MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

ƏDƏBİYYAT 
 
1. Həşimov X.M, Həsənova S.Ə, Qida kimyasi, Bakı 2010, 478 c. 
2. Həşimov X.M, İbrahimova D.Ə, Ramazanov V.S., Bioloyi kimyadan
laboratoriya məşğələləri. Dərs vəsaiti, Bakı, 2012, 240 s. 
3. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987. Maarif.
4. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. Bioloji kimya. 
Bakı 1989. 
5. Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир, 2000. 
6. Северин Е. С., Алейникова Т. Л., Осипов Е. В. Биохимия. - Москва. 
Медицина. 2003. 
7. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 2008. 
Qida kimyasından mühazirələr. 
MƏRUZƏÇİ: dos.Həşimov Xalıq Məmməd oğlu 
MÖVZU 3. LİPİDLƏR, TƏSNİFATI. NEYTRAL YAĞLAR. MÜRƏKKƏB
LİPİDLƏR, TƏRKİBİ, YAYILMASI, BİOLOJİ ROLU 
 
 
P L A N 
 
1. Lipidlər, təsnifatı, biokimyəvi xüsusiyyətləri 
2. Neytral yağlar, tərkibi, bioloji rolu 
3. Sabunlaşma və yod ədədi, mahiyyəti 

---

19 
4. Mumlar, sterinlər, tərkibi, bioloji rolu 
5. Fosfolipidlər (xolinfosfatidlər, kolaminfosfatidlər, serinfosfatidlər, inozitfos- 
fatidlər, asetalfosfatidlər, sfinqofosfatidlər), tərkibi, bioloji rolu 
6. Qlikolipidlər və qanqliozidlər, tərkibi və bioloji rolu 
1. Lipidlər, təsnifatı, biokimyəvi xüsusiyyətləri: Lipidlər-
ali yağ 
turşularının, spirtlərin, aldehidlərin təbii üzvi törəmələridir. Lipidlərə yağlar və 
yağabənzər maddələr aiddir. Lipidlər energetik maddələrdir. Onlar insan və 
heyvanlarda ehtiyat qida maddəsi kimi toplanır. Bitkilərdə ən çox pambıqda, 
soyada, günəbaxanda, xaşxaşda və s.-də olur. İnsan və heyvanda yağlar xüsusi yağ 
hüceyrələrində, dərialtı qatda, daxili üzvlərin pərdəsində və s.-də toplanır. Onlar 
oksidləşdikdə karbohidrat və zülallardan iki dəfə çox enerji verir. Ancaq hüceyrə 
protoplazma-sının tərkibində olan (protoplazmatik yağlar) yağların miqdarı sabit 
qalır, hətta aclıq və piylənmə hallarında da heç bir dəyişirikliyə uğramır. Lipidlər 
suda həll olmurlar, əsasən zülal və karbohidratlarla birlikdə biokimyəvi 
komplekslər şəklində hüceyrə membranının quru maddənin 60 %-ə qədərini təşkil 
edirlər. Lipidlərin kompleks birləşmələri orqanizmin böyüməsi, əzələ və sinir 
fəaliyyəti həmçinin laktasiya üçün mühüm rol oynayır. Lipidlər suda həll olmayan 
(
A, D, E 
və 
K
) vitaminləri həll edərək onları orqanizm tərəfindən mənimsənilə 
bilən şəkilə salaraq, vitaminlərin orqanizmin müxtəlif toxumalarına keçirilməsini 
təmin edir. Lipidlər mexaniki funksya da yerinə yetirir. Yağlar istiliyi pis 
keçirdiyindən orqanizmi soyuqdan qoruyur, həmçinin elastiklik xassəsi xarici 
zərbəni azaldır. Lipidlər iki qrupa: sadə və mürəkkəb lipidlərə bölünür. Sadə 
lipidlərə neytral yağlar, mumlar və steridlər aiddir. 
Lipidlərin hidrofob xassələri-

---

20 
tərkibində olan yağ turşularının, spirtlərin, aldehidlərin miqdarından və 
quruluşundan asılıdır.
Cədvəl 4. 
Təbii lipidlərin hidrofob komponentləri 
Karbon 
atomları-
nın sayı 
Adı 
Formulu 
Doymuş normal yağ turşuları 
4 
Butan turşusu (yağ turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
2
COOH
6 
Heksan turşusu (kapron turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
4
COOH 
8 
Oktan turşusu (kaprin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
6
COOH 
10 
Dekan turşusu (kapril turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
8
COOH 
12 
Dodekan turşusu (laurin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
10
COOH 
14 
Tetradekan turşusu (miristin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
12
COOH 
16 
Heksadekan turşusu (palmitin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
14
COOH 
18 
Oktadekan turşusu (stearin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
16
COOH
20 
Eykozan turşusu (araxın turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
18
COOH 
22 
Dokozan turşusu (bekon turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
20
COOH 
24 
Tetrakozan turşusu (liqnoserin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
22
COOH
26 
Heksakozan turşusu
CH
3
(CH
2
)
24
COOH 
28 
Oktakozan turşusu 
CH
3
(CH
2
)
26
COOH 
30 
Triakontan turşusu (melisin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
28
COOH 
Doymamış yağ turşuları 
4 
2-buten turşusu (karton turşusu) 
CH
3
─
CH
═
CH
─
COOH 
16 
9-Heksadekan turşusu (palmiton-olein 
turşusu) 
CH
3
─
(CH
2
)
5
─
CH
═
CH
─
─
(C
H
2
)
7
─
COOH 
18 
9-Oktadekan turşusu (olein turşusu) 
C
17
H
33
COOH 
22 
13-Dokozan turşusu (eruk turşusu) 
C
21
H
41
COOH 
24 
15-Tetrakozan turşusu (nervon turşusu) 
C
23
H
45
COOH 
18 
6,9-Oktadekadien turşusu (linol turşusu) C
17
H
31
COOH 
20 
8,11-Eykozadien turşusu 
C
19
H
33
COOH 
18 
6,9,12-Oktadekatrien (lionolein turşusu) C
17
H
29
COOH 
18 
9,12,15-Oktadekatrien turşusu (linolein 
turşusu) 
C
17
H
29
COOH 
20 
5,8,11,14 Eykozatetraen turşusu (jaraxi-
don) 
C
19
H
29
COOH 
18 
6,9.12,15 Oktatetraen turşusu (rasinal 
turşusu) 
C
17
H
27
COOH 

---

21 
20 
8,11,14,17 Eykozatetraen turşusu 
(araxidon turşusu) 
C
19
H
29
COOH 
22 
4,7,10,13,16,19 Dokozahek-saen turşusu C
21
H
31
COOH 
Doymuş ali spirtl r 
10 
Dekanol-1 
C
10
H
21
OH 
12 
Dodekanol-1 (laurin spirti) 
C
12
H
25
OH 
14 
Tetradekanol-1 (miristin spirti) 
C
14
H
27
OH 
16 
Heksadekanol-1 (setil spirti) 
C
16
H
33
OH 
18 
Oktadekanol-1 (stearin spirti) 
C
18
H
37
OH 
20 
Eykozanol-1 
C
20
H
41
OH 
26 
Heksakozanol-1 
C
26
H
33
OH 
30 
Triakontanol-1 
C
30
H
61
OH 
Doymamış ali spirtl r 
14 
Sis-9-Tetrasen 1-ol (miristil-olein spirti) 
C
14
H
27
OH 
16 
Sis-9-Heksasen 1-ol (palmi-tilolein spirti) C
46
H
31
OH 
18 
Sis-9-Oktadesen 1-ol (olein spirti) 
C
18
H
35
OH 
22 
Sis-13-Dokozen 1-ol (eruk spirti) 
C
22
H
43
OH 
24 
Sis-15-Tetrakozen 1-ol (nervon spirti) 
C
24
H
47
OH 
10 
Dekanol (kapril aldehidi) 
C
10
H
20
O 
12 
Dodekanol (laurin aldehidi) 
C
12
H
24
O 
14 
Tetradekanol (meristil aldehidi) 
C
14
H
28
O 
16 
Heksadekanol (palmitil aldehidi) 
C
16
H
32
O 
18 
Oktadekanol (stearin aldehidi) 
C
18
H
36
O 
20 
Eykozonal (Araxin aldehidi) 
C
20
H
40
O 
22 
Dokozonal (Begen aldehidi) 
C
22
H
44
O 
Doymamış ali yağ aldehidl r 
14 
Sis-9-Tetradesen 1-al (miris-tilolein 
aldehidi) 
C
14
H
27
O 
16 
Sis-9-Heksadesen 1-al (pal-mitilolein 
aldehidi) 
C
16
H
31
O 
18 
Sis-9-Oktadesen 1-al (olein aldehidi) 
C
18
H
35
O 
22 
Sis-13-Dokozen 1-al (Eruk aldehidi) 
C
22
H
43
O 
24 
Sis-15-Tetrakozan 1-al (Navon aldehidi) 
C
24
H
47
O