O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

istisqo, 
aqli norasolikni kuzatsak bo’ladi. 
Bunday bolalar garchi bolaliklarida hayot bilan vidolashmasalar ham butun umr aqli 
noraso bo’lib o’tadilar. 
Ikkinchi davr-maktabgacha va kichik maktab yoshi. Bu davrdagi eng ahamiyatli 
sabablar- ota-onalarning pedagogik bilimsizligi va spirtli ichimlikka qiziqish paydo 
bo’lishiga olib keluvchi oilaviy ichkilikbozlik an’analaridir. 
Biologik tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, ichkilikbozlik irsiy jihatdan avloddan-
avlodga o’tmaydi, faqatgina unga mayl o’tadi. Bolalarda ichkilikbozlikning 
rivojlanishiga ota-onalarning yomon odatlari, oiladagi vaziyat hal qiluvchi ahamiyat 
kasb etadi. 
Maktab sinfdosh bolalarning xususiyatlaridan kelib chiqib ota-onalar shuni esda 
tutishlari lozimki, spirtli ichimliklar iste’mol qilishga nisbatan salbiy munosabatlarni 
shakllantirishning zaruriy sharti bola shaxsiyatiga ehtiyotkorlik bilan munosabatda 
bo’lish, uning maktab hayotiga doimiy e’tibor qaratish, maktabda va oilada gigiyenik 
normalarga amal qilishdir. 
Agar oilada hech kim bolaning maktab hayoti bilan qiziqishmasa yoki nomiga 
qiziqsa (baholarni nazorat qilish surunkali tarzda ortda qolayotgan bola to’liqsizlik xissini 
boshdan og’ir kechiradi) maktabga nisbatan qiziqishi neytrallashadi, so’ngra bolada 
ta’lim olishga nisbatan salbiy munosabat shakllanadi.u o’zini namoyon qilishning boshqa 
usullarini qidira boshlaydi. Odatda bu bola ko’cha guruhlariga qo’shilib qoladi va u yerda 
spirtli ichimliklar iste’mol qilishga o’rganadi. Agar bola spirtli ichimlik bilan tanish 
bo’lsa va bu “tanishuv” oilada sodir bo’lgan bo’lsa, bu o’rganish jarayoni nihoyatda oson 

---

258 
kechadi. Natijada maktab, maktab hayotiga nisbatan salbiy munosabat shakllanadi va 
bola o’ziga o’xshagan bolalarning ko’cha guruhini afzal ko’ra boshlaydi. 
Uchinchi bosqich-o’spirinlik va o’smirlik davri. Bu davrdagi asosiy sabablarga 
oiladagi nomaqbul holat, o’zini namoyon qilish, OAVlaridagi reklama, muammolardan 
qochish, shaxsning psixologik xususiyatlari, ichkilikbozlik oqibatlari haqidagi 
bilimlarning yo’qligi kiradi. Bu davrda ichkilikka ruju qo’yish ro’y beradi. ijtimoiy 
adabiyotlarda ichkilikka mayli bor bolalarning 4 turi aniqlangan: 
1.
o’ziga yuqori baho bergan bolalar 
2.
shafqatsiz va agressiv xulq-atvorli bolalar 
3.
amaliy hayotga ko’nikmagan, shaxsiy tashabbus qobiliyatidan judo bo’lgan 
bolalar 
4.
turg’unlikka tushgan bolalar 
bolalarning spirtli ichimlik iste’mol qilishiga