O’quv yili uchun ~ 1 ~

PLASTIK ALMASHINUV. OQSIL BIOSINTEZI. GENETIK KOD. 
Biologik sintez riaksiyalarining to`plami plastik almashinuv yoki assimilyatsiya deb 
ataladi. Moddalar almashinuvi oqsillar biosintezi bilan bog`liq. Oqsillar hujayraning 10-
12% ini tashkil etadi. Oqsillarning biologik vazifasi asosan aminokislotalarning oqsil 
molekulasidagi o`rni ya`ni, ularning ketma – ketligi bilan aniqlanadi.
Oqsil biosintezi yana 
translatsiya
- tarjima qilish ham deb ataladi.
 
TRANSLYATSIYA – 
I-RNK dagi nukleotidlar ketma-ketligini aminokislotalar ko`rinishida 
namoyon bo`lishi; 

---

2022-2023-O’QUV YILI UCHUN 
~ 8 ~ 
 
TRANSKRIPSIYA – 
DNK dagi oqsil to`g`risidagi axborotni I-RNK ga ko`chirib o`tkazilgandek 
yozilishi; 
Oqsil molekulasida bir-biridan farq qiladigan 20 xil aminokislotalar turli xil miqdorda va 
nisbatda uchraydi. Oqsil molekulasidagi aminokislotalarning o`rtacha molekulyar massasi 
138 ga teng. Ular o`zaro peptid bog`lar orqali birikib, bir molekula suv ajratib chiqishi 
hisobiga 120 deb qabul qilingan
. Peptid bog`lar soni aminokislotalar sonidan bittaga kam 
bo`ladi.Bitta aminokislotani 3 ta nukleotid kodlaydi. 
 
 
DNK sintezi jarayoni. 
 
Nuklein kislotalarning monomeri 4 xil nukleotiddan tashkil topgan bo`ladi. 20 xil 
aminokislotaning DNK molekulasidagi 4 xil nukleotidlar yordamida ifodalanishi 
genetic 
kod
deb ataladi. Har bir aminokislota 3 ta nukleotidning birikishidan hosil bo`lgan triplet 
kod yordamida ifodalanadi. Demak, bitta aminokislota 2 va undan ortiq kod yordamida 
ifodalanadi. Kodlarning umumiy soni 64 taga teng. ( 4
3 
= 64 ) Biz agar oqsil tarkibidagi 
har bir monomeri, ya‘ni aminokislota nuklein kislotaning bir monomeri, ya‘ni nukleotidi 
ishtirokida oqsil tarkibiga kiritiladi, deb faraz qilsak, u holda 4 aminokislota kodlanib, 16 
aminokislota kodsiz qolgan bo'lar edi. ( 4
1
= 4 ) Agar har bir aminokislota kodi 2 ta 
nukleotiddan iborat, deb tasavvur etsak, u holda 16 aminokislota kodlangan 4 aminokislota 
kodlanmagan bo'lar edi.( 4
2
= 16 ) 20 ta aminokislotani ifodalash uchun 61 ta tripletli 
koddan foydalaniladi. Qolgan 3ta kod