Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

№
7-son.
Opsion narxlari:
banklar savdo, xedjlash va lotin mahsulotlarini taklif qilish kabi opsionlarni o‘z ichiga ol-
gan turli xil moliyaviy faoliyat bilan shug‘ullanadilar. Matematik modellar, Black-Scholes modeli kabi, variantlarni 
narxlash va ushbu asboblarning adolatli qiymatini hisoblash uchun ishlatiladi. Ushbu modellar asosiy aktivlar 
narxi, o‘zgaruvchanlik, foiz stavkalari va etuklik vaqti kabi omillarni hisobga oladi.
Makroiqtisodiy modellashtirish:
tijorat banklariga YaIM o‘sishi, inflyatsiya va pul-kredit siyosati kabi 
makroiqtisodiy omillar ta’sir ko‘rsatadi. Dinamik stoxastik umumiy muvozanat (DSGE) modellari kabi iqtisodiy 
modellar banklarga bank sektori va keng iqtisodiyot o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlarni tushunishga yordam beradi. 
Ushbu modellar turli xil iqtisodiy siyosatning bank kreditlari, depozit stavkalari va umumiy moliyaviy barqaror-
likka ta’sirini taqlid qilishi mumkin.
Moliyaviy Stress testi:
banklar noqulay iqtisodiy sharoitlarda o‘zlarining barqarorligini baholash uchun 
stress testlaridan o‘tishlari shart. Ushbu testlar og‘ir stsenariylarni simulyatsiya qiladigan va bank kapitalining 
etarliligi, rentabelligi va likvidligiga ta’sirini baholaydigan matematik modellarni yaratishni o‘z ichiga oladi. Stress 
testi banklar va regulyatorlarga zaifliklarni aniqlashga va xavflarni boshqarish bo‘yicha zarur choralarni ko‘rish-
ga yordam beradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, iqtisodiy va matematik modellar real murakkabliklarni soddalashtirishdir va ularn-
ing aniqligi ma’lumotlarni kiritish sifati va asosiy taxminlarga asoslanadi. Shunga qaramay, ushbu modellar 
qimmatli tushunchalarni taqdim etadi va tijorat banklarida qaror qabul qilish jarayonlarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Tijorat banklarini iqtisodiy va matematik modellashtirish ularning faoliyati va strategiyalari to‘g‘risida qim-
matli tushunchalarni beradi. Makroiqtisodiy o‘zgaruvchilar va bankka xos omillarni tahlil qilish rentabellik, ta-
vakkalchilik va aktivlar sifatini belgilovchi omillarni chuqurroq tushunishga imkon beradi. Ishlash tahlili asosiy 
ko‘rsatkichlardagi tendensiyalar va naqshlarni ochib beradi, bu banklar o‘rtasida taqqoslashni ta’minlaydi va 
takomillashtirish yo‘nalishlarini ta’kidlaydi. Matematik modellar risklarni samarali boshqarishda rentabellikni 
maksimal darajada oshirish uchun maqbul strategiyalarni aniqlashga yordam beradi.
O‘zbekistonda tijorat banklarini tahlil qilishda odatda ko‘rib chiqiladigan omillar haqida umumiy ma’lumot 
bera olaman.
1. 
Balans tahlili:
matematik modellar bankning aktivlari, majburiyatlari va kapitalini o‘z ichiga olgan bal-
ansni tahlil qilish uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu tahlil bankning moliyaviy salomatligi, kapitalning 
etarliligi va xavf ta’sirini baholashga yordam beradi. Kapitalning etarlilik koeffitsiyenti, likvidlik koeffitsi-
yenti va Leveraj nisbati kabi asosiy koeffitsiyentlarni hisoblash va baholash mumkin.
2.