Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

jin siy xromatin
deb atadilar. Shuning uchun ham bu tanachalarni 
B arr
tanachalari 
deb nomlanadi.
Jinsiy xromatinni aniqlash usulidan:
1. Homila jinsini aniqlashda;
2. Germofroditizmni ekspress aniqlashda;
3. Geterosom aneuploidiyalarini aniqlashda;

---

95
4. Kriminalistika, sud tibbiyotida foydalaniladi.
Sitogenetik tekshirishlar tibbiy genetik kabinetlarda va tibbiy- 
genetik maslahatlarda o‘tkaziladi. Sitogenetik usul ancha murakkab 
va ko‘p vaqt talab qiladi. Shuning uchun uni vrach genetik tavsiyasi 
bilan quyidagi holatlarda o‘tkazish maqsadga muvofiqdir:
> klinik belgilariga ko‘ra xromosoma kasalliklariga gumon tug‘il- 
ganda (tashxisni tasdiqlash maqsadida);
> bolada gen sindromlariga aloqador bo‘lmagan tug‘ma nuqsonlar 
aniqlanganda;
> homiladorlikda spontan abortlar, o‘lik tug‘ilishlar, rivojlanish 
nuqsonlari ketma-ket kuzatilganda;
> reproduktiv funksiya buzilganda (birlamchi amenoreya, bepusht- 
lik);
> bolani aqliy va jismoniy rivojlanishini orqada qolishi;
> prenatal tashxis qo‘yishda;
> leykozlarda;
> mutagenezni o ‘rganishda.
Immunogenetika
— odam genetikasining bir sohasi bo‘lib, anti- 
genlar spetsifikligi, irsiylanishi qonuniyatlarini, immunitet reak- 
siyalarining amalga oshishida irsiyatning rolini o‘rganadi. Bu 
sohadagi ilmiy ishlari uchun B.Benatsarraf, J.Dosse, D.Snel 1980- 
yilda Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldilar. Keyingi yillarda irsiy 
kasalliklarning immunitet sistema bilan bog‘liqligini o ‘rganishda 
katta muvaffaqiyatlarga erishildi.
To‘qimalarni ko‘chirib o‘tkazish (transplantatsiya) sohasida 
olib borilgan tajribalar natijasida XX asrning 40-yillarida to ‘qimalar 
mosligi bosh kompleksi — M HC (Major Histocompatibility 
Complex) haqida tushunchalar paydo bo‘ldi. M HC genetik sis- 
temasi tomonidan nazorat qilinadigan antigenlar immunologik 
tanishda va immun javobda, hujayralarning o‘zaro ta ’sirida katta 
rol o ‘ynashi m a’lum bo ‘ldi.
Keyinchalik M HC ichida faqat to ‘qimalar antigenlarining gen- 
larigina emas, immun javob kuchini aniqlovchi genlar va limfotsit- 
lar yuzasidagi retseptor genlari ham joylashishi aniqlandi. Odamda 
M HC sistemasi HLA (Human leucocyte antigens) deb ataladi. 
To‘qima antigenlari shubhasiz hamma hujayralarda bo‘ladi, lekin 
ularni o‘rganish uchun eng qulay obyekt leykotsitlar hisoblanadi. 
To‘qima antigenlari oqsil va uglevoddan tashkil topgan bo ‘lib, 
hujayraning plazmatik membranasiga joylashadi.

---

96
Genetika
Birinchi leykotsit antigeni 1958-yilda J.Dosse tomonidan 
aniqlangan. I sinf to ‘qima antigenlariga A, B, C guruhlari antigen­
lari, II sinf to ‘qima antigenlariga esa D guruhi antigenlari kiradi. 
Hozirda leykotsit antigenlarining har biri ko‘p izoantigenlardan 
iboratligi aniqlandi, har bir antigen o‘z harfi va raqamlari bilan ifo- 
dalanadi. Masalan HLA-Al, HLA-A2, HLA-B5, HLA-C1 va 
hokazolar. Yangi topilgan antigenlar xalqaro ilmiy majlislarda 
unifikatsiyalanadi. Yangi topilgan antigenlar xalqaro majlislarda 
tasdiqdan o‘tib, unifikatsiyalanguncha W simvoli bilan belgilanadi 
Wl, W2, W17 kabi ifodalanadi. Tasdiqdan o ‘tgandan keyin esa 
rasmiy HLA nomenklaturasi bilan ifodalanadi
HLA antigenlarini kodlashtiruvchi genlar birikkan guruh hosil 
qilib 6-autosomaning kalta yelkasiga joylashadi