Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
 
8.32 - rasm. Sig‘imli o‘zgartirgich sxemasi. 
 
Donning, poroshokning, tolaning va kalavaning namligini o‘lchash uchun 
ishlatiladigan o‘zgartirgich silindrik kondensatordan iborat (8.33-rasm). Ichki 

---

121 
elektrod silindrik sterjen shaklida, tashqisi esa stakan shaklida bo‘lib, ichki 
bo‘shliq ma’lum balandlikkacha tekshirilayotgan material bilan to‘ldiriladi. Bu 
materialdagi namlik suvning dielektrik singdiruvchanligi katta bo‘lganligi uchun 
sig‘imini keskin oshirib yuboradi. 
 
8.33-rasm. Namlikni o‘lchashga mo‘ljallangan sig‘imli o‘zgartirgich. 
Sig‘imli o‘zgartirgichlarning sig‘imi juda kichik bo‘lganligi sababli 
ularning sig‘imi yuqori yoki yuksak chastotada elektron kuchaytirgichlar
yordamida o‘lchanadi. 
8.1.4. Haroratni o‘lchash
 
Harorat mahalliy parametrlardan biri sifatida. Harorat maydoni 
Tutash(uzluksiz) muxitlar fizikasi haroratni, ya’ni o‘lchamlari atrof-
muhitning bir jinsli bo‘lmaganligiga nisbatan ancha kichik va atom zarralari 
(atomlar, ionlar, zarralar, neytronlar, zarrachalar, molekula va boshqalar)ga 
nisbatan ancha katta bo‘lgan, mahalliy makroskopik o‘zgaruvchi sifatida 
hisoblaydi. Harorat qiymati nuqtadan nuqtaga (bir elementar hajmdan
boshqasiga) qarab o‘zgarishi mumkin; Ma’lum bir qaralayotgan davrda fazodagi 
haroratning taqsimlashi haroratning skalyar maydoni(harorat maydoni) tomonidan 
beriladi. Harorat maydoni statsionar bo‘lmagan (vaqt davomida o‘zgaruvchan) 
yoki vaqtga bog‘liq bo‘lmagan - statsionar bo‘lishi mumkin. Har bir nuqtada bir 
xil harorat qiymatiga ega bo‘lgan muhit termik jihatdan bir hil deb ataladi.

---

122 
Termodinamik ta’rif 
Termodinamik yondoshuv tarixi 
"Issiqlik" so‘zi, odamlar isitadigan jismlar kamroq isitilganlarga nisbatan 
ko‘proq isitilganlarida maxsus moddalar bo‘lganligiga, ya’ni jismlarning haroratga 
ega ekanligiga ishonishar edi. Shuning uchun harorat modda aralashmasi kuchi 
sifatida qabul qilindi. Shuning uchun ham spirtli quvvat va haroratni o‘lchov 
birliklari bir xil darajalarda(graduslarda) ifodalanadi. Boshqa tarafdan, "daraja" 
deb ataladigan harorat birliklarining nomlanishi, u vaqtda har qanday tarozi 
(burchak, harorat, va boshqalar)ning taqsimlanishi deb atalganligi va shunga 
o‘xshash nomlarning(atamalarning) o‘xshashligi o‘sha paytda umumiy nomlash 
tamoyillari bilan izohlanadi, faqat o‘zaro almashuvchanlik hisobiga emas, balki. 
Muvozanatda, harorat tizimning barcha makroskopik qismlari uchun bir xil 
qiymatga ega. Tizimda ikkita jism bir xil haroratga ega bo‘lsa, zarralar kinetik 
energiyasi (issiqlik) ularning o‘rtasida bo‘lmaydi. Agar harorat farqi bor bo‘lsa, 
unda issiqlik yuqori haroratli jismdan quyi haroratli jismga o‘tadi. 
Tirik to‘qima issiqlik chiqarib yuborishi yoki uni yutib olishi bilan bog‘liq 
harorat, shuningdek, "issiq" va "sovuq" kabi subjektiv hissiyotlar bilan ham 
bog‘liq. Ba’zi kvant mexanikli tizimlar (masalan, teskari tartibda(inversli) 
joylashishi mavjud bo‘lgan sathlar(darajalar)ga ega lazer ishchi organi) entropiya 
ko‘tarilmaydigan holatda bo‘lishi mumkin. Lekin energiya qo‘shilganda kamayadi, 
bu rasmiy manfiy mutlaq haroratga mos keladi. Biroq, bunday holatlar "mutlaq 
nol" ning ostida emas, balki "abadiylik ustida", chunki bunday tizim har qanday 
ijobiy haroratga ega bo‘lgan jism bilan aloqa qilganda energiya tizimdan jismga 
o‘tadi. 
Haroratning xususiyatlari fizikaviy bo‘lim - termodinamikada o'rganiladi. 
Atrof-muhitning ko'plab sohalarida, jumladan, fizikaning boshqa sohalarida, 
shuningdek, kimyo va biologiya sohalarida ham muhim rol o'ynaydi.