Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

10.3. Inson psixik rivojlanishini o'rganish metodlari muammosi
Inson xulq-atvorining shakllari oliy psixik funksiyalar va psixi- 
kaning madaniy-tarixiy rivojlanishini o'ziga xos xususiyatlari­
ni o'rganish vazifasi tadqiqotning muvofiq metodini talab qila- 
di. L.S.Vigotskiy tomonidan tadqiqotning yangi metodini ishlab 
chiqishi stimul reaksiya nazariy va eksperimental chizmasida aks 
ettirilgan hamda klassik bixeviorizmning ilmiy yondashuvlariga 
asoslangan, shakllangan eksperimentning umumiy metodiga qa- 
rama-qarshi qo'llash yo'li orqali amalga oshirilgan. L.S.Vigotskiy
179

---

psixik hodisalarni tadqiq qilishning yangi eksperimental-genetik 
metodini ishlab chiqqan. Shakllantiruvchi eksperiment metodi- 
ning g‘oyasi xulq-atvorning ma’lum bir shakllari genezisini (ge­
nesis — kelib chiqish payti va taraqqiyot jarayoni) yangidan yara- 
tishdan iborat, xususan, bir shakldan boshqasiga olish bosqichini 
oddiy qayd qilish emas, balki bu yangi shaklga o‘tish jarayonini 
o‘zini olganish muhim. L.S.Vigotskiyning eksperimental gene­
tik metodi psixologiyadagi tarixiylik tamoyilini amalga oshira- 
di. Tarixiy o‘rganish psixik hodisalarni tadqiq qilishga rivojlanish 
kategoriyalarini, tushunchalarini tatbiq qilishni anglatadi.
Nimanidir tarixiy o‘rganish harakatda o‘rganish demakdir. 
Bu dialektik metodning asosiy talabi hamdir. L.S.Vigotskiy o‘zi- 
ning nutq tushunchalari rivojlanishning eksperimental tadqiqoti- 
da tilning asosiy birligi sifatida so‘z tarixining empirik bosqichini 
aniqlash emas, balki so‘zlar ortida turuvchi o‘sha aloqa tizimi- 
ning funksional rolini qayd qilish vazifasini qo‘ygan. L.S.Vigot­
skiy tajribalari so‘zlar ahamiyati ortishini isbotladi va kundalik 
va ilmiy tushunchalar shakllanish jarayonining o‘zini kuzatish 
imkonini berdi. Mukammallashgan shakllantiruvchi eksperiment 
tadqiqotning genetik modellashtiruvchi metodi nomini olgan.