O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Iboralar ustida ishlash 
Frazeologiya leksikologiya singari boshlang’ich sinfda nazariy o’rganilmasa-
da, lekin o’quvchilar frazeologizmlarga “Ona tili“ va “O’qish kitobi“dagi badiiy 
matnlarda, ta`lim jarayonidan tashqi holatlarda ko’p duch keladi. Atrofdagilar va 
ota-onalar bilan suhbatda bola (“do’konga oyog’ingni qo’lingga olib borib kel“,
“qilgan ishingga ko’zim tushib qoldi“, “akang bilan til topishib olasan“ kabi) 
iboralarni eshitadi. Ayni holat ona tili va o’qish darslarida frazeologik birliklarning 
ma`nosi ustida ishlash orqali muloqot nutqini o’zlashtirishni ham taqozo etadi. 
1-4-sinf “Ona tili» va «O’qish kitobi» darsliklarida ko’plab iboralar 
qo’llanganki, ularning leksik ma`nosini tushuntirmay o’tib ketish mumkin emas.
1-sinf “Ona tili“
46
darsligida
“til topishdi“, “oq ko’ngil“,“qalamga olmoq“, 
“dil ravshan tortib“, “oldiga tushirmaydi“, “qo’lga tushmoq“, “gapimga 
kirmasdi“, “kun ko’rmoq“
va “O’qish kitobi“ 
47
darsligida 
“boshi qotdi“
(25-bet), 
“ko’zi (kitob ushlab turgan kampirgA.tushdi“
(27-bet), 
“quloq solmoq“
(43-, 76-
bet),
“baxti kulgan“ (baxtim kular,
51-bet), 
“ko’zingni (kattA.och“ 
(52-bet), 
“(taonA.tosh(ini) otmoq“
(56-bet), 
“oq ko’ngil“ 
(60-bet), 
“chehrasi ochilib“
(83-
bet), 
“(dunyodan) ko’z yummoq“
(86-bet), 
“ko’ngil bermoq“
(89-bet), 
“ter 
to’kmoq“
(89-bet 
“to’ksang ter
), 
“uddasidan chiqmoq“
(93-bet), 
“duch kelgan“ 
(94-bet),
“tilga kirmoq“
(100-bet), «esidan chiqarmoq» (106-bet) kabi 
frazeologizmlar qo’llangan.
2-sinf “Ona tili”
48
darsligida quyidagi frazeologizmlarni uchratish mumkin: 
«qo’li kelish(ma)di”
(17-bet), 
«orasidan qil o’tmaydi»
(48-bet), «yo’lga chiqmoq» 
(50-bet), 
«til topadi»
(53-bet),
«yuzaga kelmoq»
(56-bet), «ko’zi tushdi» (61-bet), 
«ro’yobga chiqmoq», «yo’l olmoq» (65-bet), 
«eotiboriga tushmoq»
(67-bet), 
«bag’rini ochmoq»
(77-bet), «
ensasini qotirmoq
» (83-bet), 
«til yorar»
(86-bet), 
46
Т.Ғаффорова, Э.Шодмонов, Х.Ғуломова. Она тили. 1-синф учун. –Т.: -Шарқ, 2011. 
47
Т.Ғаффорова, Э.Шодмонов, Г.Эштурдиева. Ўқиш китоби. –Т.: -Шарқ, 2011.
48
К.Қосимова,С.Фузаилов, А.Неъматова.. Она тили.2-синф учун. –Т.: -Чўлпон, 2011.311-312-бетлар. 
 

---

599 
«bahri dilini ochmok»
(92-bet), 
«chehrasi yorishmoq
», 
«yo’lini topmoq»
(95-bet), 
«ko’ksing tog’» («ko’ksi tog’day ko’tarilmoq»
ning she’rdagi qisqargan shakli, 102-
bet). Demak, 3-4-sinf «Ona tili» darsliklarida ham shu miqdordan kam ibora 
qo’llanmagan. 
4-sinf «Ona tili» darsligida qo’llangan iboralar: «jon bermoq» (35-mashq), 
«o’rniga qo’ymoq» (47), «holdan toymoq» (56), dilini og’ritmoq (ko’nglini 
og’ritmoq iborasining varianti; «ranjitmoq» ma`nosi; 187-mashq), haddan tashqari 
(« ortiq darajada, nihoyatda» sinonimii: haddan ziyod; 200-mashq), fayz to’kmoq 
(201), chiroyi ochilmadi («xafachiligi tarqalmadi»; lunji osildi (204), qarshi olmoq 
(«kutib olmoq»; 224), mijja qoqmay (mijja qoqmaslik –«sira uxlamaslik, (tunni) 
bedorlikda o’tkazmoq»; 255), bardosh bermoq («chidamoq», o’xshashi: dosh 
bermoq, tob bermoq; 271), ter to’kmoq ( mashaqqatli jismoniy mehnat qilmoq» 
varianti: peshana teri to’kmoq; 322), ko’zini tikkan (umid ko’zini tikkan -