O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
 
bu yerda: AC – o‗rtacha umumiy xarajatlar; 
TS – Yalpi (umumiy) xarajatlar; 
Q – ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori. 
O‗rtacha doimiy xarajatlar 
doimiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi: 
 

---

91 
Q
TFC
AFC

 
 
bu yerda: AFC – o‗rtacha doimiy xarajatlar; 
TFC – doimiy xarajatlar summasi. 
 O‗rtacha o‗zgaruvchi xarajatlar 
o‗zgaruvchi xarajatlarni ishlab 
chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi: 
 
Q
TVC
AVC

bu yerda: AVC – o‗rtacha o‗zgaruvchi xarajatlar; 
TVC – o‗zgaruvchi xarajatlar summasi. 
Shuningdek,
o‗rtacha umumiy xarajatlarni 
o‗rtacha doimiy va 
o‗rtacha o‗zgaruvchi xarajatlarning yig‗indisi sifatida ham ifodalash 
mumkin: 
AC = AFC + AVC. 
 
Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar ishlab 
chiqarishning zarur miqdorini aniqlash zarur. Bunda iqtisodiy tahlil 
vositasi bo‗lib so‗nggi qo‗shilgan xarajat tushunchasi xizmat qiladi. 
Avvalo
 
so‗nggi qo‗shilgan xarajat deb, mahsulotning navbatdagi 
birligini ishlab chiqarish bilan bog‗liq
qo‗shimcha xarajatlarga 
aytiladi:
Q
TC
MC



bu yerda: MS – so‗nggi qo‗shilgan xarajat; 
∆TS – umumiy xarajatlarning o‗zgarishi; 
∆Q - mahsulot miqdorining o‗zgarishi. 
Qo‗shilgan xarajatlarni har bir navbatdagi qo‗shilgan mahsulot 
birligi uchun aniqlash mumkin. Tovar yoki xizmatlarning qo‗shilgan 
birligini ishlab chiqarishga to‗g‗ri keladigan xarajatlar
o‗rtacha 
qo‗shilgan xarajatlar 
deyiladi.
 
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda vaqt omili, ya‘ni xarajat 
qilingandan pirovard natija olinguncha o‗tgan davr sezilarli ta‘sir 

---

92 
ko‗rsatadi. Shu sababli vaqt omilidan kelib chiqib, ishlab chiqarish 
xarajatlarini qisqa va uzoq muddatli davrda alohida tahlil qilinadi.