Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya
Shaxs rivojlanishining psixoijtimoiy bosqichlari
Yüklə 12,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6.4. Shaxs rivojlanishining psixoijtimoiy bosqichlari
E.Erikson o‘zining birinchi yirik va o‘ta mashhur ishida yozgandiki, shaxsiy individuallilikni o£rganish XX asrning ik- kinchi yarmida XIX asr oxirida Z.Freyd vaqtidagi shahvoniyat- ga berilganlikni o'rganish qanday bo‘lgan bo‘lsa, shunday strate- gik masala bo£ldi. «Turli tarixiy davrlar, — deb yozadi u, — bizga insoniy shaxsning o‘z mohiyatiga ko‘ra ajralmas qismi yuzasidan turli jihatlarni vaqtga oid keskinlikda ko‘rish imkonini beradi». 6 -jadvalda E.Erikson bo‘yicha shaxs hayotiy yoMining bos qichlari taqdim etilgan. Hayotiy siklning har bir bosqichi uchun jamiyat tomonidan oldinga suriladigan maxsus vazifa xarakterlidir. Jamiyat hayo tiy siklning turli bosqichlarida rivojlanish mazmunini ham bel- gilaydi. Biroq E.Eriksonga muvofiq vazifaning yechimi shaxs ning psixologiik harakatlantiruvchi rivojlanishda erishgan darajasi kabi u yashayotgan jamiyatning umumiy ma’naviy mu- hitiga ham bog‘liq. Go‘daklik yoshining vazifasi — olamga asosli ishonchni shakllantirish, bir-biridan ajralganlik va begonalashish tuyg‘usini bartaraf etishdan iborat. Ilk yosh vazifalari — shaxsiy erkinligi va mustaqilligi uchun o‘z harakatlaridan kuchli shubhalanish va uyat tuyg‘usiga qarshi kurashdan iborat. 0 ‘yinli yoshning vazifalari — faol tashabbusning va ayni vaqtda o‘z istaklari uchun aybdorlik 108 hamda axloqiy mas’uliyat hissini boshdan kechirishning rivoj lanishi. Maktabda o‘qish davrida yangi vazifa — o‘z no‘noqligi va foydasizligini anglashga qarshi turuvchi mehnatsevarlik va meh- nat qurollari bilan muomala qila olish malakasining shakllanishi sodir bo‘ladi. O'smirlik va ilk o‘spirinlik yoshida dastlabki yax lit o‘zini va olamdagi o‘z o‘rnini anglash vazifasi; bu vazifani hal qilishdagi salbiy qutb — shaxsiy «Men»ini («bir xillik diffuziyasi») tushunishda ishonchsizlik paydo bo'ladi. 0 ‘sprinlikning oxiri va yetuklikning boshlanishidagi vazifalar — umr yo‘ldoshini izlash va yolg‘izlik tuyg‘usini bartaraf etuvchi yaqin do'stona aloqalarni o‘rnatishdan iborat. Yetuklik davri vazifasi — insondagi ijodiy kuchning qoloqlik va turg‘unlikka qarshi kurashuvi. Keksalik davri hayotdan ehti- moliy ixlosi qaytish va o‘sib borayotgan umidsizlikka qarama-qar shi tarzda o‘zi, o‘z hayotiy yo‘li to‘g‘risidagi yakuniy yaxlit tasav- vurning shakllanishi bilan xarakterlanadi. E.Erikson bo‘yicha bu har bir vazifaning yechimi ikkita oxir- gi qutb o‘rtasida muayyan dinamik nisbat o‘rnatishga olib kela di. Shaxs rivojlanishi — bu rivojlanishning keyingi bosqichiga o‘tishda so‘nmaydigan oxirgi imkoniyatlar kurashining natija- sidir. Rivojlanishning yangi bosqichidagi bu kurash yangi, ancha dolzarb vazifalar yechimi bilan bostiriladi, biroq tugallangan- lik hayotiy omadsizliklar davrida o‘zi haqida eslatadi. Har bir bosqichda erishilgan muvozanatlar o‘zida egotenglikning yangi shakllarini aks ettiradi va subyektni ancha keng ijtimoiy muhit- ga kirish imkonini ochadi. Bolani tarbiyalashda «salbiy» tuyg‘u- larning hamisha mavjudligi va butun hayot davomida «ijobiy» tuyg‘ularga dinamik zid a’zo bo‘lib xizmat qilishini unutmas- lik zarur. Egotenglikning bir shaklidan boshqasiga o‘tish tenglik in- qirozini uyg‘otadi. E.Erikson bo‘yicha inqirozlar — bu shaxsning kasalligi, nevrotik buzilishlar ko‘rinishi emas, balki «progress (is- tiqbol) va regress (inqiroz), integratsiya va sustlik o‘rtasidagi tan- lov lahzalari», «aylanish punktlari»dir. Yüklə 12,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|