Zbekiston respublikasi

3.6.11-rasm. Sirpananish yonaltiruvchilar 
 
3.6.11.
a
.- rasmdagi sxemada silindrik va yassi ishchi yuzali polzun 
2 
silindrsimon yo`naltiruvchilar 
1 
va
3
bo`ylab harakatlanadi, to`g`riburchakli 
prizmasimon yo`naltiruvchilar 
1
da
 
П-simon prizma 
2
(3.6.11- rasm 
в
); 
prizmasimon yo`naltiruvchilar 
1
bo`ylab burchakli “
qaldirg`och dumi
” profili 
α
(odatda 
α 
= 60
0
) prizma 
2
harakatlanadi. Aytib o`tish joizki, 
qaldirg`och dumi 

---

246 
tipidagi yo`naltiruvchilar sinchkovlik bilan yig`ilish va moslashtirishni talab qiladi, 
chunki detallarning bir oz o`rnidan siljishi yo`naltiruvchilarning to`xtatishiga sabab 
bo`ladi. 
Ochiq tipdagi yo`naltiruvchi sxemasi 3.6.11-rasm, 
b 
da berilgan: turg`un 
asos 
3
da mahkamlangan silindrik sterjen 
1
bo`yicha prizmasimon ishchi yuzali 
karetka 
2
harakatlanadi. 
Prizmatik yo`naltiruvchilarda trapetsiyasimon to`g`riburchakli yoki 
uchburchak kesimli prizmalar 
1
ishlatiladi (3.6.12-rasm, 
a
). Yo`naltiruvchilar 
tirqishini rostlash plankalar yoki “suxariklar” yordamida amalga oshiriladi. 
Sxemada (3.6.12-rasm, 
b)
yo`naltiruvchilarni siljitish vistup 
1 
va plankalar 
2
yordamida, vertikal siljitish esa ikkita plankalar 
3 
yordamida amalga oshiriladi. 
3.6.12-rasm. Prizmali sirpanish yonaltirgichi 
3.6.11-rasm, 
г 
da ko`rsatilgan yo`naltiruvchilarda tirqishni rostlash 
“suxariklar” 
3
yordamida amalga oshiriladi. Tanlash to`g`riligi va detallar 
birikmasining aniqligini quyidagi formula asosida tekshiriladi: 
bu yerda Δ — berilgan haroratda minimal tirqish, mm; 
D
1
— detalni qamrab 
oluvchi berilgan dopusk bo`yicha eng kichik diametri (yoki chiziqli o`lchamlari) 
mm; 
D
2
— detalni qamrab oluvchi berilgan dopusk bo`yicha eng katta diametri (yoki 
chiziqli o`lchamlari, mm);
t
0
va 
t 
— o`z o`rnida yo`naltiruvchilarning boshlang`ich 
va oxirgi haroratlari,
0
С
; 
α
1
va 
α
2
— bog`langan detallar materialining chiziqli 
kengayishi koeffitsiyenti (3.6.2. jadval). 

---

247 
“
Plyus
” belgisini 
t 
> 
t
0
, «
minus
» belgisini esa
t 
< 
t
0
bo`lganda olinadi. Δ ≥0 
bo`lganda posadka to`g`ri bo`lgan sanaladi, boshqa hollarda bo`sh posadkani 
(посадка с зазором) belgilash yoki chiziqli kengayishi koeffitsiyenti bir xil bo`lgan 
(farqi uncha ko`p bo`lmagan) materiallarni ishlatish kerak. Ayrim hollarda 
yo`naltiruvchilarning diametri va kengligini kamaytirish mumkin, ammo bunda 
konstruktsiyaning mustahkamligi va eskirishini inobatga olish lozim.