foydalaniladi. 
Blokirovka – bu mashinalar qismini muayyan holatda ushlab turuvchi 
vositalar va uslublar majmui hisobalanadi. 
Ko'pgina mashina va mexanizmlarda xavfsizlikning texnik vositalari 
kompleks holda ishlatilsada, xavfsizlik to'liq ta'minlanmaydi. Chunki, ko'pgina 
baxtsiz hodisalar ishchining e'tiborsizligi yoki xavfsizlik qoidalariga amal 
qilmasligi sababli kelib chiqadi. Masalan, har qanday mashina yoki traktorni o't 
oldirishdan oldin uzatmalar qutisi ajratilgan holda bo'lishi shart aks holda turli 
ko'rinishdagi baxtsiz hodisalar sodir bo'lishi mumkin. Yoki mashinalarning 
aylanuvchi yoxud boshqa xavfli zonalarga o'rnatilgan to'siqlar – himoya 
kojuxlari ta'mirlashdan so'ng ishchining loqaydligi tufayli o'rnatilmay qolishi 
natijasida ish vaqtida xavfli vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin. Blokirovka 
qurilmalari ana shunday holatlarni oldini olish maqsadida ishlatiladi va mashina 
yoki mexanizmdan foydalanish xavfsizligini oshiradi. 
 
Saqlash qurilmalari.
Saqlash qurilmalarining asosiy vazifasi nazorat 
qilinishi talab etiladigan ko'rsatkichlar (kuch miqdori, bosim, harorat, siljish 
uzunligi va boshqalar) ruxsat etilgan miqdordan oshgan taqdirda, mashina yoki 
mexanizmni ishdan avtomatik ravishda to'xtatishdan iborat. Shu sababli saqlash 

---

59 
qurilmalarining konstruksiyalari mashinalar va texnologik jarayonlarning 
xususiyatlariga bog'liq holda turlicha bo'lishi mumkin. 
Ishlab chiqarishdagi xavfli faktorlarning hosil bo'lishi tabiatiga ko'ra 
saqlash qurilmalari 4 guruhga bo'linadi. 
1.
Mexanik zo'riqishlardan saqlovchi; 
2.
Mashinalar qismlarining belgilangan chegarada harakatlanishini 
ta'minlovchi; 
3.
Bosim va haroratni ruxsat etilgan me'yordan oshishini taqiqlovchi; 
4.
Elektr toki kuchini ruxsat etilgan miqdordan oshmasligini taqiqlovchi. 
Birinchi guruhdagi saqlash qurilmalariga muftalar, ko'tarishni cheklash 
moslamalari, uziluvchi shtiftlar va shpilkalarni aylanishlar soni regulyatorlari 
kiradi. 
Ikkinchi guruh saqlash qurilmalariga mashina yoki mexanizmlarning 
harakatlanuvchi qismlarini belgilangan chegarada harakatlanishini ta'minlovchi 
moslamalar: ajratgichlar, tayanchlar, to'xtatgichlar kiradi. 
Uchinchi guruh saqlash qurilmalariga bosim ostidagi bug' yoki suyuqliklar 
bilan ishlovchi mexanizmlardagi saqlash klapanlari va membranalar misol bo'la 
oladi. Barcha bug' qozonlari, gidravlik va pnevmatik sistemalar, bosim 
belgilangan normadan oshib ketganda avtomatik ravishda ishga tushuvchi 
klapanlar bilan jihozlanadi. Saqlash klapanlaridan foydalanish yuqori yetarli 
bo'lmagan sharoitlarda membranalardan foydalaniladi. Membranalar yupqa 
metall plastinkalardan tayyorlanadi va bosim belgilangan miqdordan oshib 
ketganda plastinka yorilib, ortiqcha bosim atmosferaga chiqarilib yuboriladi. 
Shu sababli, membrana plastinkasining qalinligi sistemadagi bosimga mos holda 
tanlanadi.