251
Aholi daromadlari darajasiga baho berish uchun nominal, ixtiyorida bo‘lgan va
real daromad tushunchalaridan foydalaniladi.
Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum vaqt oralig‘ida olingan
daromadlarining pul ko‘rinishidagi miqdori hisoblanadi.
Ixtiyorida bo‘lgan daromad – shaxsiy iste’mol va jamg‘arma
maqsadlarida foydalanish mumkin bo‘lgan daromad. Bu daromad nominal
daromaddan soliqlar va majburiy to‘lov summasiga kam bo‘ladi.
Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib, aholining
ixtiyorida bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar
miqdorini ko‘rsatadi, ya’ni daromadning xarid quvvatini bildiradi.
Aholining nominal pul daromadlari turli
manbalar hisobiga shakllanib, ulardan
asosiylari quyidagilar hisoblanadi:
a) ishlab chiqarish omillari
hisobiga olinadigan daromad;
b) davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lov va imtiyozlar shaklidagi pul
tushumlari;
v) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pud daromadlari.
Aholining yollanib ishlovchi qismi oladigan daromadlarining
asosiy ulushini
ish haqi
tashkil qiladi. Daromadning bu turi istiqbolda ham pul daromadlari
umumiy hajmining shakllanishida o‘zining yetakchi rolini saqlab qoladi.
Aholi pul daromadlari darajasi davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lovlar
sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Bu manbalar hisobiga pensiya ta’minoti amalga oshiriladi
va turli xil nafaqalar to‘lanadi.
Aholining
moliya-kredit
tizimi
orqali
olinadigan
pul
daromadlari
quyidagilardan iborat: davlat sug‘urtasi bo‘yicha to‘lovlar;
shaxsiy uy qurilishiga
va matlubot jamiyati a’zolariga bank ssudalari; jamg‘arma bankiga qo‘yilmalar
bo‘yicha foizlar; aksiya, obligatsiya bahosining ko‘payishidan olinadigan daromad
va zayom bo‘yicha to‘lovlar; lotereya bo‘yicha yutuqlar; tovarlarni kreditga sotib
olish
natijasida tashkil topadigan, vaqtincha bo‘sh mablag‘lar; har xil turdagi
kompensatsiya to‘lovlar va h.k.
