O’quv yili uchun ~ 1 ~

Komponentlar 
DNK 
RNK 
 Purin asoslari 
Adenin, Guanin 
Adenin, Guanin 
 Pirimidin asoslari 
Timin, Sitozin
Uratsil, Sitozin
 Uglevodlari 
Dizoksiriboza
Riboza
 Anorganik moddalari 
Fosfat kislota
Fosfat kislota 
Riboza va dezoksiriboza bir-biridan kislorod atomlari soni bilan farq qiladi. 
Dezoksiribozada bir atom kislorod kam bo'ladi. 
DNKning strukturasini 1953-yilda 
F.Krik va J.Uotson 
o‗rgangan va u 2 ta qo'sh. zanjirdan 
iboratligini, zanjirlar bir-biriga eshilgan holda joylashganligini aniqlashgan. DNK 

---

2022-2023-O’QUV YILI UCHUN 
~ 5 ~ 
 
tarkibida azotli asoslar 2 ga bo'linadi. Bular: purin va pirimidin azot asoslari. Purin azot 
asoslariga adenine (A) va guanin (G) pirimidin azot asoslariga timin (T), sitozin (S yoki 
TS) hamda RNKda timinning o'rniga uratsil (U) kiradi. 
Barcha tirik organizmlarning hujayrasidagi eng muhim biopolimerlardan biri nuklein 
kislotalarning monomeri bu – nuleotidlardir. Nukleozidga fosfat kislota birlashsa 
nukleotid
hosil bo`ladi. Kimyoviy jihatdan DNK va RNK lar polimerlar bo`lib, ularning 
monomeri nukleotidlardir Nukleotidlar 3 xil mod- da - 
azot asosi, uglevod
va 
fosfat 
kislotadan
tarkib topgan. Nukleotiddan fosfat kislota ajralgandan keyin qolgan azot asosi 
va uglevoddan iborat ikki komponentli birikma 
nukleozid 
deyiladi. Nukleozid bir, ikki, 
uchta anorganik fosfat kislota qoldig‗i bilan birikkan bo'lishi mumkin, ular nukleozid 
monofosfat, difosfat, trifosfat deb ataladi. Masalan, erkin nukleotidlardan ATF 
(adenozintrifosfat)... 
Nukleotidlar hujayrada erkin shaklda ham uchraydi va juda ko‗p fiziologik jarayonlarda 
muhim o'rin tutadi. Bir qator erkin nukleotidlar fermentlarning faol koferment guruhlari 
sifatida fermentning katalitik reaksiyalarini ta‘minlaydi, ular qatorida oksidlanish-
qaytarilish reaksiyalarida vodorodni qabul qiluvchi akseptorlar NAD va NADF, FAD, 
ATF lar. Erkin nukleotidlar orasida eng muhimi ATFdir. 
1950-yilda 
E. Chargraff
barcha organizmlarning DNK molekulasida adeninning soni 
timinnikiga, guaninniki esa sitozinning soniga doinio to'g'ri kelishini aniqladi ya`ni purin 
asoslari soni doim pirimidin asoslari soniga teng bo`ladi.