Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

23.3. Pedagogik o(zaro harakatlar psixologiyasi
Pedagogik muloqot maxsus jihatining namoyon bo'lishi pe­
dagog tomonidan rag‘batlantirish va jazolash usulining qo'lla- 
nilishidir. Agar rag‘batlantirish yoki jazolash xizmatga yarasha 
odilona bo‘lsa, ular o'quvchilarning yutuqlarini mustahkamlaydi, 
qollaydi. Rag‘batlantirish va jazolash usullarining mustahkam- 
lash roli pedagogik adolatga bog'liq boladi. Pedagogik nuqtayi
548

---

nazardan olgan holda samarali va samarali bo'lmagan rag‘batlan- 
tirish tavsifini keltiramiz.
Samarali rag'batlantirish
Sam
rag
‘1
larali 
bo‘lmagan 
aatlantirish
1
.
Muntazam ravishda amalga 
oshiriladi.
1
.
Vaqti-vaqti bilan amalga 
oshiriladi.
2
.
0
‘quvchining qanday xatti- 
harakatlari rag‘batlantirishga 
loyiqligi o‘qituvchi tomonidan 
tushuntirib beriladi.
2
.
Umuman amalga oshiriladi, 
hech qanday izoh berilmaydi.
3.
0
‘quvchilar 
yutuqlari- 
dan o‘qituvchining shaxsan 
manfaatdor ekanligi bilan 
bog'liqligi.
3.
Rag‘batlantirish 
kerak 
bo‘lganligi uchungina amal­
ga 
oshiriladi, 
o‘qituvchi 
o‘quvchilar yutuqlari bilan 
qiziqmaydi.
4.
0
‘quvchilarning ma’lum yu- 
tuqqa erishganliklari kuzatilib 
boriladi.
4.
Ishda o‘quvchilarning ishti- 
roklariga umumiy qaraladi.
5.
0
‘quvchilar erishgan yutuqla- 
rining ahamiyati to‘g‘risida 
axborot berib boriladi.
5.
0
‘quvchiga uning natijalari- 
gina aytiladi, uning ahami­
yati to‘g‘risida gapirilmaydi.
6
.
0
‘quvchilarni yuqori nati- 
jalarga erishish uchun o‘z ish- 
larini tashkil etishga o‘rgatish.
6
.
0
‘quvchilarga o‘z natijalarini 
boshqalarniki bilan taqqos- 
lashga yo‘naltirish, ularni 
raqobatlashga undash.
7.
0
‘quvchilarning avvalgi va 
hozirgi yutuqlarini solishti- 
rish.
7.
Bir o‘quvchining yutuqlarini 
boshqa o'quvchi yutuqlari bi­
lan solishtirish.
8
.
0
‘quvchining sarf qilgan ku- 
chi yutuqlarga mos keladi.
8
.
0
‘quvchining sarf qilgan ku- 
chi yutuqlarga mos kelmaydi.
9.
0
‘quvchi erishgan natijalari 
bilan uni sarflaydigan kuchini 
solishtirish, xohishi bo‘lsa, 
o'quvchi kelgusida ham yu­
tuqlarga erishishi mumkin- 
ligini ko‘rsatish.
9.
O'quvchi erishgan yutuqla­
rini uning qobiliyati bilan 
bog‘lash yoki bu natijaga 
faqat omad tufayligina erish- 
ganligini ko‘rsatish.
549

---

10
.
O'quvchining 
motivatsiya- 
siga ta’sir etish, ichki stimul- 
lariga suyanish, qiziqish, o‘z- 
o‘zini rivojlantirish maqsadi, 
o'qishdan qoniqish va boshqa- 
lar.
10
.
Tashqi stimullarga suyanish: 
maqtov, musobaqada faqat 
g‘alabani mo‘ljallash, muko- 
fot olish va boshqalar.
11
.
0
‘quvchi e’tiborini uning yu- 
tuqlariga qaratib, bu uning 
qobiliyati va imkoniyati tufay- 
li yuzaga kelganini ko'rsatish.
11
.
0
‘quvchining 
e’tiborini 
uning o'qishdagi yutuqlariga 
qaratib, bu o'qituvchining 
yoki boshqa biror inson- 
ning sa’y-harakati ekanligini 
ta’kidlash.
12
.
Avvalgi 
vazifalar 
baja- 
rib 
bo‘linganidan 
so‘ng, 
o'quvchida yangi vazifalarni 
bajarishga qiziqish uyg‘otish.
12
.
0
‘quvchi avvalgi vazifalar­
ni bajarmasdan turib, yana 
yangi vazifalarni yuklash, 
bu 
o'quvchi 
e’tiborining 
chalg‘ishiga olib keladi.
0
‘qituvchi o‘quvchilarning ko‘pgina sa’y-harakatlariga e’tibor 
qaratib, ularni yaxshi ishlari uchun rag'batlantirib, qilgan xato- 
larini doimo eslatmasa, buning uchun jazolamasa, ijobiy ta’sir 
o‘tkazishi mumkin. Xulosa qilib shuni aytish joizki, o‘qituvchi- 
ning barcha ijobiy, umuminsoniy axloq me’yorlariga mos keluv- 
chi xislatlari ta’lim faoliyatining samaradorligini oshirishda kat- 
ta ahamiyatga ega.