Microsoft Word savod orgatish davri yozuv darslarida imlo ustida ishlash doc

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

14
1.2. Savod o’rgatish davrida yozuvga tayyorlash.
O'zbekiston Respublikasi “Davlat tili to'g'risida”gi, “Talim to'g'risida”gi 
qonunlari, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” hamda “2004-2009-yillarda maktab 
ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi”ga muvofiq boshlang'ich 
sinflarda ona tili fanini o'qitish oldiga yangi-yangi vazifalar qo'yilmoqda. 
“Ona tili” fanini o'qitishning bosh maqsadi yoshlarimizning ijodiy- 
mustaqil, o'z fikrini erkin va ta'sirli, mazmunli va mantiqli qilib yozma va og'zaki 
shaklda ifodalashga, o'zbek tili qonun- qoidalarini ongli o'zlashtirishga o'rgatish, 
shuningdek, ularning fikr doiralarini kengaytirishga, ona yurtimizga, avlod-
ajdodlarimiz qoldirgan boy ma'naviyatimizga, milliy urf-odatlarimizga mehr-
muhabbat ruhida tarbiyalashga qaratilgan. 
Boshlang'ich ta'lim bosqichida yangi tahrirdagi DTS lari asosida 
o'quvchilarni ona tili ta'limi sohasi bo'yicha tayyorgarlik darajasiga qo'yilgan 
talablar standart me'zon orqali aks ettiriladi: 
4.
O'qish texnikasi 
5.
O'zgalar fikrini va matn mazmunini anglash 
6.
Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi. 
O'quvchilar shu parametrlar asosida bilim, ko'nikma va malakalarga ega 
bo'lishi kerak. 
Ana shu maqsadlardan kelib chiqqan holda 1-4- sinf ona tili fanini 
o'qitishning oldiga bir qator vazifalar qo'yiladi: 
5.
O'quvchilarni erkin fikrlashga o'rgatish; 
6.
O'z fikrini o'zbek tilining qonun-qoidalariga muvofiq ravishda og'zaki 
va yozma ifodalay olish; 
7.
Bir ma'noni turli shakllarda bera olish ko'nikmalarini shakllantirish, 
so'zlardan o'rinli foydalanish; 
8.
Dunyoni bilishda ona tilining ahamiyatini singdirish kabi vazifalar 
shular jumlasidandir. 

---

15
Shuningdek boshlang'ich sinf ona tili ta'limi o'quvchilarga nutq 
faoliyatining asosiy turlarini o'stirish bilan bir qatorda, quyidagi muhim 
masalalarni ham hal etishni ko'zda tutadi. 

Bolalarda ahloqiy va estetik tasavvurlarni shakllantirish; 

Bolalarga atrof- muhit, kishilar, tabiat va jamiyat haqida tushuncha 
berish;

Nafosat hissini tarbiyalash; 

Mantiqiy tafakkur yuritishga o'rgatish; 

O'quv mashg'ulotlariga, bilim manbai bo'lgan kitobga qiziqish 
uyg'otish. 
Ona tili o'qitishning mazmuni va metodlari o'quvchilarga dastur ta'lab 
qilgan hajmda puxta bilim berish, ko'nikma va malaka hosil qilishga 
ko'maklashish lozim. 
Mazkur maqsad va vazifalarni to'laqonli bajarish uchun o'qituvchi faqat 
dars bilan chegaralanib qolmasligi kerak. Darsdan tashqari paytlarda ham 
muntazam ish olib borishi yaxshi natija beradi.
Tilni o'rganishga doir kechalar, to'garaklar, maktab ixtiyoridagi soatlar 
hisobidan qo'shimcha darslar, sinfdagi iqtidorli o'quvchilar bilan ishlash 
kabilardan foydalanish kerak. 
O'quvchilarga til ta'limini singdirishda ularning yosh va bilim darajalarini 
ham hisobga olish zarur. Chunki 2-sinf o'quvchisiga 4-sinf hajmdagi bilimni 
berilsa o'quvchi buni hazm qila olmaydi, o'zlashtiraolmaydi ham. Aksincha 4-sinf 
o'quvchisiga 1-2-sinfdagi bilimlar berish bilan cheklanib qolinsa bu ham o'quvchi 
uchun zerikarli bo'ladi. Natijada o'quvchilarda tilni o'rganishga bo'lgan havas, 
qiziqish rivojlanish o'rniga susayadi. 
Boshlang'ich sinf o'quvchisi DTS larida berilgan me'yoriy majburiy 
ta'lablarni bilishlari kerak. 1-4-sinflarda o'quvchilarning bilim, ko'nikma va 
malakasiga quyidagi asosiy talablar qo'yiladi: 

---

16
Fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi. (1-sinf) 
Miqdoriy ko'rsatgich: 15-20 so'zdan iborat diktant yoza olish. 
Talablar:
a) imlo xatolarga yo'l qo'ymaslik; 
b) ijodiy matnning mantiqiy jihatdan izchilligi; 
Diktant turlari: Lug'at diktant, izohli diktant, nazorat diktanti. 
Miqdoriy ko'rsatgich: 2-3 gapdan iborat sodda matnni (fikr ehtiyoji bilan 
bog'liq mavzu asosida) yaratish. 
Talablar: 
a) matndagi gaplarni mazmunan o'zaro bog'liqligi va aloqadorligi, 
ko'rsatilgan mavzu doirasida birlashish; 
b) harf va tinish belgilarini to'g'ri yozish; 
d) harflarni bir-biridan uzmay yoza olish; 
e) so'zlar orasidagi oraliqni to'g'ri belgilash; 
Matnni xarakteri:
O'quvchiga tanish bo'lgan va ko'z oldiga keltira oladigan buyum, manzara, 
voqea –hodisalar tasviri. 
2. Boshlang'ich sinf ona tili darslariga quyilgan talablar. 
Boshlang'ich sinf ona tili darslariga qo’yilgan muhim talablardan biri 
o'quvchilar bilimini shakllantirish borasida ularning qobiliyatlarini o'stirish ustida 
ishlash bilimlarni ongli bo'lishiga erishish, o'quvchilarga har bir ishni o'ylab 
bajarishga odatlantirishdir. 
Maktabda amaliy ishlarning ahamiyati o'quvchilar tomonidan to'g'ri 
baholansa-da, o'quvchilarning nazariy bilimlaridan amalda foydalanishga 
qiynaladilar. Yozma ishlarni bajarishda grammatika qoidalaridan kam 
foydalanadilar. Aslida esa imlo savodxonlikni oshirish uchun ko'chirib yozish va 
amaliy mashqlar muhim o'rin tutadi. 
Psixologik tadqiqodlardan ma'lum bo'lishicha, imlo savodxonlik asta-
sekinlik bilan shakllanadi. Amaliy ishlardan qoidaga o'tishda ham o'zlashtirish 

---

17
jarayoni sekinlik bilan kechadi. Dastlab o'qituvchi rahbarligida og'zaki 
muhokama qilinadi. Asta-sekin o'quvchilar o'ylab, mulohaza qilib anglay 
boshlaydilar. Borcha yozuv darslarida o'quvchilarga to'g'ri yozish qoidalarini 
ta'kidlab turish va amaliy ishlarni bajarish orqali ularning imlo savodxonliklarini 
oshirish mumkin. 
Barcha ona tili darslarida o'quvchilar bilishini va malaka qobiliyatlarini 
takomillashtirish maqsadida oldin o'tilgan darslarni takrorlashga vaqt ajratiladi. 
Takrorlash bilimlarni aniqlashga, hisobga olish va shu bilan bir vaqtda 
mustahkamlashga yordam beradi. Boshlang'ich sinflarda oldin o'tilganlarni 
takrorlash bilan bir vaqtda va takrorlash jarayonida oz-ozdan yangi bilimlar berib 
boriladi. Takrorlash orqali o'quvchilar o'z bilimlarini tartibga soladilar, 
mustahkamlaydilar. 
Ilg'or tajribali o'qituvchilar darslarni tashkil etishda oldin o'tilganlarni 
mustahkamlash, yangi bilimlarni o'zlashtirish bilan bir vaqtda keyingi darsda 
o'rganiladigan mavzu uchun zamin tayyorlaydilar. 
Xozirgi zamon darsi shundan iboratki, o'quvchi, tinglovchi, o'qituvchi esa 
ma'ruzachi bo'lib qolmasligi kerak. Balki o'qituvchi darsni kuzatib tartibga 
soluvchi rejissyorga aylanmog'i lozim. O'qituvchi darsni shunday tashkil etishi 
kerakki hamma o'quvchi shu mavzu yuzasidan mustaqil fikr yuritsin, o'z fikrini 
ayta olsin, kamchiligi bo'lsa o'rtoqlari va o'qituvchi javobidan kelib chiqib 
to'g'rilay olsin. Darsning xarakter xususiyatiga qarab dars interfaol usulda 
bo'lishiga erishishi lozim. Darslarda testlardan va tarqatmali materiallardan 
foydalanish ham yahshi natija beradi. 
3. 1-4-sinf ona tili darslari bilan tanishtirish va ularning bir-biridan farqi. 
Ma'lumki, boshlang'ich sinf ona tili darsligining adabiy til meyorida amaliy 
o'zlashtirishlarga yordam berishdir. Darslikning asosiy qismini xilma-xil 
mashqlar tashkil etadi. 
Masalan:K.Qosimova, S.Fuzailov va A.Ne'matova muallifligidagi 2-sinf 
ona tili darsligi 1-sinfda o'tilganlarni takrorlashdan boshlanadi. Bunda gap va so'z 
haqidagi bilimlar takrorlanib mustahkamlanadi. Va asta sekin navbatdagi bilimlar 

---

18
berib boriladi. 2004-yilda to'ldirilgan nashrning muqovasida ikkita o'quvchining 
maktab tomon ketayotgan rami berilgan. Bu rasm o'quvchilarning shu darslikka 
qiziqishini oshiradi. Mashqlarda uyga vazifa va o'ylab ko'rish uchun berilgan 
mashqlarga alohida belgi qo'yilgani juda ma'qul. Ayniqsa kitobning sahifalari did 
bilan jihozlangan. Berilgan rasmlar aniq, chiroyli qilib chizilgan. Qoidalar aniq, 
tushunarli qilib chiziqlar ichida berilgan. Darslik ohirida lug'at berilgan bo'lib 
jarangli va jarrangsiz undoshlar aniq ajratib ko'rsatilgan. Darslik foydalanishga 
loyiq.