І bap. Rfid identifikaciyalaw sistemalari teoriyaliq tiykarlari

2.1. Sharwashılıqta anıq texnologiyalardan paydalanıw 
Qurılmalarǵa insan aralasıwısız bir-biri menen baylanıs qılıw imkaniyatın 
beretuǵın texnologiyalar búgingi kúnde keskin rawajlanıw basqıshına kirdi. Atap 
aytqanda, sharwashılıqta IoT padanı basqarıwdı jaqsılaw, islep shıǵarıw 
natiyjeliligin asırıw hám haywanlar salamatlıǵın jaqsılaw ushın isletiliwi 
múmkin. 
Sharwashılıqta 
IoT 
texnologiyalarınan 
paydalanıw 
dúnya 
izertlewshileriniń itibarın tartatuǵın aktual tema bolıp tabıladı. Olar bul 
texnologiya járdeminde padanı basqarıwdı jaqsılaw, islep shıǵarıw natiyjeliligin 
asırıw hám haywanlar salamatlıǵın jaqsılaw jolların izlep atır [25, 26, 27, 28]. 
Sharwashılıqtıń tiykarǵı máselelerinen biri bul haywanlar salamatlıǵın 
baqlaw bolıp tabıladı. IoT temperatura, ıǵallıq, jaqtılıq dárejesin hám 
haywanlardıń sawlıgına tásir etiwi múmkin bolǵan basqa faktorlardı baqlaw ushın 
sensorlar járdeminde buǵan járdem beredi. Bul maǵlıwmatlar oraylastırılǵan 
serverge uzatılıwı, hám serverde arnawlı islep shıǵılǵan algoritmlerge tiykarlanıp 
potencial mashqalalardı anıqlaw ushın analiz etiledi. 
IoT haywanlardıń jaylasıwın anıqlaw ushın da isletiliwi múmkin. Mısalı, 
RFID 
tegleri fermadaǵı haywanlardıń jaylasıwın baqlaw ushın isletiliwi 

---

21 
múmkin. Bul padanıń jáne de nátiyjeli basqarıwǵa hám haywanlardıń qırılıp 
ketiwiniń aldın alıwǵa járdem beredi. 
IoT da islep shıǵarıw processlerin jaqsılawı múmkin. Mısal ushın, 
azıqlandırıwshılarǵa hár bir haywan tárepinen tutınıw etiletuǵın azıq muǵdarın 
baqlaw ushın sensorlar ornatılıwı múmkin. Bul bolsa óz ornında raciondı 
optimallastırıw hám awqatlanıw qárejetlerin kemeytiwge járdem beredi [29, 30]. 
Sonıń menen birge IoT ferma qawipsizligin jaqsılaw ushın da isletiliwi 
múmkin. Mısal ushın, videobaqlaw sistemaları jumısshılardı hár qanday gúmanlı 
háreketler haqqında avtomatikalıq túrde eskertiwi múmkin bolǵan oraylastırılǵan 
serverge jalǵanıwı múmkin. 
Sońǵı on jıllıqta úlken texnologiyalıq rawajlanıw nátiyjesinde «Anıq 
sharwashılıq (PLF- Precision livestock farming)» atlı jańa princip payda boldı. 
PLF - bul cifrlı basqarıw sisteması bolıp, waqıtqa baylanıslı yamasa turaqlı túrde 
haywanlardıń salamatlıǵı, jemisliligi, kóbeyiwi, normal turmısı hám átirap -
ortalıqqa tásirin «invidual haywan» jantasıwı tiykarında texnikalıq qurallar arqalı 
ólshep baradı. PLF IoT járdeminde monitoring júrgizedi hám islep shıǵarıw 
procesiniń barlıq basqıshların qadaǵalap baradı. Házirde haywanlardıń minez-
qulqların baqlaw ushın avtomatlastırılǵan ólshew usılların qollaw keń tarqalıp, 
kúndelik fiziologikalıq rejimdiń qásiyetlerin anıq ajırata alatuǵın bir qatar 
modeller engizilgen. 
Haywan aktivligi, awqatlanıwı hám sút sawıw boyınsha ótkerilgen túrli 
háreketlerge baylanıslı monıtoring izertlewleri PLFdıń tiykarǵı infrastrukturasın 
jaratqan. 1954-jıl sıyır qádemlerin esaplaw arqalı gúylegen (kuyikish) anıqlaw 
jańalıǵı ashılǵan. Awqatlanıw boyınsha izertlewler qaramallarda tislew hám 
shaynawdı parıqlaw ushın jaq háreketlerin klassifikaciyalaw arqalı úyrenildi. 
Bunda haywan mańlayına biriktirilgen sımsız mikrofon menen tislew hám 
shaynaw dawısların jazıp alınadı. Nátiyjede awqatlanıw hám tislew waqıtqa 
baylanıslı ekenin ashıp berdi. Biraq, PLF quralları ele da iykemlesiwi basqıshında 
bolıp, ol fermerge qarar qabıllaw ushın anıq hám zárúrli maǵlıwmatlardı usınıs 
etedi. 

---

22 
PLFjetiskenlikleri fermerlerge úlkenlew pada haywanların identifikaciya 
qılıw, jemislilikke bolǵan talaplardı úyreniw, turaqlılıq hám normal turmıs sıyaqlı 
máselelerde innovaciyalıq texnologiyalardı sınap kóriw hám qollawda úlken 
múmkinshilikler usınıs etedi. Usınıń sebebinen, PLF texnologiyasına 
tómendegishe anıqlama beriw múmkin: islep shıǵarıw shınjırın jáne de 
natiyjelilew qılıw ushın AKT hám aldıńǵı texnologiyalardan birgelik paydalanıw 
nátiyjesinde kúshli qadaǵalaw ornatıladı, haywanlar párawanlıǵı asadı hám 
resurslardan maqul túsetuǵını paydalanıladı hám de átirap-ortalıqtıń pataslanıwı 
azayadı. PLF - bul túrli monitoring qurallarındaǵı kóplegen maǵlıwmatlardı 
birlestiriwshi quramalı intellektuallıq programmalıq támiynat hám sistemalardan 
paydalanıwshı basqarıw sisteması sanaladı. Anıq sharwashılıq túrli monitoring 
quralları hám usıllarǵa tayanǵan boladı.