Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

Kurash choralari 
Chidamli navlar yaratish va qoMlash; bodringni virus bi­
lan zararlanishga moyil ekinlar, begona o4tlar va ko4p yillik gullarga yaqin joylash- 
tirmaslik, begona o ‘tlar va birinchi zararlangan o'simliklami qazib olib, issiqxona 
va dalalardan chiqanb, yo‘qotish; issiqxonalarda tuproqni zararsizlantirish va bosh- 
qa fitosanitariya qoidalanga qat’iy rioya qilish tavsiya qilinadi.
Bodringning yashil (olachipor, ingliz) mozaikasini 
virus 
(Cucumis virus
2)
qo‘zg‘atadi. Virus VTM guruhiga kiradi, Virionlan tayoqcha shaklli, uzunligi 
300 nm, inaktivatsiya harorati 90°C, oxirgi suyultirish 1:1000000. Barcha poliz 
ekinlari zararlanadi. Bodringda issiqxonalarda keng tarqalgan, Rossiyada deyarli 
har bir issiqxonada uchraydi, ammo O'zbekistonda qayd etilgani haqida xabar 
mavjud emas.
Zararlangan barglarda och-yashil va sariq dogMar mozaika hosil qiladi, so‘- 
gallar paydo bo4ladiy barglar g ‘ijimlangan shakl oladi. Meva tugunchalari qurib, 
to4kiladi, meva kam tugiladi, sarg‘ish tus va xunuk shaklga ega boMadi, ustida mo­
zaika rivojlanadi Kasallik mexanik usulda (o'simlik shirasi bilan) va ishchilaming 
anjomlari bilan oson tarqaladi. Virus dalada keng tarqalganda hosilning 25 foizi 
yo4qotilishi mumkin.
Virus ancha barqaror, 90°C da 10 daqiqada faolligini yo‘qotadi. Tuproq us- 
tidagi o4simlik qoldiqlarida va urug4da 1 yilgacha saqlanadi.
Kurash choralari 
2 yil davomida saqlangan yoki 3 kun davomida 70°C da 
ehtiyotkorlik bilan qizdirilgan urugMik ekish lozim; issiqxona tuprog4ini termik 
usul bilan dezinfeksiyalash; o4simliklami bogMashga eski iplami ishlatmaslik; is­
siqxonada harorat optimal (28°C gacha) boMishini ta’minlash; issiqxonaga ko4chi- 
rib ekilgan ko‘chatlar orasida zararlangani uchrasa, uni darrov 6 ta atrofidagilari 
bilan, ehtiyot bo4lib, qazib olish va chiqarib, yoqib yuborish kerak; bunda oldin at- 
rofdagi o 4simliklar, so‘ngra o‘rtadagi kasal o4simlik qazib olinadi; key in ishchilar 
qo4llarini trinatriyortofosfatning 5% lik eritmasi, u yo4q boMsa sovun va cho4tka 
bilan 3 marta yuvishlari juda muhim; almashlab kiyish uchun ish kombinezonlari 
ham mavjud bo4lishi lozim
26

---

Bodringning oq (sariq) mozaikasini virus 
(Cucumis virus 2A)
qo‘zg‘atadi. 
Kasallik, ko'pincha, issiqxonalarda yashil mozaika bilan birga uchraydi.
Zararlangan barglarda ravshan sariq yoki sarg‘ish, och-yashil, so‘ngra oq tus 
oluvchi, yulduz shaklli xloroz dog4lari rivojlanadi. Barglar g ‘ijimlangan shakl ol- 
maydi. Mevalar kam tugiladi, xunuk shakl oladi, usti oqish dog4lar, ba’zan bo4rt- 
malar bilan qoplanadi. Tarqalish usullari yashil mozaikaniki bilan bir xil.
Kasallikning zarari yashil mozaikanikidan ko‘p, dalada kuchli rivojlangani- 
da hosilni 50% gacha kamaytinshi mumkin.
Poliz ekinlarida tarvuz m ozaika virusi 
(Watermelon mosaic virus 2)
qo‘z- 
g 4atadi. Virus barcha poliz ekinlarini, dukkakli o'simliklami va ba’zi begona o4t- 
lami zararlaydi. Zararlangan o4simliklar barglarining tomirchalari oralari sarg4aya- 
di, so4ngra barglar ingichkalashadi, ulaming bo‘laklari ipsimon shakl oladi. Yosh 
barglarda mozaika va ulaming ustida so4galsimon shishlar paydo bo4ladi, ular qiy- 
shayib va burishib qoladi. Zararlangan o'simliklaming palaklan kalta bo4lib qo- 
ladi. Mevalar ustida ham shishlar paydo bo4lishi mumkin.
Virus barcha qovoqdoshlar va dukkakdoshlar oilasiga mansub o4simliklarda 
va ba’zi begona o4tlarda saqlanadi. Ekin ichida va daladan dalaga shiralar, barg mi- 
nyorlari va boshqa hasharotlar vositasida hamda tuproqqa ishlov berish mashinala- 
ri va meva teruvchilar orqali tarqaladi.
Poliz ekinlarida qovoq mozaikasini
virus 
(Squash mosaic virus)
qo4zg4atadi. 
Virusning ikkita irqi mavjud, ular bodringni zararlamaydi. 1-irq qovun, oddiy va 
o4ris qovoq, qovoqcha hamda kulchaqovoq (patisson)ni, 2-irq, bulardan tashqari, 
tarvuzni ham zararlaydi
Kasallik dunyoning barcha mamlakatlarida tarqalgan. 0 ‘zbekistonda ham 
uchrashi ehtimol qilinadi. Markaziy Osiyoda 44qovun mozaikasi virusi” nomi bilan 
atalgan qo4zg4atuvchi, haqiqatda, qovoq mozaikasi virusi ekanligi gumon qilinadi, 
chunki bu virus faqat qovun va qovoqni zararlaydi, biroq bodringni, ko4p irqlari 
tarvuzni ham zararlamaydi.
Zararlangan o4simliklaming barglarida sariq dog'lar, barg ustida shishlar 
paydo bo4ladi, tomirchalari rangsiz bo‘lib qoladi, barg xunuk shakl oladi. 0 4sim- 
liklaming bo‘yi pasayadi, palak va mevalaming soni kamayadi.
Kasallik sog4lom o‘simliklarga bodring qo‘ng4izchalari, chigirtkalar, kolora- 
do qo4ng4izi va boshqa kemiruvchi hasharotlar vositasida tarqaladi.
K urash choralaridan eng samaralisi-zararlanmagan, sogMom urug‘lik ekish- 
dir. Undan tashqari, begona o4tlar va hasharotlar bilan kurashish hamda yuqorida 
bodring mozaikalariga qarshi tavsiya qilingan choralami qoMlash lozim.

---