O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

6. So’zni predmetning asosiy belgisini izohlash orqali tushuntirish.
Masalan, 
yantoq 
− suvsiz joyda o’sadigan ninasimon tikanli o’simlik; 
akula 
− okeanlarda 
yashaydigan juda katta yirtqich baliq va boshq. 
7. Axloqiy, mavhum tushunchalarni ifoda etuvchi so’zlarning 
ma`nosini misollar yordamida tushuntirish.
 
Buning uchun o’quvchilar o’rgangan 
badiiy asardan axloqiy fazilatga ega bo’lgan asar qahramonining qilgan ishlari tahlil 
qilinadi.
Xulosa qilib aytganda, so’z ma`nosini tushuntirish ustida ishlash o’quvchilar 
lug’atini boyitadi, nutqini ravonlashtiradi. 
Ma`nodosh so’zlar ustida ishlash 
Ma`nodosh so’zlar
(sinonimlar) talaffuzi, yozilishi har xil bo’lgan bir umumiy 
tushuncha(ma`no) ifodalaydigan so’zlardir. Sinonimlar bir-biridan qo’shimcha 
ma`no qirrasi, emotsional bo’yog’i, qo’llanilishi jihatidan o’zaro farqlanadi. 
Katta, 
ulug’, buyuk, zo’r, azim, ulkan, bahaybat, haybatli, yirik, gigant
sinonimik qatorini 
tashkil qilgan so’zlardan 
katta
so’zi keng tushunchani anglatib, aniq tushunchaga 
nisbatan ham, mavhum tushunchaga nisbatan ham ishlatilaveradi. 
Ulug’, buyuk, 
zo’r, azim, ulkan
so’zlari hajmi ancha katta bo’lgan narsalarga, 
bahaybat, haybatli
so’zlari esa o’lchovi juda katta bo’lgan narsalarga nisbatan ishlatiladi. 
Yirik
kam 
ishlatiladi. 
Gigant 
kitobiy uslubga xos bo’lib, asosan joy, qurilishga nisbatan 
qo’llanadi. 
Sinonimlar tilni leksik tomondan boyitadi, shuning uchun bunday so’zlar bilan 
ishlash juda muhim. Kishi lug’atida sinonimlar qancha ko’p bo’lsa, uning til 
ifodaliligi shuncha ortadi.
O’zbek tili - sinonimlarga boy til. «O’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati» 
da 
katta
so’zining 11 ta, 
marta
so’zining 13 ta sinonimi berilgan. 

---

595 
Boshlang’ich sinflarda sinonim haqida nazariy ma`lumot berilmaydi, ammo 
sinonimlar haqidagi tushuncha amaliy mashq yordamida shakllantiriladi. Sinonimlar 
bilan ishlash elementar tarzda 1-sinfdan boshlanadi: o’quvchilar berilgan so’zning 
sinonimini topishga, boshqacha qilib qanday aytish mumkinligini tushuntirishga, 2-
3-sinflarda esa berilgan so’zning 2-3 sinonimini topib aytishga o’rgatiladi. 
Boshlang’ich sinflarda ma`nodosh so’zlarga oid quyidagicha mashqlar 
ishlatiladi: