Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Kalit so‘zlar. 
O‘yin, faoliyat, pedagogik texnologiya, samaradorlik, raqobat.
В данной статье рассматриваются преимущества использования педагогических 
технологий в воспитании детей дошкольного возраста.
Ключевые слова. 
Игра, деятельность, педагогическая технология, эффективность, 
конкуренция.
This article discusses the benefits of using pedagogical technologies in the education of 
preschool children.
Key words. 
Game, activity, pedagogical technology, efficiency, competition.
Ziyoda MIRZAYUNUSOVA,
Qo‘qon davlat pedagogika instituti
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR TARBIYASIDA 
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
Annotatsiya

---

112
“XALQ TA’LIMI”
ilmiy-metodik jurnali. 2023. № 2. www.pubedu.uz
– konsepsiya, mavzu va hatto fan bo‘limini o‘zlashtirish uchun mustaqil texnologi
-
yalar sifatida;
– kengroq texnologiyaning elementlari sifatida;
– dars yoki uning bir qismi sifatida;
– sinfdan tashqari ish texnologiyasi sifatida .
“O‘yin pedagogik texnologiyalari” tushunchasi turli xil pedagogik o‘yinlar shaklida 
pedagogik jarayonni tashkil etish usullari va usullarining juda keng guruhini o‘z ichiga 
oladi.
O‘yinlardan farqli o‘laroq, pedagogik o‘yin ham muhim xususiyatga ega - aniq 
belgilangan o‘quv maqsadi va unga mos keladigan pedagogik natija, ular asoslanishi, 
aniq ko‘rinishi va o‘quv va kognitiv yo‘nalishi bilan ajralib turishi mumkin. Darslarning 
o‘yin shakli sinfda o‘quvchilarni o‘quv faoliyatiga undash, rag’batlantirish vositasi sifa
-
tida ishlaydigan o‘yin texnikasi va vaziyatlari yordamida yaratiladi.
Darslarning dars shaklida o‘yin texnikasi va vaziyatlarini amalga oshirish quyidagi 
asosiy yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: didaktik maqsad o‘quvchilarga o‘yin vazifasi 
shaklida qo‘yiladi; o‘quv faoliyati o‘yin qoidalariga bo‘ysunadi; o‘quv materiali uning 
vositasi sifatida ishlatiladi, didaktik vazifani o‘yinga aylantiradigan raqobat elementi 
o‘quv faoliyatiga kiritiladi; didaktik vazifani muvaffaqiyatli bajarish o‘yin vazifasi bilan 
natijasiga bog‘liq. O‘yin texnologiyasining o‘quv jarayonidagi o‘rni va roli, o‘yin va ta’lim 
elementlarining kombinatsiyasi ko‘p jihatdan o‘qituvchining funktsiyalarni tushunishi va 
pedagogik o‘yinlarning tasnifiga bog’liq .
Avvalo, o‘yinlarni faoliyat turiga qarab jismoniy, intellektual, mehnat, ijtimoiy va 
psixologik turlarga bo‘lish kerak.
Pedagogik jarayonning tabiati bo‘yicha quyidagi o‘yin guruhlari ajratiladi:
a) o‘qitish, o‘qitish, nazorat qilish va umumlashtirish;
b) kognitiv, tarbiyaviy, rivojlanish;
C) reproduktiv, samarali, ijodiy;
D) kommunikativ, diagnostika, kasbga yo‘naltirish, psixotexnik va boshqalar.
O‘yin metodologiyasining tabiati bo‘yicha pedagogik o‘yinlarning keng tipologiya
-
ning ishlatiladigan turlarni eng muhimlarinisanab o‘tamiz: mavzu, syujet, rol o‘ynash, 
biznes, taqlid va dramatizatsiya o‘yinlari. Mavzu bo‘yicha barcha maktab fanlari doira
-
sida o‘yinlar ajralib turadi.
Va nihoyat, o‘yin texnologiyasining o‘ziga xos xususiyati asosan o‘yin muhiti bi
-
lan belgilanadi: obyektlar va narsalarsiz o‘yinlar, stol, xona, ko‘cha, er, kompyuter va 
transport vositalari bilan, shuningdek, turli xil transport vositalari bilan ajralib turadi. 
O‘yin texnologiyalarining tasniflash parametrlari:
– qo‘llash darajasi bo‘yicha: barcha darajalar;
– falsafiy asosda: moslashuvchan;
– rivojlanishning asosiy omili bo‘yicha: psixogen. Tajribani o‘zlashtirish konsepsi
-
yasiga ko‘ra: assotsiativ-refleks – Gestalt – taklif;
– tarkibning tabiati bo‘yicha: barcha turlar – penetratsion;
Boshqaruv turi bo‘yicha: maslahat tizimidan tortib dasturiy ta’minotgacha bo‘lgan 
barcha turlari.
Tashkiliy shakllar bo‘yicha: barcha shakllar.
Bolaga yondashuv bo‘yicha: erkin ta’lim.
Amaldagi usul bo‘yicha: rivojlanish, qidirish, ijodiy.
Modernizatsiya yo‘nalishi bo‘yicha: faollashtirish.

---

113
Talabalar toifasiga ko‘ra: ommaviy, barcha toifalar.
Maqsadli yo‘nalish spektri:
* Didaktik: ufqni kengaytirish, kognitiv faoliyat; ZUNNI amaliy faoliyatda qo‘llash; 
amaliy faoliyatda zarur bo‘lgan muayyan ko‘nikma va ko‘nikmalarni shakllantirish; 
umumiy ta’lim ko‘nikmalarini rivojlantirish; mehnat ko‘nikmalarini rivojlantirish. 
* Ta’lim berish: mustaqillik, irodani tarbiyalash; muayyan yondashuvlar, pozitsiya
-
lar, axloqiy, estetik va dunyoqarash munosabatlarini shakllantirish; hamkorlik, kollekti
-
vizm, xushmuomalalik, kommunikativlikni tarbiyalash.
* Rivojlantiruvchi: diqqat, xotira, nutq, fikrlash, taqqoslash, o‘xshashlik, tasavvur, 
xayolot, ijodkorlik, hamdardlik, aks ettirish, maqbul yechimlarni topish qobiliyatini rivo
-
jlantirish; o‘quv faoliyati uchun motivatsiyani rivojlantirish.
* Ijtimoiylashtirish: jamiyat normalari va qadriyatlari bilan tanishish; atrof-muhit 
sharoitlariga moslashish; stressni boshqarish, tartibga solishning o‘zi; muloqotni o‘r
-
ganish; psixoterapiya.
O‘yin texnologiyasining kontseptual asoslari:
* o‘yin faoliyatining psixologik mexanizmlari shaxsning o‘zini namoyon qilish, o‘zi
-
ni o‘zi tasdiqlash, o‘zini o‘zi belgilash, o‘zini o‘zi boshqarish, o‘zini o‘zi anglashdagi 
asosiy ehtiyojlariga asoslanadi;
* o‘yin psixogen xatti-harakatlarning bir shakli, ya’ni .ichki o‘ziga xos, immanent 
shaxs;
* o‘yin-bu bolaning “ichki sotsializatsiyasi” maydoni, ijtimoiy munosabatlarni o‘z
-
lashtirish vositasi;
* o‘yin-bu tasavvurdagi shaxsning erkinligi,” amalga oshirilmaydigan manfaatlar
-
ning xayoliy amalga oshirilishi”;
* o‘yinga qo‘shilish qobiliyati odamning yoshiga bog’liq emas, lekin har bir yoshda 
o‘yin o‘ziga xos xususiyatlarga ega;
* bolalar o‘yinlarining mazmuni asosiy tarkib ob’ektiv faoliyat bo‘lgan o‘yinlardan, 
odamlar o‘rtasidagi munosabatlarni aks ettiruvchi o‘yinlarga va nihoyat, asosiy tarkib 
ijtimoiy xulq-atvor qoidalariga va odamlar o‘rtasidagi munosabatlarga bo‘ysunadigan 
o‘yinlarga qadar rivojlanadi;
* bolalarning yosh davriylashuvida har bir yosh uchun o‘ziga xos tarkibga ega 
bo‘lgan etakchi faoliyatga alohida ahamiyat beriladi. Har bir etakchi faoliyatda tegishli 
aqliy neoplazmalar paydo bo‘ladi va shakllanadi. O‘yin maktabgacha yoshdagi bolalar 
uchun etakchi faoliyatdir.
O‘yin texnologiyalarining xususiyatlari:
– maktabgacha yoshdan keyingi barcha yosh davrlari o‘zlarining yetakchi faoliyati 
bilan o‘yinni almashtirmaydilar, balki uni jarayonga kiritishda davom etadilar.
Maktabgacha yoshdagi o‘yin texnologiyalari:
– bola hayotning uchinchi yilida rol o‘ynashni o‘zlashtiradi, inson munosabatlari 
bilan tanishadi, hodisalarning tashqi va ichki tomonlarini ajrata boshlaydi, tajribalar 
mavjudligini ochib beradi va ularda harakat qilishni boshlaydi.
Bola ongning tasavvurini va ramziy funktsiyasini shakllantiradi, bu unga ba’zi nar
-
salarning xususiyatlarini boshqalarga o‘tkazishga imkon beradi, o‘z his-tuyg’ularida 
yo‘nalish paydo bo‘ladi va ularning madaniy ifoda qobiliyatlari shakllanadi, bu esa bo
-
laga jamoaviy faoliyat va muloqotga qo‘shilishiga imkon beradi.
Maktabgacha yoshdagi o‘yin faoliyatini rivojlantirish natijasida ijtimoiy ahamiyatga 
ega va ijtimoiy baholanadigan ilmiy faoliyatga tayyorlik shakllanadi.

---

114
“XALQ TA’LIMI”
ilmiy-metodik jurnali. 2023. № 2. www.pubedu.uz
Boshlang’ich maktab yoshi idrokning yorqinligi va o‘z-o‘zidan paydo bo‘lishi, tas
-
virlarga kirish qulayligi bilan ajralib turadi. Bolalar har qanday faoliyatga, ayniqsa o‘yin 
faoliyatiga osonlikcha jalb qilinadi, mustaqil ravishda guruh o‘yinida tashkil etiladi, 
ob’ektlar, o‘yinchoqlar bilan o‘yinlarni davom ettiradi va taqlid bo‘lmagan o‘yinlar pay
-
do bo‘ladi.
O‘quv jarayonining o‘yin modelida muammoli vaziyatni yaratish o‘yin holatini joriy 
etish orqali sodir bo‘ladi: muammoli vaziyat ishtirokchilar tomonidan uning o‘yin timso
-
lida yashaydi, faoliyatning asosi o‘yinni modellashtirish, talabalar faoliyatining bir qismi 
shartli o‘yin rejasida amalga oshiriladi. 
O‘yin natijalari ikki tomonlama – o‘yin sifatida, o‘quv va kognitiv natija sifatida. 
O‘yinning didaktik funktsiyasi o‘yin harakatlarini muhokama qilish, o‘yin holatining mo
-
dellashtirish sifatida nisbatini, uning haqiqat bilan munosabatini tahlil qilish orqali amal
-
ga oshiriladi.
Ushbu modeldagi eng muhim rol yakuniy retrospektiv muhokamaga tegishli bo‘lib, 
unda talabalar o‘yinning borishi va natijalarini, o‘yin modeli va voqelik o‘rtasidagi mu
-
nosabatni, shuningdek, o‘quv va o‘yin o‘zaro ta’sirining borishini birgalikda tahlil qila
-
dilar. Boshlang’ich maktab pedagogikasi arsenalida bolalarda kundalik lug’atni, izchil 
nutqni boyitish va mustahkamlashga yordam beradigan o‘yinlar mavjud; raqamli vakil
-
liklarni rivojlantirishga, hisoblashni o‘rganishga qaratilgan o‘yinlar va xotirani, e’tiborni, 
kuzatuvchanlikni rivojlantiradigan, irodani kuchaytiradigan o‘yinlar.