Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
1.
Jamiyat hayotining turli sohalarida blokcheyn-texnologiyalarni muvaffaqiyatli 
joriy qilish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, shu jumladan: 

global tendensiyalarni monitoring qilish, texnologik o'zgarishlarni, 
shuningdek, blokcheynni qo'llashning yangi sohalarini, usullarini va 
mexanizmlarini aniqlash uchun taqsimlangan reestr texnologiyalari bo’yicha 
xalqaro tajribani organish va uni halq xo'jaligi tarmoqlarida tezkorlik bilan 
o’zlashtirish; 

O'zbekistonda blokcheyn texnologiyalarini joriy etish bo'yicha takliflarni 
ishlab chiqish maqsadida mamlakatdagi ilmiy-amaliy tashkilotlar bilan 
birgalikda amaliy, ilmiy va marketing tadqiqotlarini tashkillashtirish; 

blokcheyn va unga aloqador texnologiyalarni, shu jumladan, bulut 
texnologiyalari, kriptografiya, kriptoanaliz, aqlli kontraktlar va boshqa bu 
bilan bog’liq innovatsion texnologiyalarni potentsial foydalanishni tartibga 
soluvchi halqaro normativ-huquqiy bazalarni tahlil qilish va ularni 
respublika sharoitlariga mos ravishda takomillashtirish; 

mamlakat miqyosidagi blokcheyn loyihalarni samarali ravishda amalga 
oshirish uchun tegishli tashkiliy va texnik infratuzilmani rivojlantirish; 

blokcheyn-texnologiyalarni joriy etish bilan bog'liq tashabbuslar, milliy 
tildagi yangi adabiyotlar, tadbirlar hamda loyihalarni axborot-analitik va 
metodik jihatdan qo'llab-quvvatlash; 

Blokcheyn-texnologiyalar bo’yicha oily ta’lim muassasalar va akademik 
tashkilotlar, 
olimlar 
va 
professor-o’qituvchilar 
bilan hamkorlikni 
rivojlantirish; 

Blokcheyn-texnologiyalarni ommalashtirish bo’yicha ilmiy-amaliy va 
o’zbek tildagi ommabop adabiyotlar yaratish va ularni ommaviy axborot 
vositalari yordamida halq ommasiga keng targ’ibot qilish; 

Blokcheyn-texnologiyalarni amaliyotga qo’llash bo’yicha moliya-kredit va 
bank tashkilotlari hamda tadbirkorlik sub’ektlari bilan uzviy aloqada bo’lib 
ishlash. 
2.
Milliy blokcheyn-kompetentsiya va vakolatlarni rivojlantirish, shu jumladan: 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
o
taqsimlangan reestr texnologiyasidan samarali foydalanish uchun davlat 
tuzilmalarining kadrlar salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash; 
o
blokcheyn sohasida milliy ekspertlar guruhini shakllantirish, bu bilan 
bog’liq bo’lgan muammolarni muhokama qilish uchun zarur bo’lgan 
innovatsion maydonchalar faoliyatini tashkil etish va muvofiqlashtirish 
hamda 
amaliyotda 
blokcheyn 
texnologiyalarni 
qo'llashning 
yangi 
yo'nalishlari va usullarini yaratish; 
o
iqtisodiyotning turli sohalariga, tadbirkorlikda va davlat boshqaruviga 
yo’naltirilgan 
blokcheyn-texnologiyalari 
sohasidagi 
mutaxassislarni 
tayyorlash va malakasini oshirish; 
o
taqsimlangan reestr texnologiyalarini joriy etish bilan shug'ullanuvchi milliy 
kompaniyalarni va soha mutahassislarini rag'batlantirish hamda qo'llab-
quvvatlash; 
o
blokcheyn texnologiyasi yo’nalishida ilmiy va amaliy izlanish olib boruvchi 
oliy o’quv yurtlari, texnoparklar, analitik markazlar, ilmiy-tadqiqot 
markazlari va boshqa milliy akademik va mutaxassislar birlashmalarining 
a’zolarini rag’batlantirish maqsadida o’zaro hamkorlikni amalga oshirish;
o
Taqsimlangan ro’yhat texnologiyasini qo’llash borasida xalqaro hamkorlikni
rivojlantirishga yo’naltirilgan anjumanlarini tashkillashtirish va o’tkazish, bu 
boradagi halqaro tajriba va o'zaro tajriba almashishlarda faol ishtirok etish; 
3.
Blokcheyn innovatsion texnologiyalarini davlat boshqaruv tizimi va milliy 
iqtisodiyotga tadbiq etish jarayonini muvofiqlashtirish, shu jumladan:

blokcheyn texnologiyalarini qo’llash va tadbiq etish bo’yicha maslahat 
hizmatlarini ko’rsatish, mutaxassislar hulosasini taqdim qilish hamda bu 
soha bo’yicha innovatsion fikr va takliflarni berish. 

davlat boshqaruvida blokcheyn texnologiyani qo’llagan holda information-
kommunikatsion sohaga oid optimal yechimlarni yaratish va tadbiq qilishda 
yaxlit va bir butun texnologik yondashuvni ta’minlash; 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

Davlat 
idoralari 
va 
boshqa 
tashkilotlarda 
taqsimlangan 
reestr 
texnologiyasiga 
asoslangan 
umumdavlat 
raqamli 
platformalari 
ishlatilishining rivojlanishiga ko’maklashish. 

blokcheyn konsepsiyasini ommaga namoyish qilish va uning amalga 
oshirilishi mumkinlgini tekshirish maqsadida davlat, hususiy yoki ijtimoiy 
sohalarda blokchain ilk loyihalarini amalga oshirish. 
Blokcheynni tushunish ushun avvalo pulning asosiy vazifasi nima ekanligini 
tushunib olamiz. Pulning asosiy vazifasi insonlar orasidagi savdo jarayonini 
osonlashtirishdir: 
Agarda pulning jamiyatdagi harakatini tahlil qilsak, juda ham murakkab jarayonlar 
ko’z oldimizga keladi: 
Bunda barcha hisob kitoblar tabiiyki, buxgalteriya orqali amalga oshadi: 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
Buxgalteriyadagi ma’lumotlar esa konfidentsiyal va ularni boshqarish anchagina 
murakkab masaladir. Ushbu vazifani osonlashtirish uchun bir qancha turdagi 
vositachilar hizmatidan foydalanish mumkin. Masalan, banklar, auyditor 
kompaniyalar va ular bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy tashkilotlar. Bu esa hisob 
ishlarini juda ham murakkablashtirib yuboradi. Shuning uchun hozirgi paytda 
blokcheynlardan foydalangan xoldagi taqsimlangan buxgalteriya kontseptsiyasi 
ishlab chiqilmoqda. Uni sxematik ko’rinishda quyidagicha tasvirlashimiz mumkin: 
Bunda buxgalteriya kitoblari tarmoqda joylashtirilib, barcha uchun birday 
ko’rinshga ega bo’ladi va hech kim unga egalik qilolmaydigan ko’rinishga keladi. 
Natijada biz taqsimlangan buxgalteriya kontseptsiyasiga kelamiz. Bunda 
buxgalteriya kitoblarining barcha nusxalari bir xil bo’ladi. Barcha tranzaktsiyalar 
esa barcha tarmoq ishtirokchilari tarmoq orqali ko’ra oladigan shaffof va ommaviy 
xolatga keladi: 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
Noto’g’ri va noqonuniy tranzaktsiyalarni esa boshqalardan berkitib bo’lmaydi, ular 
darhol barchaga oshkor bo’ladi-qo’yadi: 
Amalga oshirilgan har bir alohida tranzaktsiya esa maynerlar tomonidan 
tasdiqlanadi va foydalanuvchilar tomonidan tekshirib turiladi: 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
Bu operatsiyalarningbarchasi blokcheyn deb atalgan taqsimlangan kompyuter 
tarmog’i vositasida amalga oshiriladi: 
Demak, blokcheyn bu - bir xil huquqqa ega bo’lgan va tarmoqqa 
P2P
(
peer to 
peer
) usulida ulangan bir qancha kompyuterlarga yozilgan ma’lumotlardan iborat 
jurnal bo’lib, unda istalgan turdagi va ko’rinishdagi ma’lumotlar (
masalan, pul 
operatsiyalri, kontraktlar, patsientlar yoki mijozlar haqidagi ma’lumotlar, turli 
ko’rinishdagi bilimlar va boshqalar
) 
saqlanishi 
mumkin. 
Blokcheyn 
texnologiyalarini amalda qo’llashda ko’pincha