O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash usullari. Tabiiy va
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6.2. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash usullari. Tabiiy va
sun’iy usullar. Yuqorida aytilgan mulohazalardan ko‘rinadiki, reaktiv quvvatni elektr ta’minoti tizimida kamaytirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish zarur ahamiyatga ega ekan. Sanoat korxonalarida reaktiv quvvatni energosistemadan kam qabul qilishning ikki yo‘li mavjud: 1. Tabiiy usul; 2. Maxsus kompensatsiyalovchi qurilmalarni ishlatish usuli. Tabiiy usullar asosida reaktiv quvvat iste’molini kamaytirishni birinchi navbatda ko‘rib chiqilishi kerak, chunki bunda katta miqdordagi harajatlar talab qilinmaydi. Reaktiv quvvat iste’molchilari asosan asinxron yuritgichlar, transformatorlar va ventilli o‘zgartgichlar bo‘lganligi uchun quyidagi masalalar to‘la ko‘rib chiqish kerak: 1) Kam yuklangan yuritgichlarni kichik quvvatliligi bilan almashtirish; 2) Sistematik ravishda kam yuklama bilan ishlaydigan yuritgichlarni kuchlanishlarini kamaytirish; 3) Yuritgichlar va payvandlash transformatorining salt ish rejimlariga cheklash; 4) Texnologik jarayonga salbiy ta’sir bulmagan xollarda, asinxron yuritgichlarni sinxron yuritgichlar bilan almashtirish; 5) Ventil o‘zgartkichning eng ma’qul bo‘lgan sxemasini ishlatish, kam yuklamani asinxron yuritgichlarini kerakli kichik quvvatliligi bilan almashtirish iste’mol qilinadigan reaktiv quvvat miqdorini kamayishiga olib kelishi tabiiydir. Davlat tomonidan energiya iste’molini nazorat qiluvchi tashkilot hodimlarining hisob-kitoblarini ko‘rsatishicha, agar elektr yuritgichning yuklamasi uning nominal miqdorining 45% dan kichik bo‘lsa, uni kam quvvatliligi bilan almashtirish iqtisodiy foyda beradi. Agar 83 yuritgichning yuklanishi 70% dan ortiq bo‘lsa uni kam quvvatligi bilan almashtirish zarur emas. Yuritgichning yuklanishi 45% dan 75% oralig‘ida bo‘lganda uni almashtirish masalasi texnik-iqsodiy ko‘rsatgichlarni tahlili asosida hal qilinishi kerak. Agar kam yuklangan asinxron yuritgichni almashtirish imkoniyati bo‘lmasa, uni kirish qismidagi kuchlanishni kamaytirish imkoniyatini qidirish kerak. Ma’lumki, yuritgichning kirishidagi kuchlanish joiz miqdorgacha pasaytirilsa magnitlanish tokining kamayish hisobiga iste’mol qilinayotgan reaktiv quvvat ozoyadi va nobudgarchilik kamayib, F.I.K. ortadi. Ekspluatatsiya jarayonida kam yuklamali asinron yuritgichlarni kuchlanishini kamaytirish uchun quyidagi usullar ishlatiladi: 1. Stator chulg‘amlarini uchburchakdan yulduz sxemasiga o‘tkazish; 2. Stator chulg‘amlarini seksiyalash; 3. Pasaytiruvchi transformator chulg‘amlarining shahobchalarini almashtirib kuchlanishni miqdorini kamaytirish. Ko‘p texnologik jarayonlarda asinxron yuritgichlarning salt ishlashi butun ish vaqtining 50-65% tashkil etadi. Salt ish rejimida yuritgich foydali ish bajarmasdan katta miqdorda reaktiv quvvat iste’mol qiladi. Agar yuritgichning nominal quvvat koeffitsienti cos n =0,91 0,93 atrofida bo‘lsa, salt ish rejimida iste’mol qilinadigan reaktiv quvvat nominal rejimdagiga nisbatan 50% tashkil etadi. Shuning uchun bunday rejim vaqtida iste’molchini tarmoqdan uzib qo‘yish reaktiv quvvat iste’molini kamaytiradi. Ayrim hollarda kam yuklangan transformatorlarni tarmoqdan uzib qo‘yish yoki 30% gacha yuklama bilan ishlayotgan transformatorlarni kam quvvatligi bilan almashtirish reaktiv quvvat iste’molini sezilarli darajada kamayishiga olib keladi. Umuman olganda, korxonalarda texnologik jarayonlarni 84 avtomatlashtiruvchi tizimlarni ishlatilishi elektr qurilmalarining energetik rejimlarini yaxshilaydi va reaktiv quvvat iste’molini kamaytiradi. Sanoat korxonalarida o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokga aylantiruvchi katta quvvatli ventil to‘g‘rilagichlar keng ishlatiladi. Bunday qurilmalar reaktiv quvvat iste’molchilar bo‘lib, ularda kuchlanish bilan tokning asosiy garmonikalari orasidagi 1 ning taxminiy qiymati quyidagicha aniqlanadi: f U U T TO 1 arccos Bu yerda, U t - to‘g‘rilangan kuchlanishning o‘rtacha qiymati; U to - salt ish rejimidagi to‘g‘rilangan kuchlanish. Ushbu munosabatdan ko‘rib turibdiki, to‘g‘rilangan kuchlanishni qanchalik keng diapazonda boshqarilsa, shunchalik ko‘p reaktiv quvvat talab qilinadi. Reaktiv quvvat iste’molini kamaytirish usullaridan biri bu ikki yoki undan ko‘p bo‘lgan to‘g‘rilagich ko‘prik sxemalarini ketma-ket ulab, ularni navbatma-navbat boshqarishdan iborat. Albatta, bunday sxemalar ancha murakkab va qimmat hisoblanadi, shuning uchun ularni katta quvvatli elektr yuritmalarda ishlatish tavsiya etiladi. |