І bap. Rfid identifikaciyalaw sistemalari teoriyaliq tiykarlari

Súwret 2.3. MEMS datchik funkcional sxeması. 
B. Invaziv
– jutılǵan yamasa implantaciya etiletuǵın ishki sensorlar. 
Birpara fiziologikalıq kórsetkishlerdi joqarı anıqlıqta ólshew ushın siyir ishine 
(ms: qarın boslıǵıda, teri astında) jaylasıwshı sensorlar kerek boladı. Bul túrdegi 
tipik sensorlar tuwıw waqtında tiykarǵı dene temperaturası termometri yamasa 
vaginal basımı, rumenal suyıqlıǵınıń elektr ótkezgishligin hám pH mənisin 
ólshew múmkinshiligine iqe. Ishki sensorlardıń abzallıǵı siyirlardı turaqlı baqlaw 
menen birgelikte sırtqı sharayatlarǵa tásir etpeytuǵın isenimli ólshew bahaları 
esaplanadı. Kemshiliklerine bolsa talap etiletuǵın energiya sebepli sensordı qayta 
isletiw hám siyirdıń ishine jaylastırıw mashqalası. Ásirese, iskerlikti monitoring 
qılıw salasında ishki sensorlar sırtqı sensorlar menen salıstırǵanda sheklengen 
qosımsha bahalarǵa iye. 
Hár bir sensor sisteması paydalanılǵan usıl, tóplanǵan maǵlıwmatlar 
menen birge onıń islewge tiyisli bes qásiyeti menen xarakterlenedi: 1) sensordıń 
túri hám jaylasıwı (siyirǵa qaray); 2) ólshewler túri; 3) sensor tárepinen berilgen 
informaciyalardı xarakteristikalaytuǵın altın standart; 4) waqıyalıqtaǵı jaǵdaydıń 
júz beriwi; 5) isletilingen algoritm. Altın standart bul sensordan kelip 
shıqpaytuǵın maǵlıwmatlardı sensor maǵlıwmatlarına qosımsha qılıw ushın 
maǵlıwmatlar ortasındaǵı munasábet. 

---

32 
1980-jıllardan baslap, óz aldına bir siyirdıń bir neshe parametrlerin 
ólchsheytuǵın sensorlardı islep shıǵıw ushın júdá kóp joybarlar ámelge asırılǵan. 
Dáslepkisi óz aldına bir siyirdı tanıp alıw, keyininen suttiń elektr ótkezgishligi, 
keyin akselerometr hám pedometr sıyaqlı sensorlar járdeminde siyir aktivligi 
anıqlanǵan [14]. Sensor sistemalarınıń rawajlanıwın 4 dárejede xarakteristikalaw 
múmkin: 
(I)
Usıl - siyir haqqında geypara zattı esaplaw (ms: iskerlik); 
(II) Maǵlıwmatlar talqini (Interpretatsiya) - cigir jaǵdayı (ms: estrus) 
haqqında maǵlıwmattı islep shıǵarıw ushın sensor maǵlıwmatların qayta islew 
(ms: aktivlikti asırıw); 
(III) Maǵlıwmatlar integraciyası - ónim boyınsha usınıslar (ms: siyirdı 
urıwlantırıw yamasa yo'v) beriw ushın sensor maǵlıwmatları basqa maǵlıwmatlar 
(ms: finanslıq maǵlıwmatlar ) menen birlestiriledi; 
(IV) Qarar qabıllaw - fermer yamasa ǵárezsiz túrde sensor sisteması 
ámelge asırıwı múmkin (ms: urıwlantıratuǵın vrachni shaqırıw). 
Sensor sisteması fermerdi xabarlı qılıwdı eki basqıshda belgilew múmkin. 
Sensor sistemada sensordıń ózi birinshi basqısh. Ekinshi basqısh - bólek 
siyirlardıń den sawlıǵın haqqındaǵı sensor maǵlıwmatların algoritmda isletiw. 
Bunda sensor maǵlıwmatların siyir tariyxı sıyaqlı maǵlıwmatlar menen birlestiriw 
múmkin [15]. 
Ámeldegi kóp túrli sensorlardı keńlew sınaqtan ótkerilgenligi sebepli, sınaq 
dárejeleri, sistemalardı qanshellilik aldıńǵı ekenligi, maǵlıwmatlar alıw, 
maǵlıwmatlar hám qurılmalardıń sapası boyınsha analiziy kórsetpelerge mútajlik 
artpaqta. Házirde ilimiy ádebiyatlarda bunday strukturalıq túsindiriwler jetkilikli 
emes, bar sonda da waqıt kesiminde gónergen esaplanadı. Sensorlar menen 
baylanıslı izertlewdiń ideyası fermerlerge siyirlar sawlıgın jaqsılaw basqarıw 
Usıl
Interpretaciya
Integraciyası
Qarar qabıl qılıw

---

33 
ushın qurallar menen támiyinlewden ibarat. Bunday izertlewdiń tiykarǵı máselesi 
sensor sisteması fermer qarar qabıllawına qanshellilik bahada (ekonomikalıq 
baha, sonıń menen birge, qáwiplerdi basqarıw hám miynetti ańsatlastırıw daǵı ) 
járdem beriwinde. 
Qaramal keselliklerin waqtınan burın hám tuwrı anıqlaw tekǵana artıqsha 
emleniw ǵárejetlerin azaytadı, bálki ónim joytıwlarınıń aldın aladı. Tuwrı ishek 
temperaturası ádetde tiykarǵı dene temperaturasın shama qılıw ushın isletiledi, 
sebebi buyımlardı tuwrı baqlaw ushın onı alıw qıyın. Rektal temperaturanı qolda 
jıynaw usılı haywanlarǵa stresske alıp keliwi sebepli real waqıtta olardaǵı 
temperatura ózgeririshi múmkin bolǵan. Sol sebepli insan aralasıwsız anıqlaw 
ólshewdi támiyinleytuǵın isenimli usıl talap etiledi.