O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universisteti
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Jamila Ergashevaning
«Zubayda» nomli qissasi xuddi shu, ya‘ni qalbdagi og‘riqqa bag‘ishlanganligi bilan muhimdir. Qissa yangi tamoyil yo‘nalishida yozilgan. Unda totalitar tuzum paytida chop etilgan ko‘nchilik asarlardagi kabi 90 qahramonlari o‘sha davrning yetakchi mafkurasi izmida harakat qilmaydi, ularning barcha faoliyatlari - tuyg‘ulari, hissiyotlari, o‘y-fikrlari, orzu-umidlari, yangilishlari, xatti-harakatlari o‘ta tabiiy, jonli hayotiydir. Shuningdek, unda voqelik emas, insonning qismati, fojiasi, dardlari, fosiqlar tufayli yuzaga kelgan qalb og‘riqlari - yetakchilik qiladi. Bu hol so‘zsiz asarga mahzunlik kasb etgan. Mazkur mahzunlik qissani o‘qish davomida kitobxon qalbiga ham ko‘chadi. Og‘riq paydo qiladi. Qissa voqyealari ezgulik va fosiqlik dunyosining inkishofi asosiga qurilgan. Ezgulik olamini Zubayda, Qurbongullar tashkil qilsa, fosiqlik, munhatlik dunyosi Normurod, Hikmatullo, Matlablar faoliyatida o‘z ifodasini topadi. O‘tashbek hayotligida olam 3ubayda ko‘ziga g‘oyat go‘zal, odamlarning barchasi ma‘sum ko‘rinardi. Fosiqlik dunyosiga duch kelmaganidan butun olamni ezgulik chulg‘agan deb bilardi. Chunki unnig o‘zi va eri O‘tashbek pokdimon hilqatlar edi. Lekin hayot Zubayda uylaganicha emas, ayniqsa 70 yillik zamon hazrat Navoiy aytgandek «Yomonga gul berdi, yaxshiga deb xor,. . . yomonga baxt berdi, yaxshini badbaxt» edi. Qissada xuddi shu haqiqat Zubayda va Qurbongul qismatida o‘z ifodasini topadi. Zubayda eri vafotiga uch oy bo‘lganda fosiqlik dunyosiga duch keldi. «Bir kuni kechasi nafasi qaytib uyg‘onib ketdi, ammo yelkalaridan bosib turgan ikki qo‘l o‘rnidan turishga quymasdi: -Yanga jim! Bolalar uyg‘onib ketadi. . . "Normurod?! Siz. . . - Ha, men. Menman yanga, qo‘rqmang, - u hansirab o‘tmoqqa urinardi. . . Zubaydaning nafasi qaytib ketdi. - Ahmoq, iflos! -. katta-katta davralarda sovrin olib yurgan polvonni yelkasidan oshirib tashlashga zo‘r berib urinar edi. ~ Vijdosiz! Hali akangning tuprog‘i sovumasdan turib…» 91 Zubayda uning bu iflosligini ichiga yutdi. Eriga ko‘p yaxshiliklar qilgan qaynagasi Bektosh akadan andisha qildi: Ma‘lumki, inson murakkab xilqatdir, ayniqsa fosiq va munhatlar. Ularning har bir xatti-harakati g‘arazli maqsad sari yunaltiriladi. Ular inson ruhiyatini anglashda ham ancha bilimdon shaxs hisoblanadi. Birlari (Normurod singari) inson tug‘ularini jumbushga keltirib, iroda bukish hisobiga o‘z maqsadiga erishsa, o‘zgalarni esa o‘ta ziyoli, aqlli, xoksor ko‘rinishga intilib, o‘zlari xususidagi yaxshi fikrlarni g‘oyat sekinlik bilan uyg‘otib borib, maqsadga erishadi. Bu kabilar g‘oyatda xavfli shaxslardir. Chunki bundaylar kishining ham jismiga, ham mulkiga chang solishadi. Jamila Ergashevaning insonlarning bu xususiyatini so‗zda emas, xatti-harakati, faoliyati tasvirida ochib berishi kishini xursand qiladi. Bu xususiyat Hikmatullo obrazida o‘z ifodasini yaxshi topgan. Hikmatullo Zubaydaga haqiqiy oshiq, uning shikasta ko‘ngliga malham bo‘lishga ishontirishga intilganda katta maqsadni ko‘zda tutgandi. Ya‘ni O‘tashbekdan qolgan hovlini sottirib, mashinaga ega bo‘lish tarallobedod qilib yurishni Zubayda esa uning iltijo va va‘dalarini keskin rad etolmadi. Normurod bilan bo‘lgan voqeadan keskin rad ham etolmasdi. Ko‘p o‘tmasdan Hikmatullo masalani kundalang qo‘ydi. Ayniqsa, Zubayda «Qizingiz tekkan juvormagning katta xotini o‘z og‘zi bilan aytibdi. U juvormag, onasiga «Nozi ko‘p ekan, mashina olib olay, javobini berib yuboraman» degan haqiqatni Bektosh akaning qizi orqali eshitgach, taqdiridan fig‘on chekdi. Bu fig‘on faqat Zubaydaning fig‘oni emas, ezgulik olamining fig‘onidir . Erkin A‘zamning ―Shoirning to‘yi‖ va ―Chapaklar va chalpaklar mamlakati‖ tarzida nomlangan ikki qissasiga nazar 92 tashlasak. «Shoirning to‘yi» 2 qissasi qatag‘on qilingan buyuk shoir haqida bitilgan asar. Ammo unda aniq bir shoir ismi tilga olinmaydi. Qatag‘on qilingan va endilikda to‘yi o‘tkazilayotgan shoir – Otashqalb shoir, uning raqibi bo‘lgan shoir – Oqsoqol shoir. Ular yoshlikda talashishgan sohibjamol – Moviy ko‘z dilbar yoki Alvastixonim, Oqsoqol shoirning fatvosi bilan yuradigan olim – Ajoyib domla. Yuvindixo‘rlarning barchasiga rahnamo ayol – Mafkuraxonim. Yana Tepakal, Zahmatkash, Ma‘shuqaxonim, Fan arbobi, Jiyanbeka, Temiryo‘lchi, Yosh shoir, Musofir kabi obrazlar qissadan o‘rin olgan. Yozuvchi butun boshli bir millat, uning ziyolilari orasidan hech kimga ot qo‘ymaydi. Chunki ot ―men‖ni, o‘zlikni talab kiladi. Shoir aytmoqchi: «nom nomusga egadir». qissaning ko‘pchilik qahramonlariga esa aynan nomus degandan nishona yo‘q. Shaxslik yo‘qolgan, odam qulga, xalq olomonga aylangan joyda ot emas, sifat muhim bo‘lib qoladi. Shaxsligidan ayrilgan ot – odam o‘z hosilasi – sifatga aylanadi. Qissa o‘qilganda kitobxonda qiyofasidan ajralgan, otini yo‘qotgan, bir-birining yuziga qarab yolg‘on gapiradigan, talantli farzandlarini qobiliyatsizlarga qurbon qilib, ularga bo‘ysunadigan ommaga nafrat hissi paydo bo‘ladi. Erkin A‘zamning mahorati shundaki, u tashqaridan qaraganda hammasi ham qiyofasiz bo‘lgan qahramonlarning har biriga xos jihatlarni g‘oyat ustalik bilan aks ettira olgan. Mana shu jihat ularning qiyofasiz qiyofasini ko‘rsatishga xizmat qilgan. Chunonchi, Oqsoqol shoir qanchalar xudbin, olchoq bo‘lmasin qachondir iqtidorli bo‘lgani va qachonlardir yirik odam bo‘lganligi sabab o‘z ko‘nglida haqiqatni tan oladi. Uning davrdoshi bo‘lgan ajoyib domlada bunday tuyg‘u mutlaqo yo‘q. Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|